Wikipedia

Суринам

Суринам (/ˈsʊrɪnæm, -nɑːm/) рәсми рәвештә Суринам Республикасы буларак мәгълүм (Нидерланд телендә: Republiek Suriname [reːpyˌblik ˌsyːriˈnaːmə]) Көньяк Американың төньяк-көнчыгыш ярында урнашкан ил. Ул төньякта Атлантик Океан белән, көнчыгышта Франция Гвианасы белән, көнбатышта Гайана белән һәм көньякта Бразилия белән чиктәш. Мәйданы бары тик 165 000 квадрат километр (64 000 квадрат миль) булып ул Көньяк Америкада иң кечкенә суверен дәүләт булып тора. Суринамның халык саны якынча 575 990, аларның күпчелеге илнең төньяк ярында һәм башкала һәм иң зур шәһәр Парамарибо тирәсендә яши.

Суринам
нид. Republiek Suriname
Ошибка скрипта: Функции «lang_xx_italic» не существует.
Байрак[d]Илтамга[d]
Flag of Suriname.svgCoat of arms of Suriname.svg
Нигезләнү датасы 25 ноябрь 1975
Рәсми исем Suriname һәм la République du Suriname[1]
Кыскача исем 🇸🇷
Гомер озынлыгы 71,405 ел[2]
Демоним Surinamer, Surinamese, suriname-i, Surinamano, Surinänan, سورينامي, سورينامية, سوريناميون, סורינאמי, סורינאמית, surinamezi, surinamez, surinameză, সুরিনামি, surinamese, surinamesi, sranan, surinamés, surinamesa, surinamés, surinamesa, Surinamano, Surinamienne[1], Surinamien[1], surinamezo, surinamezi, surinameza һәм surinameze
Рәсми тел нидерланд теле
Гимн Суринам гимны
Мәдәният культура Суринама[d]
Шигарь тексты Justitia – Pietas – Fides, Justice – Piety – Trust һәм Справедливост - праведност - вяра
Дөнья кисәге Көньяк Америка
Дәүләт Flag of Suriname.svg Суринам
Башкала Парамарибо
Иң төньяк ноктасы 5°59′ т. к. 55°00′ кб. о.
Геомәгълүматлар Data:Suriname.map
Иң югары ноктасы Юлиана[d]
Иң түбән ноктасы Атлантик океан
Идарә итү формасы җөмһүрият
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Список президентов Суринама[d]
Ил башлыгы Чан Сантохи[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Список президентов Суринама[d]
Хөкүмәт башлыгы Чан Сантохи[d]
Канунбирү органы Национальная ассамблея Суринама[d]
Үзәк банкы Центральный банк Суринама[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Алмания, Бразилия, Барбадос, Гайана, Индонезия, Франция, Мексика, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Кытай һәм Корея Халык Демократик Республикасы[3]
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Союз южноамериканских наций[d], Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Нидирлан тел берлеге[d], CARICOM[d], Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[4], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Agency for the Prohibition of Nuclear Weapons in Latin America and the Caribbean[d], Кече утрау-дәүләтләре бердәмлеге[d], Карибский банк развития[d], Интерпол[5][6], Химик коралларны тыю оешмасы[d][7][8], Халыкара гидрография оешмасы[d][9], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[10], Бөтендөнья почта берлеге[11][12], Халыкара телекоммуникацияләр береге[d][13], Америка дәүләтләре оешмасы[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[14], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[15] һәм Caribbean Disaster Emergency Management Agency[d]
Никахка керү яше 21 яшь
Халык саны 563 402 (2017)[16]
Административ бүленеше Брокопондо[d], Коммевейне[d], Корони[d], Маровейне[d], Никкери[d], Пара[d], Сарамакка[d], Сипаливини[d], Ваника[d] һәм Парамарибо районы
Сәгать поясы UTC−03:00 һәм America/Paramaribo[d][17]
Акча берәмлеге Суринам дуллыры[d]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,73[18]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,532[19]
Эшсезлек дәрәҗәсе 6 ± 1 процент[20]
Нәрсә белән чиктәш Франция, Гайана һәм Бразилия
Автомобил хәрәкәте ягы сул[d][21]
Челтәр көчәнеше 127 вольт[22]
Электр аергычы төре Europlug[d][22] һәм Schuko[d][22]
Алыштырган Суринам[d]
Кулланылган тел инглиз теле[23], инглиз теле[23], нидерланд теле, Сикиана (язык)[d], карибский хиндустани[d], Квинти[d], аравак-локоно[d], Ваяна[d], Ндюка-тирийо пиджин[d], Акурио[d], Тирийо[d], Сранан-тонго, сарамакканский язык[d], суринамский хиндустани[d], Businenge Tongo[d] һәм Caribbean Javanese[d]
Мәйдан 163 270 ± 1 км²
Рәсми веб-сайт gov.sr
Һәштәге Suriname
Югары дәрәҗәле Интернет домены .sr
Харита сурәте
Тема җәгърафиясе География Суринама[d]
Феноменның икътисады экономика Суринама[d]
Феноменның демографиясе Население Суринама[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны 17 377[24]
Джини коэффициенты 57,9[25]
Тулаем туулар коэффициенты 2,36[26]
Демократия индексы 6,82[27]
Илнең мобиль коды 746
Илнең телефон коды +597
Халыкара префикс 0
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 112[d], 110[d][28], 113[d][28], 111[d][28] һәм 115[d][28]
Номер тамгасы коды SME
Диңгездәге идентификацияләү номеры 765
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме [d]
Карта
Commons-logo.svg Суринам Викиҗыентыкта

