Wikipedia

Суринам

Суринам (/ˈsʊrɪnæm, -nɑːm/) рәсми рәвештә Суринам Республикасы буларак мәгълүм (Нидерланд телендә: Republiek Suriname [reːpyˌblik ˌsyːriˈnaːmə]) Көньяк Американың төньяк-көнчыгыш ярында урнашкан ил. Ул төньякта Атлантик Океан белән, көнчыгышта Франция Гвианасы белән, көнбатышта Гайана белән һәм көньякта Бразилия белән чиктәш. Мәйданы бары тик 165 000 квадрат километр (64 000 квадрат миль) булып ул Көньяк Америкада иң кечкенә суверен дәүләт булып тора. Суринамның халык саны якынча 575 990, аларның күпчелеге илнең төньяк ярында һәм башкала һәм иң зур шәһәр Парамарибо тирәсендә яши.

Суринам
нид. Republiek Suriname
Ошибка скрипта: Функции «lang_xx_italic» не существует.
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 25 ноябрь 1975
Рәсми исем Suriname һәм la République du Suriname[1]
Кыскача исем 🇸🇷
Гомер озынлыгы 71,405 ел[2]
Демоним Surinamer, Surinamese, suriname-i, Surinamano, Surinänan, سورينامي, سورينامية, سوريناميون, סורינאמי, סורינאמית, surinamezi, surinamez, surinameză, সুরিনামি, surinamese, surinamesi, sranan, surinamés, surinamesa, surinamés, surinamesa, Surinamano, Surinamienne[1], Surinamien[1], surinamezo, surinamezi, surinameza, surinameze, سورينامي, سورينامية, سوريناميين, سوريناميات һәм Suranamach[3]
Рәсми тел нидерланд теле
Гимн Суринам гимны
Мәдәният Суринам мәдәнияте[d]
Шигарь тексты Justitia – Pietas – Fides, Justice – Piety – Trust, Справедливост - праведност - вяра һәм Cyfiawnder – Ffyddlondeb – Ymddiriedolaeth
Дөнья кисәге Көньяк Америка һәм Төньяк Америка[4]
Дәүләт  Суринам
Башкала Парамарибо
Сәгать поясы UTC−03:00 һәм America/Paramaribo[d][5]
Иң төньяк ноктасы 5°59′ т. к. 55°00′ кб. о.
Геомәгълүматлар Data:Suriname.map
Иң югары ноктасы Юлиана[d]
Иң түбән ноктасы Атлантик океан
Идарә итү формасы җөмһүрият
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Суринам президенты[d]
Ил башлыгы Чан Сантохи[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Суринам президенты[d]
Канунбирү органы Суринам милли җыелышы[d]
Үзәк банкы Суринам үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Германия, Бразилия, Барбадос, Гайана, Индонезия, Франция, Мексика, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Кытай һәм Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[6]
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Көньяк Америка җәмгыятьләре берлеге[d], Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Нидерланд теле берлеге[d], CARICOM[d], Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[7], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Латин Америкасы һәм Кариб диңгезе бассейны илләрендә атом-төш коралларның таралуына юл куймау агентлыгы[d], Кече утрау-дәүләтләре бердәмлеге[d], Кариб диңгезе илләре үсеш банкы[d], Интерпол[8][9], ХКТО[d][10][11], Халыкара гидрография оешмасы[d][12], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[13], Бөтендөнья почта берлеге[14][15], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][16], Америка дәүләтләре оешмасы[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[17], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[18], Кариб диңгезе илләре афәтләр һәм гадәттән тыш хәлләр агентлыгы[d] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][19]
Никахка керү яше 21 яшь
Халык саны 563 402 (2017)[20]
Ир-ат халкы 299 437[21], 302 656[21], 305 387[21] һәм 307 625[21]
Хатын-кыз халкы 300 864[21], 304 409[21], 307 598[21] һәм 310 416[21]
Административ бүленеше Брокопондо[d], Коммевейне[d], Корони[d], Маровейне[d], Никкери[d], Пара[d], Сарамакка[d], Сипаливини[d], Ваника[d] һәм Парамарибо районы
Акча берәмлеге Суринам доллары[d]
Номиналь тулаем эчке продукт 2 984 706 244 $[22] һәм 3 620 655 116 $[22]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,73[23]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,532[24]
Эшсезлек дәрәҗәсе 6 ± 1 процент[25]
Нәрсә белән чиктәш Франция, Гайана һәм Бразилия
Автомобил хәрәкәте ягы сул[d][26]
Челтәр көчәнеше 127 вольт[27]
Электр аергычы төре Europlug[d][27] һәм Schuko[d][27]
Алыштырган Суринам[d]
Кулланылган тел инглиз теле[28], инглиз теле[28], нидерланд теле, сикиана теле[d], Кариб диңгезе ярлары хиндустани теле[d], квинти теле[d], аравак теле[d], ваяна теле[d], ндйука-трийо пиджин теле[d], акурио теле[d], тирийо теле[d], сранан-тонго теле, сарамаканча креол теле[d], суринамча хиндустани теле[d], Businenge Tongo[d] һәм Caribbean Javanese[d]
Мәйдан 163 270 ± 1 км²
Рәсми веб-сайт gov.sr​(нид.)​(ингл.)
Һәштәге Suriname
Югары дәрәҗәле Интернет домены .sr
Харита сурәте
Тематик география Суринам географиясе[d]
Феноменның икътисады Суринам икътисады[d]
Феноменның демографиясе Суринам халкы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны 17 377[29]
Джини коэффициенты 57,9[30]
Тулаем туулар коэффициенты 2,36[31]
Шәһәр халкы 396 769[21], 401 567[21], 405 913[21] һәм 409 804[21]
Авыл халкы 203 532[21], 205 498[21], 207 072[21] һәм 208 236[21]
Демократия индексы 6,82[32]
Туым күрсәткече 18,409[21], 18,279[21], 18,154[21] һәм 17,983[21]
Үлем күрсәткече 7,06[21], 7,036[21], 8,667[21] һәм 8,637[21]
Илнең мобиль коды 746
Илнең телефон коды +597
Халыкара префикс 0
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 112[d], 110[d][33], 113[d][33], 111[d][33] һәм 115[d][33]
Номер тамгасы коды SME
Диңгездәге идентификацияләү номеры 765
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Суринамда төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Суринам Викиҗыентыкта

