Бәхетле планета индексы

Бәхетле планета индексы (The Happy Planet Index / HPI) – кешеләрнең тормыш хәлен һәм әйләнә-тирә мохиткә тәэсирен күрсәтүче индекс. Ул 2006 елның июль аенда New Economics Foundation (ингл.) (NEF) тарафыннан кертелә. Бу индексның максаты – илләрнең үсешләрен билгеләүче дип саналган Тулаем эчке продукт (ТЭП) һәм Кеше потенциалы үсеше индексы (КПҮИ) кебек билгеле индексларга көндәшлек итү, чөнки соңгыларның исәпләнелгәндә тормыш рәвешенең тотрыклылык ягы игътибарга алынмый. Кешеләрнең төп максатлары бай түгел, әмма бәхетле һәм исән-сау булуы сәбәпле, аеруча алганда ТЭП индексының урынсыз булуы билгеләнә.[1] Аннан тыш, тотрыклы үсеш фикере бу максатларга ашкынуның әйләнә-тирәгә йөкләнелгән бәяләрен дә исәпкә алынуның кирәген алга сөрә.[2]

Илләрнең 2006 елгы Бәхетле планета индексында урыннары буенча билгеләнгән дөнья харитасы. Бу индекс буенча хәлләри иң яхшы булган илләре ачык яшел, хәлләре иң кызганыч булган илләр коңгырт/көрән төс белән билгеләнгән

2006 елда тикшерелгән 178 илдән иң югары дәрәҗәгә Вануату байрагы Вануату, Колумбия байрагы Колумбия, Коста-Рика байрагы Коста-Рика, Доминика байрагы Доминика, һәм Панама байрагы Панама иреште (ләкин Вануату соңгырак индексларга кертелмәде).[3]

2009 елда тикшерелгән 143 илдән иң югары дәрәҗәгә Коста-Рика байрагы Коста-Рика менде, аннан соң килүчеләр Доминикан Җөмһүрияте байрагы Доминикан Җөмһүрияте, Ямайка байрагы Ямайка, Гватемала байрагы Гватемала һәм Вьетнам байрагы Вьетнам, исемлекнең иң түбән урыннарда Танзания байрагы Танзания, Ботсвана байрагы Ботсвана һәм Зимбабве байрагы Зимбабве урын алган.[4]

2012 елгы рейтингы өчен 151 ил сайланды – иң югары дәрәҗәгә яңадан (икенче тапкыр) Коста-Рика мендә, аннан соң килүчеләр , Вьетнам, Колумбия, Белиз байрагы Белиз һәм Сальвадор байрагы Сальвадор. 2012 елгы рейтингның иң түбән урыннарын алучылар - Ботсвана, Чад байрагы Чад һәм Катар байрагы Катар.[5][6]

Кыскача аңлату үзгәртү

HPI гади файда принцибына нигезләнгән — кешеләрнең күбесе озын һәм канәгатьләндерүче тормыш яшәргә тели, һәм бу яктан иң югары дәрәҗәгә ирешүче ил – үз ватандашларына бу теләкләрләренә ирешүгә мөмкинчелек бирүче, шулай да киләчәк буыннарның һәм башка илләрдә яшәүче кешеләрнең шул ук теләккә ирешүләренә киртә салмаучы ил була. Ягъни, бу индекс IUCN Халыкара табигатьне саклау берлегенең 'табигатькә йөкләтелгән (яки тартып чыгарылган ресурслар) берәмлегенә күпме матди таварлары белән чикләнмәгән кеше файдасы/муллыгы тудырылганны' күрсәтүче метриканың булдырылуына җавап бирүче бер күрсәткеч.[7] Кеше муллыгы Бәхетле тормыш еллары күрсәткече белән билгеләнелә.[8] Табигатькә йөкләтелү (яки аннан тартып чыгарылу) өчен кеше башына әйләнә-тирә мохиткә йөк күрсәткече кулланыла – илдәге тормыш стилен дәвам итү өчен күпме табигый ресурсларын кирәклеген фаразлау омтылышы. Кеше башына әйләнә-тирә мохиткә йөге югары булган ил гадел булганыннан артык табигый ресурсларны кулланып, башка илләр куллана алучы ресурсларны ала һәм планетага төзәтелә алмаслык зарар китерү аркылы киләчәк буыннар хакына да керә.[9]

