Wikipedia

Латвия

Төньяк Европада урнашкан дәүләт

Латвия (латыш. Latvija), рәсми исеме — Латвия Җөмһүрияте (латыш. Latvijas Republika) — Төньяк Европада урнашкан дәүләт. Башкала – Рига шәһәре.

Латвия
лат. Latvija
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 18 ноябрь 1918
Сурәт
Рәсми исем Latvijas Republika, Läti Vabariik, République de Lettonie[1] һәм Republiken Lettland[2]
Кыскача исем 🇱🇻
Гомер озынлыгы 74,52927 ел[3]
Демоним Let, Latvian[4], lett, latvietis, Latviano, Latviyänan, латвиец, латвийка, латвийцы, لاتفي, لاتفية, لاتفيون, letó, letona, letons, латвієць, латиш, латвійка, латишка, латвійці, латиші, לטבי, לטבית, letoni, leton, letonă, লাতভীয়, lettone, lettoni, latvisce, letón, letona, latviete, lätlased, letón, letona, Letton[1], Lettonne, Latvians[4], latvialainen, latvialaiset, Lette, Lettin, lètone, lètoni, lètona, lètono, لاتڤي, لاتڤية, لاتڤيين, لاتڤيات һәм Laitviach[5]
Рәсми тел латыш теле[6]
Гимн Латвия гимны[d]
Мәдәният Латвия мәдәнияте[d]
Шигарь тексты Tēvzemei un Brīvībai, Per la Pàtria i la llibertat, Best enjoyed slowly һәм I'w fwynhau'n araf!
Дөнья кисәге Европа[7]
Дәүләт  Латвия[8][9]
Башкала Рига
Сәгать поясы UTC+02:00 һәм UTC+03:00
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Балтыйк диңгезе[10]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Балтыйк буе
Иң көнчыгыш ноктасы 56°16′41″ т. к. 28°14′29″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы 58°05′ т. к. 25°12′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы 55°40′29″ т. к. 26°35′48″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы 56°21′18″ т. к. 20°58′13″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Latvia.map
Иң югары ноктасы Гайзинькалнс[d][11]
Иң түбән ноктасы Балтыйк диңгезе
Идарә итү формасы парламент республикасы[d] һәм җөмһүрият
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Латвия президенты[d]
Ил башлыгы Эдгарс Ринкевичс
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Латвия премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Эвика Силиня[d][12]
Башкарма хакимият Латвия министрлар кабинеты[d]
Канунбирү органы Латвия сеймы[d]
Югары мәхкәмә органы Латвия конституцион мәхкәмәсе[d]
Үзәк банкы Латвия банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Италия, Беларус Халык Җөмһүрияте, Австралия, Украина, Беларусь, Россия, Финляндия, Эстония, Болгария, Канада, Дания, Исландия, Косово Җөмһүрияте, Польша, Литва, Малайзия, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Греция, Бангладеш, Гөрҗистан, Германия, Маҗарстан, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[13] һәм Кытай
Әгъзалык Аурупа Берлеге, Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Төньяк Атлантик килешү оешмасы, Аурупа шурасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Балтик ассамблеясе[d], Төньяк бәрелеш группасы[d], Балтыйк диңгезе дәүләтләре советы[d], ОБСЕ, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Австралия группасы[d], Халыкара икътисадый хезмәттәшлек һәм үсеш оешмасы[14], Евроконтроль[d], Ачык күкләр буенча килешү[d], Интерпол[15][16], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][17], ХКТО[d][18][19], Movement Coordination Centre Europe[d][20], Халыкара гидрография оешмасы[d][21], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[22], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[23][24], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][25], Шенген зонасы[d][26], Visa Waiver Program[d][27], Бөтендөнья метеорология оешмасы[28], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[29], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][30] һәм Холокостны истә тоту һәм өйрәнү буенча халыкара оешмасы[d][31]
Балигълык яше 18 яшь
Никахка керү яше 18 яшь
Пенсия яше 62,5 яшь
Халык саны 1 871 882 (1 гыйнвар 2024)[32]
Ир-ат халкы 883 240[33], 878 681[33], 872 894[33] һәм 871 746[33]
Хатын-кыз халкы 1 030 582[33], 1 021 768[33], 1 011 596[33] һәм 1 007 636[33]