Географик торышы

үзгәртү

Суринам - Көньяк Американың төньяк-көнчыгышында урнашкан дәүләт. Көнчыгышта Француз Гвианасы белән, көньякта - Бразилия белән, көнбатышта - Гайана белән чиктәш. Төньякта Атлантик Океан белән чиктәш.

Суринам территориясе 163 265 кв. км алып тора.

Тарихы

үзгәртү

Экватордан бераз төньяктарак урнашкан булып Суринам джунгли доминатланган булган тропик ил. Аның зур мәйданлы агач капланышы илнең климат үзгәрүен һәм углерод тискдрелегене киметүгә тырышулары өчен бик әһәмиятле. Югары дәрәҗә кеше үсеше белән Суринамның икътисады табигый ресурсларына бик бәйле, атап ук әйткәндә боксит, алтын, авыл хуҗалыгына һ.б.
Суринамда б.э. кадәр дүртенче меңьеллыкта араваклар, кариблар һәм ваяналарны кертеп төрле асаба халыклар яшәгән. Европалылар 16-ынчы гасырда килгән һәм Нидерландлылар илнең хәзерге территориясеннән 17-енче гасыр ахырына контрольдә тота башлаган. Нидерланд колониаль чоры вакытында Суринам шикәр чыганагы булган, плантациядә Африка коллары һәм 1863 елда коллыкны бетерүдән соң Азиядән индентура ялланган хезмәтчеләре эшләгән. 1954 елда Суринам Нидерланд Патшалыгынаң бер илләре булган. 1975 елда Суринам Патшалыктан киткән һәм бәйсез дәүләт булып киткән, әмма көчле икътисади, дипломатик һәм мәдәни бәйләнешкә ия.

Суринам мәдәни яктан Кариб иле булып санала һәм Кариб Җәмәгате әгъзасы булып тора. Суринам Европадан тыш хөкүмәт, бизнес, массакүләм чаралары һәм белем бирүендә Нидерланд теле рәсми һәм превалент тел булган бердәнбер суверен дәүләт булып тора. Нидерланд Тел Берлеге өйрәнүе буенча Нидерланд теле 60% суринамлыларның асаба теле булып тора. Lingua franca буларак Инглиз теленә нигезләнгән креол теле Сранан Тонго киң кулланыла.

Төп шәһәрләре

үзгәртү

Суринам башкаласы - Парамарибо (180 мең кеше).

Дәүләт төзелеше

үзгәртү

Суринам - җөмһүрият. Дәүләтнең башы - президент, хакимият башы - премьер-министр. Төп канун бирү органы - Милли Җыелыш.

Табигате

үзгәртү

Суринам якынча 80 км булган сазлыклы яр буе тигезлегеннән һәм үзәк платодан тора. Көньякта куе урман белән капланган таулар урнашкан.

Илнең җирләре эчендә тимер рудасы бокситлары запаслары бар.

Илнең төп елгалары - Марони, Курантин һәм Коппенейм.

Территориянең 90%-ыннан артыгы - гел яшел булган урманнар.

Суринамда маймыллар, ягуар, пума, тапир, кырмыскаашар, броненосец, крокодиллар, күп еланнар һәм кошлар бар.

Климаты

үзгәртү

Илнең климаты тропик, дымлы. Уртача еллык температура якынча +27°С. Яңгырлар фасылы декабрьдән апрельгә кадәр дәвам итә.