Халыкара рейтинглар үзгәртү

2012 рейтингы үзгәртү

Югары фәкыйрлек дәрәҗәләренә карамастан, иң алдынгы 10 илдән тугызы Кариб диңгезе тирәсендә урнашкан. -

2012 Happy Planet Index[5]
Ранг Ил HPI Татылган
муллык
Тормыш
озынлыгы
Әйләнә-тирә
мохиткә йөк
1   Коста-Рика 64.0 7.3 79.3 2.5
2   Вьетнам 60.4 5.8 75.2 1.4
3   Колумбия 59.8 6.4 73.7 1.8
4   Белиз 59.3 6.5 76.1 2.1
5   Сальвадор 58.9 6.7 72.2 2.0
6   Ямайка 58.5 6.2 73.1 1.7
7   Панама 57.8 7.3 76.1 3.0
8   Никарагуа 57.1 5.7 74.0 1.6
9   Венесуэла 56.9 7.5 74.4 3.0
10   Гватемала 56.9 6.3 71.2 1.8
11   Бангладеш 56.3 5.0 68.9 0.7
12   Куба 56.2 5.4 79.1 1.9
13   Һондурас 56.0 5.9 73.1 1.7
14   Индонезия 55.5 5.5 69.4 1.1
15   Исраил 55.2 7.4 81.6 4.0
16   Пакистан Ислам Җөмһүрияте 54.1 5.3 65.4 0.8
17   Аргентина 54.1 6.4 75.9 2.7
18   Албания 54.1 5.3 76.9 1.8
19   Чили 53.9 6.6 79.1 3.2
20   Таиланд 53.5 6.2 74.1 2.4
21   Мексика 52.9 6.8 77.0 3.3
22   Бразилия 52.9 6.8 73.5 2.9
23   Эквадор 52.5 5.8 75.6 2.4
24   Филипин 52.4 4.9 68.7 1.0
25   Перу 52.4 5.6 74.0 2.0
26   Әлҗәзаир 52.2 5.2 73.1 1.6
27   Үрдүн 51.7 5.7 73.4 2.1
28   Яңа Зеландия 51.6 7.2 80.7 4.3
29   Норвегия 51.4 7.6 81.1 4.8
30   Фәлистыйн милли идарәсе 51.2 4.8 72.8 1.4
31   Гайана 51.2 6.0 69.9 2.1
32   Һиндстан 50.9 5.0 65.4 0.9
33   Доминикан Җөмһүрияте 50.7 4.7 73.4 1.4
34   Швейцария 50.3 7.5 82.3 5.0
35   Шри-Ланка 49.4 4.2 74.9 1.2
36   Гыйрак 49.2 5.0 69.0 1.4
37   Лаос 49.1 5.0 67.5 1.3
38   Кыргызстан 49.1 5.0 67.7 1.3
39   Тунис 48.3 4.7 74.5 1.8
40   Молдавия 48.0 5.6 69.3 2.1
41   Бөекбритания 47.9 7.0 80.2 4.7
42   Марокко 47.9 4.4 72.2 1.3
43   Таҗикстан 47.8 4.4 67.5 0.9
44   Төркия 47.6 5.5 74.0 2.6
45   Япония 47.5 6.1 83.4 4.2
46   Алмания 47.2 6.7 80.4 4.6
47   Сүрия 47.1 4.1 75.9 1.5
48   Австрия 47.1 7.3 80.9 5.3
49   Мадагаскар 46.8 4.6 66.7 1.2
50   Франция 46.5 6.8 81.5 4.9

