Бәхетле планета индексы

Бәхетле планета индексы (The Happy Planet Index / HPI) – кешеләрнең тормыш хәлен һәм әйләнә-тирә мохиткә тәэсирен күрсәтүче индекс. Ул 2006 елның июль аенда New Economics Foundation (ингл.) (NEF) тарафыннан кертелә. Бу индексның максаты – илләрнең үсешләрен билгеләүче дип саналган Тулаем эчке продукт (ТЭП) һәм Кеше потенциалы үсеше индексы (КПҮИ) кебек билгеле индексларга көндәшлек итү, чөнки соңгыларның исәпләнелгәндә тормыш рәвешенең тотрыклылык ягы игътибарга алынмый. Кешеләрнең төп максатлары бай түгел, әмма бәхетле һәм исән-сау булуы сәбәпле, аеруча алганда ТЭП индексының урынсыз булуы билгеләнә.^[1] Аннан тыш, тотрыклы үсеш фикере бу максатларга ашкынуның әйләнә-тирәгә йөкләнелгән бәяләрен дә исәпкә алынуның кирәген алга сөрә.^[2]

2006 елда тикшерелгән 178 илдән иң югары дәрәҗәгә Вануату, Колумбия, Коста-Рика, Доминика, һәм Панама иреште (ләкин Вануату соңгырак индексларга кертелмәде).^[3]

2009 елда тикшерелгән 143 илдән иң югары дәрәҗәгә Коста-Рика менде, аннан соң килүчеләр Доминикан Җөмһүрияте, Ямайка, Гватемала һәм Вьетнам, исемлекнең иң түбән урыннарда Танзания, Ботсвана һәм Зимбабве урын алган.^[4]

2012 елгы рейтингы өчен 151 ил сайланды – иң югары дәрәҗәгә яңадан (икенче тапкыр) Коста-Рика мендә, аннан соң килүчеләр , Вьетнам, Колумбия, Белиз һәм Сальвадор. 2012 елгы рейтингның иң түбән урыннарын алучылар - Ботсвана, Чад һәм Катар.^[5]^[6]

Кыскача аңлату

HPI гади файда принцибына нигезләнгән — кешеләрнең күбесе озын һәм канәгатьләндерүче тормыш яшәргә тели, һәм бу яктан иң югары дәрәҗәгә ирешүче ил – үз ватандашларына бу теләкләрләренә ирешүгә мөмкинчелек бирүче, шулай да киләчәк буыннарның һәм башка илләрдә яшәүче кешеләрнең шул ук теләккә ирешүләренә киртә салмаучы ил була. Ягъни, бу индекс IUCN Халыкара табигатьне саклау берлегенең 'табигатькә йөкләтелгән (яки тартып чыгарылган ресурслар) берәмлегенә күпме матди таварлары белән чикләнмәгән кеше файдасы/муллыгы тудырылганны' күрсәтүче метриканың булдырылуына җавап бирүче бер күрсәткеч.^[7] Кеше муллыгы Бәхетле тормыш еллары күрсәткече белән билгеләнелә.^[8] Табигатькә йөкләтелү (яки аннан тартып чыгарылу) өчен кеше башына әйләнә-тирә мохиткә йөк күрсәткече кулланыла – илдәге тормыш стилен дәвам итү өчен күпме табигый ресурсларын кирәклеген фаразлау омтылышы. Кеше башына әйләнә-тирә мохиткә йөге югары булган ил гадел булганыннан артык табигый ресурсларны кулланып, башка илләр куллана алучы ресурсларны ала һәм планетага төзәтелә алмаслык зарар китерү аркылы киләчәк буыннар хакына да керә.^[9]

Халыкара рейтинглар

2012 рейтингы

Югары фәкыйрлек дәрәҗәләренә карамастан, иң алдынгы 10 илдән тугызы Кариб диңгезе тирәсендә урнашкан. -