Административ бүленеше

үзгәртү

Суринам ун өлкәгә бүленә:

 
Суринам өлкәләре
Өлкә Үзәк Мәйдан, мең км² Халык саны
1. Брокопондо Брокопондо 7,364 8,340
2. Коммевийн Ньив-Амстердам 2,353 25,200
3. Корони Тотнесс 3,902 3,480
4. Маровийн Албина 4,627 20,250
5. Никкери Ньив-Никкери 5,353 41,080
6. Пара Онвервахт 5,393 15,120
7. Парамарибо Парамарибо 0.183 213,840
8. Сарамакка Гронинген 3,636 13,600
9. Сипалуини юк 130,567 29,210
10. Ваника Лелидорп 0,444 76,320

Халкы

үзгәртү

Халык саны – 494 347 (2007 ел бәяләмәсе)

Еллык арту – 1,1 %;

Туу – 1000 кешегә 17;

Үлүләр – 5,5 на 1000;

Эмиграция – 1000 кешегә 0,5.

Этник төркемнәр: индуслар - 37%, креоллар - 31%, индонезиялеләр (явалылар) - 15%, маруннар (качкан коллар токымы) - 10%, индеецлар - 3%, кытайлар - 2%, европалылар - 1%.

Телләр: голландча (рәсми), (саран-тонга) таки-таки (милләтара аралашу телләреннән иң таралганы, инглиз теленә нигезләнгән), хинди, малай теле, кытайча, инглиз теле

Дин

үзгәртү
 
Парамарибода синагога һәм мәчет (артта) бер урамда

Диннәр: индуистлар 27,4 %, протестантлар (нигездә мораваннар) 25,2 %, католиклар 22,8 %, мөселманнар 19,6 %, калганнар 5 %.

Суринамның дини составы гетероген булып тора. 2012 ел PEW өйрәнүе буенча илдә (51.6) Христиан, Буддачылык тарафдарлары (<1%), халык ышанулары тарафдарлары (5.3%), Һиндулар (19.8%), Иудаистлар, (<1%), Мөселманнар (15.2%), башкалар (1.8%), аффилиацияләмәгән дини юнәлеш тарафдарлары (5.4%) яши. 2020 ел санын алу буенча, 52.3% Христианнар булган; Суринамлыларның 26.7%-ы Протестант (11.18% Иллечеләр, 11.16% Морав һәм 4.4% башка Протестант деноминацияләре) һәм 21.6% Католиклар булган. Һинд дине тарафдарлары Суринамда халык саны буенча икенче дин төркемне формалаштыра һәм халыкның 18.8%-ын тәшкил итә, Көнбатыш ярымшарда Гайана һәм Тринидад һәм Тобагодан соң нисбәт буенча Суринам өченче ил булып тора. Санатани, Арья Самадж, Халыкара Кришна Аңы Җәмгыяте дини юнәлешләре бар.

Кыскача тарихи тасвирлама

үзгәртү

Европалылар килгәнче Суринамда аравак, кариблар һәм варрау кабиләләре яшәгән. Беренче европалылар булып 1581 елда голландиялеләр булган. 1922 елда Суринам (ул вакытта Голландия Гвианасы) Нидерландларның өлеше булып киткән, 1954 елда корольлекнең тигез әгъзасы статусына ия булган. 1975 елның 25 ноябренда Суринам бәйсез булган, шуннан соң 40 мең кеше Голландиягә эмиграцияләгән.

Кыскача икътисади тасвирлама

үзгәртү

Икътисадның нигезе - бокситлар табу һәм эшкәртү. Балчык җире, әлүмин җитештерү; авыл хуҗалыгы чималын эшкәртү. Урман кисү, агач эшкәртү. Тропик агач җитештерү. Креветкалар тоту. Бокситлар, балчык җире, әлүмин, агач экспорты.

Акча берәмлеге - Суринам гульдены.

Сәнгать һәм архитектура

үзгәртү

Парамарибо. Археология, мәдәният һәм табигый тарих экспонатлары белән музей.

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  3. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  4. ↑ https://www.workwithdata.com/place/suriname
  5. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/southamerica
  6. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  7. ↑ https://www.oic-oci.org/states/?lan=en
  8. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  9. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Americas/SURINAME
  10. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  11. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/suriname
  12. ↑ https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en — Халыкара гидрография оешмасы.
  13. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  14. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  15. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=286
  16. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  17. ↑ https://public.wmo.int/en/members/suriname
  18. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  19. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  20. ↑ база данных Всемирного банка — Бөтендөнья банкы.
  21. ↑ 21,00 21,01 21,02 21,03 21,04 21,05 21,06 21,07 21,08 21,09 21,10 21,11 21,12 21,13 21,14 21,15 21,16 21,17 21,18 21,19 21,20 21,21 21,22 21,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  22. ↑ 22,0 22,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  23. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  24. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  25. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  26. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  28. ↑ 28,0 28,1 Crystal D. English as a Global Language — 2 — Cambridge University Press, 2012. — 224 p. — ISBN 978-1-107-61180-1, 978-0-511-07862-0, 978-0-521-82347-0, 978-0-521-53032-3
  29. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  30. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  31. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  32. ↑ 2021 Democracy Index — EIU, 2022.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге

Чыганаклар

үзгәртү
  • Энциклопедический справочник "Все страны мира", Издательство "ВЕЧЕ", 2003.

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Суринам&oldid=4369144