Суринам
Flag of Suriname.svg
Байрак
Coat of arms of Suriname.svg
Илтамга
Шигарь Justice – Piety – Trust Edit this on Wikidata
Башкала Парамарибо
Халык саны 563 402 (2017) Edit this on Wikidata
Нигезләнгән 25 ноябрь 1975 Edit this on Wikidata
Сәгать кушагы UTC−03:00
Рәсми тел нидерланд теле
География
Мәйдан 163,270 км²
Координатлар 4°N 56°W Edit this on Wikidata
Сәясәт
Дәүләт башлыгы Чан Сантохи
Хөкүмәт башлыгы Чан Сантохи
Карта
Икътисад
Акча берәмлеге Суринам дуллыры
Эшсезлек дәрәҗәсе 6% (2014)[29]
Туу күрсәткече 2.36 (2014)[30]
КПҮИ 0.730 (2021)[31]
Яшәү озынлыгы 71.405 ел (2016)[32]
Джини коэффициенты 57.9 (1999)[33]
Башка мәгълүмат
Ярдәм телефоннары
  • 112
  • 110 (янгын сакчылары)[34]
  • 113 (ашыгыч тыйб ярдәме)[34]
  • 111 (пүлисә)[35]
  • 115 (пүлисә)[35]
    • Электр аергычы төре Europlug,[36] Schuko[36]
    Автомобил хәрәкәте ягы сул[37]
    Челтәр көчәнеше 127 вольт[36]
    Телефон коды +597
    ISO 3166-1 коды SR
    ХОК коды SUR
    Интернет домены .sr


    Географик торышыҮзгәртү

    Суринам - Көньяк Американың төньяк-көнчыгышында урнашкан дәүләт. Көнчыгышта Француз Гвианасы белән, көньякта - Бразилия белән, көнбатышта - Гайана белән чиктәш. Төньякта Атлантик Океан белән чиктәш.

    Суринам территориясе 163 265 кв. км алып тора.

    ТарихыҮзгәртү

    Экватордан бераз төньяктарак урнашкан булып Суринам джунгли доминатланган булган тропик ил. Аның зур мәйданлы агач капланышы илнең климат үзгәрүен һәм углерод тискдрелегене киметүгә тырышулары өчен бик әһәмиятле. Югары дәрәҗә кеше үсеше белән Суринамның икътисады табигый ресурсларына бик бәйле, атап ук әйткәндә боксит, алтын, авыл хуҗалыгына һ.б.
    Суринамда б.э. кадәр дүртенче меңьеллыкта араваклар, кариблар һәм ваяналарны кертеп төрле асаба халыклар яшәгән. Европалылар 16-ынчы гасырда килгән һәм Нидерландлылар илнең хәзерге территориясеннән 17-енче гасыр ахырына контрольдә тота башлаган. Нидерланд колониаль чоры вакытында Суринам шикәр чыганагы булган, плантациядә Африка коллары һәм 1863 елда коллыкны бетерүдән соң Азиядән индентура ялланган хезмәтчеләре эшләгән. 1954 елда Суринам Нидерланд Патшалыгынаң бер илләре булган. 1975 елда Суринам Патшалыктан киткән һәм бәйсез дәүләт булып киткән, әмма көчле икътисади, дипломатик һәм мәдәни бәйләнешкә ия.