2012 Happy Planet Index^[5]

Ранг	Ил	HPI	Татылган муллык	Тормыш озынлыгы	Әйләнә-тирә мохиткә йөк
1	Коста-Рика	64.0	7.3	79.3	2.5
2	Вьетнам	60.4	5.8	75.2	1.4
3	Колумбия	59.8	6.4	73.7	1.8
4	Белиз	59.3	6.5	76.1	2.1
5	Сальвадор	58.9	6.7	72.2	2.0
6	Ямайка	58.5	6.2	73.1	1.7
7	Панама	57.8	7.3	76.1	3.0
8	Никарагуа	57.1	5.7	74.0	1.6
9	Венесуэла	56.9	7.5	74.4	3.0
10	Гватемала	56.9	6.3	71.2	1.8
11	Бангладеш	56.3	5.0	68.9	0.7
12	Куба	56.2	5.4	79.1	1.9
13	Һондурас	56.0	5.9	73.1	1.7
14	Индонезия	55.5	5.5	69.4	1.1
15	Исраил	55.2	7.4	81.6	4.0
16	Пакистан Ислам Җөмһүрияте	54.1	5.3	65.4	0.8
17	Аргентина	54.1	6.4	75.9	2.7
18	Албания	54.1	5.3	76.9	1.8
19	Чили	53.9	6.6	79.1	3.2
20	Таиланд	53.5	6.2	74.1	2.4
21	Мексика	52.9	6.8	77.0	3.3
22	Бразилия	52.9	6.8	73.5	2.9
23	Эквадор	52.5	5.8	75.6	2.4
24	Филипин	52.4	4.9	68.7	1.0
25	Перу	52.4	5.6	74.0	2.0
26	Әлҗәзаир	52.2	5.2	73.1	1.6
27	Үрдүн	51.7	5.7	73.4	2.1
28	Яңа Зеландия	51.6	7.2	80.7	4.3
29	Норвегия	51.4	7.6	81.1	4.8
30	Фәлистыйн милли идарәсе	51.2	4.8	72.8	1.4
31	Гайана	51.2	6.0	69.9	2.1
32	Һиндстан	50.9	5.0	65.4	0.9
33	Доминикан Җөмһүрияте	50.7	4.7	73.4	1.4
34	Швейцария	50.3	7.5	82.3	5.0
35	Шри-Ланка	49.4	4.2	74.9	1.2
36	Гыйрак	49.2	5.0	69.0	1.4
37	Лаос	49.1	5.0	67.5	1.3
38	Кыргызстан	49.1	5.0	67.7	1.3
39	Тунис	48.3	4.7	74.5	1.8
40	Молдавия	48.0	5.6	69.3	2.1
41	Бөекбритания	47.9	7.0	80.2	4.7
42	Марокко	47.9	4.4	72.2	1.3
43	Таҗикстан	47.8	4.4	67.5	0.9
44	Төркия	47.6	5.5	74.0	2.6
45	Япония	47.5	6.1	83.4	4.2
46	Алмания	47.2	6.7	80.4	4.6
47	Сүрия	47.1	4.1	75.9	1.5
48	Австрия	47.1	7.3	80.9	5.3
49	Мадагаскар	46.8	4.6	66.7	1.2
50	Франция	46.5	6.8	81.5	4.9

