Румыния
Румы́ния яки Дунай татарларының атаганыңча Романя (рум. România) – Европаның көньяк-көнчыгышында урнашкан дәүләт. Конституция буенча, ул демократик җөмһүрият. Башкала – Бухарест (Бүкрәш) шәһәре. Татар теле, румын вә маҗар телендән соң төрек теле белән көп сөйлешкен телләрдән бере.
  Илтамга
| |
| Башкала | Бүкрәш |
|---|---|
| Халык саны | 19 053 815 (2022, Җанисәп)  |
| Нигезләнгән | 24 гыйнвар 1859 |
| Сәгать кушагы | UTC+02:00 |
| Рәсми тел | румын теле |
| География | |
| Мәйдан | 238,397 км² |
| Координатлар | 46°N 25°E |
| Сәясәт | |
| Дәүләт башлыгы | Клаус Йоһаннис |
| Хөкүмәт башлыгы | Николае Чукэ |
 | |
| Икътисад | |
| Акча берәмлеге | Румыния лее |
| Эшсезлек дәрәҗәсе | 7% (2014)[1] |
| Туу күрсәткече | 1.41 (2014)[2] |
| КПҮИ | 0.821 (2021)[3] |
| Яшәү озынлыгы | 75.0122 ел (2015, 2016)[4] |
| Джини коэффициенты | 34.8 (2019)[5] |
| Башка мәгълүмат | |
| Ярдәм телефоннары | |
| Электр аергычы төре | Europlug,[6] Schuko[6] |
| Автомобил хәрәкәте ягы | уң[7] |
| Челтәр көчәнеше | 230 вольт |
| Телефон коды | +40 |
| ISO 3166-1 коды | RO |
| ХОК коды | ROU |
| Интернет домены | .ro |
Европа берлегенә керә.
ГеографияҮзгәртү
Румыния территориясенең күп өлешен таулар һәм калкулыклар алып тора. Төп тау тезмәсе — Карпат таулары (иң биек ноктасы — Молдовяну тавы, 2544 м). Карпат тауларында җир тетрәүләр була. Трансильвания платосы һәм Көнбатыш Румыния таулары да Карпат тезмәсенә карыйлар. Көньякта Түбән Дунай тигезлеге һәм көнбатышта Урта Дунай тигезлеге урнашкан. Румыния территориясендә Кара диңгез яр буеның озынлыгы 245 км. Күстәнҗәдән төньяктарак ярлары күбесенчә тәбәнәк, аерым урыннарда сазланган, култыклар һәм ва лиманнар белән ергаланган, утраулар күп.
Файдалы казылмалардан нефть һәм газ, ташкүмер, тимер, полиметалл, бакыр һәм алтын мәгъдәннәре, боксит, таш тоз чыганаклары табылган.
Климат уртача континеталь.
Иң зур елга — Дунай. Аның төп кушылдыклары: Прут, Сирет, Олт, Яломица.
Түбәнлекләрдә, нигездә, уңдырышлы каратуфрак, биеклекләрдә көрән һәм соры урман, тауларда, нигездә, тау-болын туфраклары таралган. Елга тугайларында болыннар, камышлыклар, урманнар бар. Трансильвания платосы, Молдавия калкулыгы, Добруҗаның иң биек урыннарында һәм Карпат тау алдында (400—700 м биеклеккәчә) катнаш имәнлекләр бар. Карпат тауларында (800—1200 м биеклеккәчә) буклар, биегрәк (1500—1800 метргача) ылыслы агачлар үсә. Тауларның иң биек өлешләрен субальп вә альп болыннары алып тора.
Урманнарда бүре, төлке, барс, бурсык, куян, йоклач, кошлардан чырайсыз ябалак, тукран, кәккүк һәм башкалар яши. Тау кәҗәсе, дуңгыз, аю, болан, далаларда байбак, йомран, дала тычканы очрый.