2006 һәм 2009 рейтинглары үзгәртү

2006 Happy Planet Index[3] 2009 Happy Planet Index[4]
Ранг Ил HPI
1   Вануату 68.21
2   Колумбия 67.24
3   Коста-Рика 66.00
4   Доминика 64.55
5   Панама 63.54
6   Куба 61.86
7   Һондурас 61.75
8   Гватемала 61.69
9   Сальвадор 61.66
10   Сент-Винсент һәм Гренадиннар 61.37
11   Сент-Люсия 61.31
12   Вьетнам 61.23
13   Бутан 61.08
14   Самоа 60.98
15   Шри-Ланка 60.31
16   Антигуа һәм Барбуда 59.23
17   Филипин 59.17
18   Никарагуа 59.09
19   Кыргызстан 59.05
20   Сөләйман утраулары 58.93
21   Тунис 58.92
22   Сан-Томе һәм Принсипи 57.92
23   Индонезия 57.90
24   Тонга 57.90
25   Таҗикстан 57.66
26   Венесуэла 57.55
27   Доминикан Җөмһүрияте 57.14
28   Гайана 56.65
29   Сент-Китс һәм Невис 56.14
30   Сейшел утраулары 56.07
31   Кытай Халык Җөмһүрияте 55.99
32   Таиланд 55.39
33   Перу 55.14
34   Суринам 55.03
35   Йәмән 55.00
36   Фиджи 54.47
37   Марокко 54.43
38   Мексика 54.39
39   Мальдивлар 53.52
40   Мальта 53.26
41   Бангладеш 53.20
42   Коморлар 52.92
43   Барбадос 52.73
44   Малайзия 52.69
45   Фәлистыйн милли идарәсе 52.64
46   Кабо-Верде 52.41
47   Чили 52.20
48   Көнчыгыш Тимор 52.04
49   Аргентина 51.96
50   Тринидад һәм Тобаго 51.87
51   Белиз 51.32
52   Парагвай 51.13
53   Ямайка 51.01
54   Непал 49.95
55   Маврикий 49.65
56   Монголия 49.59
57   Уругвай 49.31
58   Эквадор 49.29
59   Үзбәкстан 49.22
60   Гренада 48.96
61   Австрия 48.77
62   Гамбия 48.67
63   Бразилия 48.59
64   Исландия 48.35
65   Швейцария 48.30
66   Италия 48.26
67   Иран 47.23
68   Гана 46.98
69   Боливия 46.17
70   Нидерланд патшалыгы 46.00
71   Мадагаскар 45.99
72   Кипр Республикасы 45.99
73   Әлҗәзаир 45.89
74   Люксембург 45.62
75   Багамалар 44.90
76   Папуа — Яңа Гвинея 44.75
77   Мьянма 44.55
78   Бельгия 44.04
79   Словения 44.03
80   Оман 43.94
81   Алмания 43.83
82   Хорватия 43.71
83   Лөбнан 43.64
84   Кытай Җөмһүрияте 43.41
85   Гаити 43.34
86   Сүрия 43.23
87   Испания 43.04
88   Һоңкоң 42.88
89   Согуд Гарәбстаны 42.65
90   Һиндстан 42.46
91   Камбоджа 42.15
92   Албания 42.13
93   Үрдүн 42.05
94   Яңа Зеландия 41.92
95   Япония 41.70
96   Конго Җөмһүрияте 41.59
97   Мисыр 41.58
98   Төркия 41.40
99   Дания 41.40
100   Бруней 41.16
101   Гөрҗистан 41.15
102   Көньяк Корея 41.11
103   Босния һәм Герцеговина 40.96
104   Сенегал 40.81
105   Азәрбайҗан 40.69
106   Габон 40.52
107   Ливия 40.33
108   Бөекбритания 40.29
109   Лаос 40.26
110   Бенин 40.10
111   Канада 39.76
112   Пакистан Ислам Җөмһүрияте 39.40
113   Ирландия 39.38
114   Польша 39.29
115   Норвегия 39.18
116   Македония 39.14
117   Исраил 39.07
118   Намибия 38.41
119   Швеция 38.17
120   Румыния 37.72
121   Маҗарстан 37.64
122   Гвинея 37.42
123   Финләндия 37.36
124   Мавритания 37.30
125 Казакъстан  Казакъстан 36.92
126   Того 36.86
127   Кения 36.70
128   Чехия 36.5
129   Франция 36.42
130   Әрмәнстан 36.15
131   Сингапур 36.14
132   Словакия 35.81
133   Греция 35.71
134   Танзания 35.08
135   Гвинея-Бисау 35.08
136   Португалия 34.83
137   Эритрея 34.49
138   Бәхрәйн 34.35
139   Австралия 34.06
140   Мали 33.68
141   Мозамбик 33.01
142   Камерун 32.76
143   Җибути 32.72
144   Хәбәшстан 32.53
145   Болгария 31.59
146   Нигерия 31.14
147   Молдавия 31.12
148   Буркина Фасо 30.08
149   Литва 29.29
150   АКШ 28.83
151   Кот-д’Ивуар 28.80
152   Руанда 28.35
153   Сьерра-Леоне 28.24
154   Берләшкән Гарәп Әмирлекләре 28.20
155   Ангола 27.88