2006 һәм 2009 рейтинглары

2006 Happy Planet Index^[3]

2009 Happy Planet Index^[4]

Ранг	Ил	HPI
1	Вануату	68.21
2	Колумбия	67.24
3	Коста-Рика	66.00
4	Доминика	64.55
5	Панама	63.54
6	Куба	61.86
7	Һондурас	61.75
8	Гватемала	61.69
9	Сальвадор	61.66
10	Сент-Винсент һәм Гренадиннар	61.37
11	Сент-Люсия	61.31
12	Вьетнам	61.23
13	Бутан	61.08
14	Самоа	60.98
15	Шри-Ланка	60.31
16	Антигуа һәм Барбуда	59.23
17	Филипин	59.17
18	Никарагуа	59.09
19	Кыргызстан	59.05
20	Сөләйман утраулары	58.93
21	Тунис	58.92
22	Сан-Томе һәм Принсипи	57.92
23	Индонезия	57.90
24	Тонга	57.90
25	Таҗикстан	57.66
26	Венесуэла	57.55
27	Доминикан Җөмһүрияте	57.14
28	Гайана	56.65
29	Сент-Китс һәм Невис	56.14
30	Сейшел утраулары	56.07
31	Кытай Халык Җөмһүрияте	55.99
32	Таиланд	55.39
33	Перу	55.14
34	Суринам	55.03
35	Йәмән	55.00
36	Фиджи	54.47
37	Марокко	54.43
38	Мексика	54.39
39	Мальдивлар	53.52
40	Мальта	53.26
41	Бангладеш	53.20
42	Коморлар	52.92
43	Барбадос	52.73
44	Малайзия	52.69
45	Фәлистыйн милли идарәсе	52.64
46	Кабо-Верде	52.41
47	Чили	52.20
48	Көнчыгыш Тимор	52.04
49	Аргентина	51.96
50	Тринидад һәм Тобаго	51.87
51	Белиз	51.32
52	Парагвай	51.13
53	Ямайка	51.01
54	Непал	49.95
55	Маврикий	49.65
56	Монголия	49.59
57	Уругвай	49.31
58	Эквадор	49.29
59	Үзбәкстан	49.22
60	Гренада	48.96
61	Австрия	48.77
62	Гамбия	48.67
63	Бразилия	48.59
64	Исландия	48.35
65	Швейцария	48.30
66	Италия	48.26
67	Иран	47.23
68	Гана	46.98
69	Боливия	46.17
70	Нидерланд патшалыгы	46.00
71	Мадагаскар	45.99
72	Кипр Республикасы	45.99
73	Әлҗәзаир	45.89
74	Люксембург	45.62
75	Багамалар	44.90
76	Папуа — Яңа Гвинея	44.75
77	Мьянма	44.55
78	Бельгия	44.04
79	Словения	44.03
80	Оман	43.94
81	Алмания	43.83
82	Хорватия	43.71
83	Лөбнан	43.64
84	Кытай Җөмһүрияте	43.41
85	Гаити	43.34
86	Сүрия	43.23
87	Испания	43.04
88	Һоңкоң	42.88
89	Согуд Гарәбстаны	42.65
90	Һиндстан	42.46
91	Камбоджа	42.15
92	Албания	42.13
93	Үрдүн	42.05
94	Яңа Зеландия	41.92
95	Япония	41.70
96	Конго Җөмһүрияте	41.59
97	Мисыр	41.58
98	Төркия	41.40
99	Дания	41.40
100	Бруней	41.16
101	Гөрҗистан	41.15
102	Көньяк Корея	41.11
103	Босния һәм Герцеговина	40.96
104	Сенегал	40.81
105	Азәрбайҗан	40.69
106	Габон	40.52
107	Ливия	40.33
108	Бөекбритания	40.29
109	Лаос	40.26
110	Бенин	40.10
111	Канада	39.76
112	Пакистан Ислам Җөмһүрияте	39.40
113	Ирландия	39.38
114	Польша	39.29
115	Норвегия	39.18
116	Македония	39.14
117	Исраил	39.07
118	Намибия	38.41
119	Швеция	38.17
120	Румыния	37.72
121	Маҗарстан	37.64
122	Гвинея	37.42
123	Финләндия	37.36
124	Мавритания	37.30
125	Казакъстан Казакъстан	36.92
126	Того	36.86
127	Кения	36.70
128	Чехия	36.5
129	Франция	36.42
130	Әрмәнстан	36.15
131	Сингапур	36.14
132	Словакия	35.81
133	Греция	35.71
134	Танзания	35.08
135	Гвинея-Бисау	35.08
136	Португалия	34.83
137	Эритрея	34.49
138	Бәхрәйн	34.35
139	Австралия	34.06
140	Мали	33.68
141	Мозамбик	33.01
142	Камерун	32.76
143	Җибути	32.72
144	Хәбәшстан	32.53
145	Болгария	31.59
146	Нигерия	31.14
147	Молдавия	31.12
148	Буркина Фасо	30.08
149	Литва	29.29
150	АКШ	28.83
151	Кот-д’Ивуар	28.80
152	Руанда	28.35
153	Сьерра-Леоне	28.24
154	Берләшкән Гарәп Әмирлекләре	28.20
155	Ангола	27.88
156	Көньяк Африка Җөмһүрияте	27.80
157	Судан	27.74
158	Уганда	27.68
159	Күвәйт	27.67
160	Латвия	27.27
161	Нигер	26.80
162	Малави	26.66
163	Замбия	25.91
164	Үзәк Африка Җөмһүрияте	25.90
165	Белорусия	25.78
166	Катар	25.50
167	Ботсвана	25.42
168	Чад	25.37
169	Төрекмәнстан	23.96
170	Экваториаль Гвинея	23.77
171	Лесото	23.05
172	Россия Федерациясе	22.76
173	Эстония	22.68
174	Украина	22.21
175	Конго Демократик Җөмһүрияте	20.69
176	Бурунди	19.02
177	Свазиленд	18.38
178	Зимбабве	16.64