    Суринам мәдәни яктан Кариб иле булып санала һәм Кариб Җәмәгате әгъзасы булып тора. Суринам Европадан тыш хөкүмәт, бизнес, массакүләм чаралары һәм белем бирүендә Нидерланд теле рәсми һәм превалент тел булган бердәнбер суверен дәүләт булып тора. Нидерланд Тел Берлеге өйрәнүе буенча Нидерланд теле 60% суринамлыларның асаба теле булып тора. Lingua franca буларак Инглиз теленә нигезләнгән креол теле Сранан Тонго киң кулланыла.

    Төп шәһәрләреҮзгәртү

    Суринам башкаласы - Парамарибо (180 мең кеше).

    Дәүләт төзелешеҮзгәртү

    Суринам - җөмһүрият. Дәүләтнең башы - президент, хакимият башы - премьер-министр. Төп канун бирү органы - Милли Җыелыш.

    ТабигатеҮзгәртү

    Суринам якынча 80 км булган сазлыклы яр буе тигезлегеннән һәм үзәк платодан тора. Көньякта куе урман белән капланган таулар урнашкан.

    Илнең җирләре эчендә тимер рудасы бокситлары запаслары бар.

    Илнең төп елгалары - Марони, Курантин һәм Коппенейм.

    Территориянең 90%-ыннан артыгы - гел яшел булган урманнар.

    Суринамда маймыллар, ягуар, пума, тапир, кырмыскаашар, броненосец, крокодиллар, күп еланнар һәм кошлар бар.

    КлиматыҮзгәртү

    Илнең климаты тропик, дымлы. Уртача еллык температура якынча +27°С. Яңгырлар фасылы декабрьдән апрельгә кадәр дәвам итә.

    Административ бүленешеҮзгәртү

    Суринам ун өлкәгә бүленә:

    Өлкә Үзәк Мәйдан, мең км² Халык саны
    1. Брокопондо Брокопондо 7,364 8,340
    2. Коммевийн Ньив-Амстердам 2,353 25,200
    3. Корони Тотнесс 3,902 3,480
    4. Маровийн Албина 4,627 20,250
    5. Никкери Ньив-Никкери 5,353 41,080
    6. Пара Онвервахт 5,393 15,120
    7. Парамарибо Парамарибо 0.183 213,840
    8. Сарамакка Гронинген 3,636 13,600
    9. Сипалуини юк 130,567 29,210
    10. Ваника Лелидорп 0,444 76,320
     
    Суринам өлкәләре

    ХалкыҮзгәртү

    Халык саны – 494 347 (2007 ел бәяләмәсе)

    Еллык арту – 1,1 %;

    Туу – 1000 кешегә 17;

    Үлүләр – 5,5 на 1000;

    Эмиграция – 1000 кешегә 0,5.

    Этник төркемнәр: индуслар - 37%, креоллар - 31%, индонезиялеләр (явалылар) - 15%, маруннар (качкан коллар токымы) - 10%, индеецлар - 3%, кытайлар - 2%, европалылар - 1%.

    Телләр: голландча (рәсми), (саран-тонга) таки-таки (милләтара аралашу телләреннән иң таралганы, инглиз теленә нигезләнгән), хинди, малай теле, кытайча, инглиз теле

    ДинҮзгәртү

     
    Парамарибода синагога һәм мәчет (артта) бер урамда

    Диннәр: индуистлар 27,4 %, протестантлар (нигездә мораваннар) 25,2 %, католиклар 22,8 %, мөселманнар 19,6 %, калганнар 5 %.