156   Көньяк Африка Җөмһүрияте 27.80
157   Судан 27.74
158   Уганда 27.68
159   Күвәйт 27.67
160   Латвия 27.27
161   Нигер 26.80
162   Малави 26.66
163   Замбия 25.91
164   Үзәк Африка Җөмһүрияте 25.90
165   Белорусия 25.78
166   Катар 25.50
167   Ботсвана 25.42
168   Чад 25.37
169   Төрекмәнстан 23.96
170   Экваториаль Гвинея 23.77
171   Лесото 23.05
172   Россия Федерациясе 22.76
173   Эстония 22.68
174   Украина 22.21
175   Конго Демократик Җөмһүрияте 20.69
176   Бурунди 19.02
177   Свазиленд 18.38
178   Зимбабве 16.64
Ранг Ил HPI
1   Коста-Рика 76.1
2   Доминикан Җөмһүрияте 71.8
3   Ямайка 70.1
4   Гватемала 68.4
5   Вьетнам 66.5
6   Колумбия 66.1
7   Куба 65.7
8   Сальвадор 61.5
9   Бразилия 61.0
10   Һондурас 61.0
11   Никарагуа 60.5
12   Мисыр 60.3
13   Согуд Гарәбстаны 59.7
14   Филипин 59.0
15   Аргентина 59.0
16   Индонезия 58.9
17   Бутан 58.5
18   Панама 57.4
19   Лаос 57.3
20   Кытай Халык Җөмһүрияте 57.1
21   Марокко 56.8
22   Шри-Ланка 56.5
23   Мексика 55.6
24   Пакистан Ислам Җөмһүрияте 55.6
25   Эквадор 55.5
26   Үрдүн 54.6
27   Белиз 54.5
28   Перу 54.4
29   Тунис 54.3
30   Тринидад һәм Тобаго 54.2
31   Бангладеш 54.1
32   Молдавия 54.1
33   Малайзия 54.0
34   Таҗикстан 53.5
35   Һиндстан 53.0
36   Венесуэла 52.5
37   Непал 51.9
38   Сүрия 51.3
39   Мьянма 51.2
40   Әлҗәзаир 51.2
41   Таиланд 50.9
42   Гаити 50.8
43   Нидерланд патшалыгы 50.6
44   Мальта 50.4
45   Үзбәкстан 50.1
46   Чили 49.7
47   Боливия 49.3
48   Әрмәнстан 48.3
49   Сингапур 48.2
50   Йәмән 48.1
51   Алмания 48.1
52   Швейцария 48.1
53   Швеция 48.0
54   Албания 47.9
55   Парагвай 47.8
56   Фәлистыйн милли идарәсе 47.7
57   Австрия 47.7
58   Сербия 47.6
59   Финләндия 47.2
60   Хорватия 47.2
61   Кыргызстан 47.1
62   Кипр Республикасы 46.2
63   Гайана 45.6
64   Бельгия 45.4
65   Босния һәм Герцеговина 45.0
66   Словения 44.5
67   Исраил 44.5
68   Көньяк Корея 44.4
69   Италия 44.0
70   Румыния 43.9
71   Франция 43.9
72   Гөрҗистан 43.6
73   Словакия 43.5
74   Бөекбритания 43.3
75   Япония 43.3
76   Испания 43.2
77   Польша 42.8
78   Ирландия 42.6
79   Гыйрак 42.6
80   Камбоджа 42.3
81   Иран 42.1
82   Болгария 42.0
83   Төркия 41.7
84   Һоңкоң 41.6
85   Азәрбайҗан 41.2
86   Литва 40.9
87   Җибути 40.4
88   Норвегия 40.4
89   Канада 39.4
90   Маҗарстан 38.9
91 Казакъстан  Казакъстан 38.5
92   Чехия 38.3
93   Мавритания 38.2
94   Исландия 38.1
95   Украина 38.1
96   Сенегал 38.0
97   Греция 37.6
98   Португалия 37.5
99   Уругвай 37.2
100   Гана 37.1
101   Латвия 36.7
102   Австралия 36.6
103   Яңа Зеландия 36.2
104   Белорусия 35.7
105   Дания 35.5
106   Монголия 35.0
107   Малави 34.5
108   Россия Федерациясе 34.5
109   Чад 34.3
110   Лөбнан 33.6
111   Македония 32.7
112   Конго Җөмһүрияте 32.4
113   Мадагаскар 31.5
114   АКШ 30.7
115   Нигерия 30.3
116   Гвинея 30.3
117   Уганда 30.2
118   Көньяк Африка Җөмһүрияте 29.7
119   Руанда 29.6
120   Конго Демократик Җөмһүрияте 29.0
121   Судан 28.5
122   Люксембург 28.5
123   Берләшкән Гарәп Әмирлекләре 28.2
124   Хәбәшстан 28.1
125   Кения 27.8
126   Камерун 27.2
127   Замбия 27.2
128   Күвәйт 27.0
129   Нигер 26.9
130   Ангола 26.8
131   Эстония 26.4
132   Мали 25.8
133   Мозамбик 24.6
134   Бенин 24.6
135   Того 23.3
136   Сьерра-Леоне 23.1
137   Үзәк Африка Җөмһүрияте 22.9
138   Буркина Фасо 22.4
139   Бурунди 21.8
140   Намибия 21.1
141   Ботсвана 20.9
142   Танзания 17.8
143   Зимбабве 16.6