Ранг	Ил	HPI
1	Коста-Рика	76.1
2	Доминикан Җөмһүрияте	71.8
3	Ямайка	70.1
4	Гватемала	68.4
5	Вьетнам	66.5
6	Колумбия	66.1
7	Куба	65.7
8	Сальвадор	61.5
9	Бразилия	61.0
10	Һондурас	61.0
11	Никарагуа	60.5
12	Мисыр	60.3
13	Согуд Гарәбстаны	59.7
14	Филипин	59.0
15	Аргентина	59.0
16	Индонезия	58.9
17	Бутан	58.5
18	Панама	57.4
19	Лаос	57.3
20	Кытай Халык Җөмһүрияте	57.1
21	Марокко	56.8
22	Шри-Ланка	56.5
23	Мексика	55.6
24	Пакистан Ислам Җөмһүрияте	55.6
25	Эквадор	55.5
26	Үрдүн	54.6
27	Белиз	54.5
28	Перу	54.4
29	Тунис	54.3
30	Тринидад һәм Тобаго	54.2
31	Бангладеш	54.1
32	Молдавия	54.1
33	Малайзия	54.0
34	Таҗикстан	53.5
35	Һиндстан	53.0
36	Венесуэла	52.5
37	Непал	51.9
38	Сүрия	51.3
39	Мьянма	51.2
40	Әлҗәзаир	51.2
41	Таиланд	50.9
42	Гаити	50.8
43	Нидерланд патшалыгы	50.6
44	Мальта	50.4
45	Үзбәкстан	50.1
46	Чили	49.7
47	Боливия	49.3
48	Әрмәнстан	48.3
49	Сингапур	48.2
50	Йәмән	48.1
51	Алмания	48.1
52	Швейцария	48.1
53	Швеция	48.0
54	Албания	47.9
55	Парагвай	47.8
56	Фәлистыйн милли идарәсе	47.7
57	Австрия	47.7
58	Сербия	47.6
59	Финләндия	47.2
60	Хорватия	47.2
61	Кыргызстан	47.1
62	Кипр Республикасы	46.2
63	Гайана	45.6
64	Бельгия	45.4
65	Босния һәм Герцеговина	45.0
66	Словения	44.5
67	Исраил	44.5
68	Көньяк Корея	44.4
69	Италия	44.0
70	Румыния	43.9
71	Франция	43.9
72	Гөрҗистан	43.6
73	Словакия	43.5
74	Бөекбритания	43.3
75	Япония	43.3
76	Испания	43.2
77	Польша	42.8
78	Ирландия	42.6
79	Гыйрак	42.6
80	Камбоджа	42.3
81	Иран	42.1
82	Болгария	42.0
83	Төркия	41.7
84	Һоңкоң	41.6
85	Азәрбайҗан	41.2
86	Литва	40.9
87	Җибути	40.4
88	Норвегия	40.4
89	Канада	39.4
90	Маҗарстан	38.9
91	Казакъстан Казакъстан	38.5
92	Чехия	38.3
93	Мавритания	38.2
94	Исландия	38.1
95	Украина	38.1
96	Сенегал	38.0
97	Греция	37.6
98	Португалия	37.5
99	Уругвай	37.2
100	Гана	37.1
101	Латвия	36.7
102	Австралия	36.6
103	Яңа Зеландия	36.2
104	Белорусия	35.7
105	Дания	35.5
106	Монголия	35.0
107	Малави	34.5
108	Россия Федерациясе	34.5
109	Чад	34.3
110	Лөбнан	33.6
111	Македония	32.7
112	Конго Җөмһүрияте	32.4
113	Мадагаскар	31.5
114	АКШ	30.7
115	Нигерия	30.3
116	Гвинея	30.3
117	Уганда	30.2
118	Көньяк Африка Җөмһүрияте	29.7
119	Руанда	29.6
120	Конго Демократик Җөмһүрияте	29.0
121	Судан	28.5
122	Люксембург	28.5
123	Берләшкән Гарәп Әмирлекләре	28.2
124	Хәбәшстан	28.1
125	Кения	27.8
126	Камерун	27.2
127	Замбия	27.2
128	Күвәйт	27.0
129	Нигер	26.9
130	Ангола	26.8
131	Эстония	26.4
132	Мали	25.8
133	Мозамбик	24.6
134	Бенин	24.6
135	Того	23.3
136	Сьерра-Леоне	23.1
137	Үзәк Африка Җөмһүрияте	22.9
138	Буркина Фасо	22.4
139	Бурунди	21.8
140	Намибия	21.1
141	Ботсвана	20.9
142	Танзания	17.8
143	Зимбабве	16.6