    Суринамның дини составы гетероген булып тора. 2012 ел PEW өйрәнүе буенча илдә (51.6) Христиан, Буддачылык тарафдарлары (<1%), халык ышанулары тарафдарлары (5.3%), Һиндулар (19.8%), Иудаистлар, (<1%), Мөселманнар (15.2%), башкалар (1.8%), аффилиацияләмәгән дини юнәлеш тарафдарлары (5.4%) яши. 2020 ел санын алу буенча, 52.3% Христианнар булган; Суринамлыларның 26.7%-ы Протестант (11.18% Иллечеләр, 11.16% Морав һәм 4.4% башка Протестант деноминацияләре) һәм 21.6% Католиклар булган. Һинд дине тарафдарлары Суринамда халык саны буенча икенче дин төркемне формалаштыра һәм халыкның 18.8%-ын тәшкил итә, Көнбатыш ярымшарда Гайана һәм Тринидад һәм Тобагодан соң нисбәт буенча Суринам өченче ил булып тора. Санатани, Арья Самадж, Халыкара Кришна Аңы Җәмгыяте дини юнәлешләре бар.

    Кыскача тарихи тасвирламаҮзгәртү

    Европалылар килгәнче Суринамда аравак, кариблар һәм варрау кабиләләре яшәгән. Беренче европалылар булып 1581 елда голландиялеләр булган. 1922 елда Суринам (ул вакытта Голландия Гвианасы) Нидерландларның өлеше булып киткән, 1954 елда корольлекнең тигез әгъзасы статусына ия булган. 1975 елның 25 ноябренда Суринам бәйсез булган, шуннан соң 40 мең кеше Голландиягә эмиграцияләгән.

    Кыскача икътисади тасвирламаҮзгәртү

    Икътисадның нигезе - бокситлар табу һәм эшкәртү. Балчык җире, әлүмин җитештерү; авыл хуҗалыгы чималын эшкәртү. Урман кисү, агач эшкәртү. Тропик агач җитештерү. Креветкалар тоту. Бокситлар, балчык җире, әлүмин, агач экспорты.

    Акча берәмлеге - Суринам гульдены.

    Сәнгать һәм архитектураҮзгәртү

    Парамарибо. Археология, мәдәният һәм табигый тарих экспонатлары белән музей.

    ЧыганакларҮзгәртү

    • Энциклопедический справочник "Все страны мира", Издательство "ВЕЧЕ", 2003.
    1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
    2. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
    3. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
    4. ↑ https://www.oic-oci.org/states/?lan=en
    5. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
    6. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Americas/SURINAME
    7. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — Химик коралларны тыю оешмасы.
    8. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/suriname
    9. ↑ https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en — Халыкара гидрография оешмасы.
    10. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
    11. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
    12. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=286
    13. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
    14. ↑ https://public.wmo.int/en/members/suriname
    15. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
    16. ↑ база данных Всемирного банка — Бөтендөнья банкы.
    17. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/southamerica
    18. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
    19. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
    20. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
    21. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
    22. ↑ 22,0 22,1 22,2 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
    23. ↑ 23,0 23,1 Crystal D. English as a Global Language — 2 — Cambridge University Press, 2012. — 224 p. — ISBN 978-1-107-61180-1, 978-0-511-07862-0, 978-0-521-82347-0, 978-0-521-53032-3
    24. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
    25. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
    26. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
    27. ↑ 2020 Democracy Index
    28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр береге
    29. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.
    30. ↑ http://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=239; ЮНЕСКО-ның статистика институты.
    31. ↑ https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI; Отчёт о развитии человечества; чыгару датасы: 2022.
    32. ↑ http://data.uis.unesco.org/Index.aspx?DataSetCode=DEMO_DS; ЮНЕСКО-ның статистика институты.
    33. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI.
    34. ↑ 34,0 34,1 "International Numbering Resources Database"; подзаголовок: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value; тикшерү датасы: 8 июль 2016; мөхәррир: Халыкара телекоммуникацияләр береге.
    35. ↑ 35,0 35,1 "International Numbering Resources Database"; подзаголовок: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value; тикшерү датасы: 10 июль 2016; мөхәррир: Халыкара телекоммуникацияләр береге.
    36. ↑ 36,0 36,1 36,2 "World Plugs"; тикшерү датасы: 10 июнь 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе.
    37. ↑ http://chartsbin.com/view/edr.
    Чыганагы — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Суринам&oldid=3435100