Карашлар үзгәртү

Шулай ук карагыз үзгәртү

Искәрмәләр үзгәртү

  1. Sen, Amartya (1999). Development as Freedom. New York, New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-289330-0. 
  2. Hawken, Paul; Lovins, Amory, and Hovins, L. Hunter (1999). Natural Capitalism. New York, New York: Little Brown & Co.. ISBN 0-316-35300-0. 
  3. 3,0 3,1 Marks, N., Abdallah, S., Simms, A., Thompson, S. et al. (2006). The Happy Planet Index 1.0 2009 елның 4 октябрь көнендә архивланган.. New Economics Foundation.
  4. 4,0 4,1 Abdallah, S., Thompson, S., Michaelson, J., Marks, N., Steuer, N. et al. (2009). The Happy Planet Index 2.0 2009 елның 10 июль көнендә архивланган.. New Economics Foundation.
  5. 5,0 5,1 New Economics Foundation (2012-06-14). Happy Planet Index 2012. New Economics Foundation. әлеге чыганактан 2012-06-18 архивланды. 2012-06-14 тикшерелгән.
  6. Fiona Harvey. UK citizens better off than EU counterparts, says happiness index, The Guardian (2012-06-14). 14 июнь 2012 тикшерелде.
  7. Adams WM (2006). The future of sustainability: Re-thinking environment and development in the twenty-first century. Report of the IUCN Renowned Thinkers Meeting. Also, Paehlke R (2005). Sustainability as a bridging concept. Conservation Biology 19:36-8.
  8. Veenhoven R (1996). Happy life expectancy: a comprehensive measure of quality-of-life in nations. Social Indicators Research 39:1-58.
  9. Ecological Footprint - Ecological Sustainability. Global Footprint Network.

Сылтамалар үзгәртү