ХалыкҮзгәртү
Эре шәһәрләрҮзгәртү
| Урын | Шәһәр исеме | Румын исеме | Жудец | Халык саны (2011) |
| 1 | Бухарест | Bucharest | Bucharest | 1 883 425 |
| 2 | Клуж-Напока | Cluj-Napoca | Cluj | 324 576 |
| 3 | Тимишоара | Timișoara | Timiș | 319 279 |
| 4 | Яшь | Iași | Iași | 290 422 |
| 5 | Күстәнҗә | Constanța | Constanța | 283 872 |
| 6 | Крайова | Craiova | Dolj | 269 506 |
| 7 | Брашов | Brașov | Brașov | 253 200 |
| 8 | Галац | Galați | Galați | 249 342 |
| 9 | Плоешти | Ploiești | Prahova | 209 945 |
| 10 | Орадя | Oradea | Bihor | 196 367 |
| 11 | Брэила (Ибраил) | Brăila | Brăila | 180 302 |
| 12 | Арад | Arad | Arad | 159 704 |
| 13 | Питешти | Pitești | Argeș | 155 383 |
| 14 | Сибиу | Sibiu | Sibiu | 147 245 |
| 15 | Бакэу | Bacău | Bacău | 144 307 |
| 16 | Тыргу-Муреш | Târgu Mureș | Mureș | 134 290 |
| 17 | Бая-Маре | Baia Mare | Maramureș | 123 738 |
| 18 | Бузэу | Buzău | Buzău | 115 494 |
| 19 | Ботошани | Botoșani | Botoșani | 106 847 |
| 20 | Сату-Маре | Satu Mare | Satu Mare | 102 441 |
Дәүләт төзелешеҮзгәртү
Румыния — җөмһүрият. Гамәлдәге Конституциясе 1991 елның 8 декабрендә гомумхалык референдумында халык тарафыннан хупланган. Дәүләт башлыгы — президент. Ул халык тарфыннан гомуми, тигез һәм турыдан-туры сайлау нигезендә яшерен тавыш бирү юлы белән 4 елга сайлана һәм 2 мөддәттән артык сайлана алмый. Канун чыгаручы хакимиятне икепулатлы парламет, башкарма хакимиятне хөкүмәт гамәлгә ашыра.
Дәүләт һимныҮзгәртү
|
Deşteaptă-te, române! Deşteaptă-te, române, |
Уян, румын |
Һимнның тарихы
1848 елның революцион-патриотик җыры «Deşteaptǎ-te române!» (“Уян, румын!”) 1990 елда гына илнең рәсми һимны буларак расланган. Аның 11 куплеттан торган текстын шагыйрь Андрей Мурешану (Andrei Mureşanu (1816-1863), музыкасын халык иҗаты белгече Антон Панн (Anton Pann (1796-1854) 1830 нчы елларда ук язган булган. Бу ике иҗат кешесе ул вакытта бер-берсе белән таныш булмаган әле һәм үз әсәрләрен, бер-берсенең иҗат җимешеннән хәбәрдар булмаган килеш тудырган. Көй белән шигырьне 1848 елдагы революция вакытында бөтенләй башка кеше – җырчы Георге Ученеску (Gheorghe Ucenescu (1830-1896) “бергә тоташтырган”.
Хәзерге заманда Мурешану шигыренең 4 куплеты гына кулланыла. “Румын Марсельезасы” Икенче Бөтендөнья сугышыннан соң коммунистлар тарафыннан тыелган иде. Хәзер ул ил гимны буларак кына түгел, җырчыларның патриотик репертуарында аерылгысыз бер өлеш итеп тә кулланыла.
ДинҮзгәртү
Румыниядә рәсми дин юк, халыкның күпчелеге — православ христианнар.
- 86,8 % — Румыния православие чиркәве;
- 6,0 % — протестантлар;
- 4,7 % — католиклар;
- 2,4 % — башкалар (нигездә, мөселманнар)
- Румыниядә ислам
Моны да карагызҮзгәртү
ИскәрмәләрҮзгәртү
- ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.
- ↑ http://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=239; ЮНЕСКО-ның статистика институты.
- ↑ https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI; Отчёт о развитии человечества; чыгару датасы: 2022.
- ↑ http://data.uis.unesco.org/Index.aspx?DataSetCode=DEMO_DS; ЮНЕСКО-ның статистика институты.
- ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI.
- ↑ 6,0 6,1 "World Plugs"; тикшерү датасы: 10 июнь 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе.
- ↑ http://chartsbin.com/view/edr.