Карашлар

Шулай ук карагыз

Искәрмәләр

↑ Sen, Amartya (1999). Development as Freedom. New York, New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-289330-0.
↑ Hawken, Paul; Lovins, Amory, and Hovins, L. Hunter (1999). Natural Capitalism. New York, New York: Little Brown & Co.. ISBN 0-316-35300-0.
↑ ^3,0 ^3,1 Marks, N., Abdallah, S., Simms, A., Thompson, S. et al. (2006). The Happy Planet Index 1.0 2009 елның 4 октябрь көнендә архивланган.. New Economics Foundation.
↑ ^4,0 ^4,1 Abdallah, S., Thompson, S., Michaelson, J., Marks, N., Steuer, N. et al. (2009). The Happy Planet Index 2.0 2009 елның 10 июль көнендә архивланган.. New Economics Foundation.
↑ ^5,0 ^5,1 New Economics Foundation (2012-06-14). Happy Planet Index 2012. New Economics Foundation. әлеге чыганактан 2012-06-18 архивланды. 2012-06-14 тикшерелгән.
↑ Fiona Harvey. UK citizens better off than EU counterparts, says happiness index, The Guardian (2012-06-14). 14 июнь 2012 тикшерелде.
↑ Adams WM (2006). The future of sustainability: Re-thinking environment and development in the twenty-first century. Report of the IUCN Renowned Thinkers Meeting. Also, Paehlke R (2005). Sustainability as a bridging concept. Conservation Biology 19:36-8.
↑ Veenhoven R (1996). Happy life expectancy: a comprehensive measure of quality-of-life in nations. Social Indicators Research 39:1-58.
↑ Ecological Footprint - Ecological Sustainability. Global Footprint Network.

Сылтамалар

[[Википедия:Сайланган исемлекләр һәм порталлар| ]]

[Development_as_Freedom-1] Sen, Amartya (1999). Development as Freedom. New York, New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-289330-0.

[Natural_Capitalism-2] Hawken, Paul; Lovins, Amory, and Hovins, L. Hunter (1999). Natural Capitalism. New York, New York: Little Brown & Co.. ISBN 0-316-35300-0.

[Index06-3] 3,0 ^3,1 Marks, N., Abdallah, S., Simms, A., Thompson, S. et al. (2006). The Happy Planet Index 1.0 2009 елның 4 октябрь көнендә архивланган.. New Economics Foundation.

[Index09-4] 4,0 ^4,1 Abdallah, S., Thompson, S., Michaelson, J., Marks, N., Steuer, N. et al. (2009). The Happy Planet Index 2.0 2009 елның 10 июль көнендә архивланган.. New Economics Foundation.

[Index12-5] 5,0 ^5,1 New Economics Foundation (2012-06-14). Happy Planet Index 2012. New Economics Foundation. әлеге чыганактан 2012-06-18 архивланды. 2012-06-14 тикшерелгән.

[Guardian061412-6] Fiona Harvey. UK citizens better off than EU counterparts, says happiness index, The Guardian (2012-06-14). 14 июнь 2012 тикшерелде.

[7] Adams WM (2006). The future of sustainability: Re-thinking environment and development in the twenty-first century. Report of the IUCN Renowned Thinkers Meeting. Also, Paehlke R (2005). Sustainability as a bridging concept. Conservation Biology 19:36-8.

[8] Veenhoven R (1996). Happy life expectancy: a comprehensive measure of quality-of-life in nations. Social Indicators Research 39:1-58.

[9] Ecological Footprint - Ecological Sustainability. Global Footprint Network.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]