Административ бүленеше Даугавпилс, Екабпилс, Юрмала, Лиепая, Резекне, Рига, Валмиера, Аглонский край[d], Вентспилс, Айзкраукльский край[d], Айзпутский край[d], Акнистский край[d], Алойский край[d], Алсунгский край[d], Алуксненский край[d], Аматский край[d], Апский край[d], Ауцский край[d], Адажский край[d], Бабитский край[d], Балдонский край[d], Балтинавский край[d], Балвский край[d], Бауский край[d], Беверинский край[d], Броценский край[d], Буртниекский край[d], Царникавский край[d], Цесисский край[d], Цесвайнский край[d], Циблский край[d], Дагдский край[d], Даугавпилсский край[d], Добельский край[d], Дундагский край[d], Дурбский край[d], Энгурский край[d], Эргльский край[d], Гаркалнский край[d], Гробинский край[d], Гулбенский край[d], Иецавский край[d], Икшкильский край[d], Инчукалнский край[d], Илукстский край[d], Яунелгавский край[d], Яунпиебалгский край[d], Яунпилсский край[d], Екабпилсский край[d], Елгавский край[d], Кандавский край[d], Карсавский край[d], Кокнесский край[d], Краславский край[d], Кримулдский край[d], Крустпилсский край[d], Кулдигский край[d], Кегумсский край[d], Кекавский край[d], Лиелвардский край[d], Лигатненский край[d], Лимбажский край[d], Ливанский край[d], Лубанский край[d], Лудзенский край[d], Мадонский край[d], Малпилсский край[d], Марупский край[d], Мазсалацский край[d], Наукшенский край[d], Неретский край[d], Ницский край[d], Огре төбәге[d], Олайнский край[d], Озолниекский край[d], Паргауйский край[d], Павилостский край[d], Плявиньский край[d], Прейльский край[d], Приекульский край[d], Приекульский край[d], Раунский край[d], Резекненский край[d], Риебиньский край[d], Ройский край[d], Ропажский край[d], Руцавский край[d], Ругайский край[d], Рундальский край[d], Руйиенский край[d], Салацгривский край[d], Салский край[d], Саласпилсский край[d], Салдусский край[d], Саулкрастский край[d], Сейский край[d], Сигулдский край[d], Скриверский край[d], Скрундский край[d], Смилтенский край[d], Стопиньский край[d], Стренчский край[d], Талсинский край[d], Терветский край[d], Тукумский край[d], Вайнёдский край[d], Валкский край[d], Коценский край[d], Вараклянский край[d], Варкавский край[d], Вецпиебалгский край[d], Вецумниекский край[d], Вентспилсский край[d], Виеситский край[d], Вилякский край[d], Вилянский край[d], Зилупский край[d], Мерсрагский край[d] һәм Елгава
Су өслеге өлеше 1,5 процент
Акча берәмлеге евро
Номиналь тулаем эчке продукт 39 725 383 601 $[34] һәм 41 153 912 663 $[34]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,863[35]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,792[36]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 16,1
Эшсезлек дәрәҗәсе 9,4 процент[37]
Штаб-фатирының урнашуы Рига, Латвия[9]
Нәрсә белән чиктәш Беларусь, Эстония, Литва, Россия һәм Швеция
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][38]
Челтәр көчәнеше 230 вольт[39]
Электр аергычы төре Europlug[d][39] һәм Schuko[d][39]
Алыштырган Латвия Социалистик Совет Республикасы (1918-1920)[d] һәм Псков губернасы
Кулланылган тел латыш теле, латгаль теле, Латвия ишарә теле, рус теле һәм Лив теле
Мәйдан 64 593,76 км² (1 гыйнвар 2024)[40],
62 226,92 км² (1 гыйнвар 2024)[40]
Почта индексы LV-1919[8]
Рәсми веб-сайт president.lv​(лтш.)​(ингл.) һәм mk.gov.lv​(лтш.)​(ингл.)
Һәштәге Latvia
Югары дәрәҗәле Интернет домены .lv
Харита сурәте
Тематик география Латвия географиясе[d]
Тимер юл хәрәкәте ягы уң[d][41]
Нинди вики-проектка керә Проект:Латвия[d]
Ачык мәгълүматлар порталы The Latvian Open data portal[d]
Феноменның икътисады Латвия икътисады[d]
Феноменның демографиясе Латвия халкы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны 6581[42]
Джини коэффициенты 34,5[43]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 21 процент
Тулаем туулар коэффициенты 1,52[44]
Шәһәр халкы 1 305 648[33], 1 298 292[33], 1 289 387[33] һәм 1 288 129[33]
Авыл халкы 608 174[33], 602 157[33], 595 103[33] һәм 591 254[33]
Демократия индексы 7,24[45]
BTI Governance Index 6,81[46], 6,92[46], 6,71[46], 6,82[46], 6,97[46], 7[46] һәм 7,11[47]
BTI Status Index 8,2[46], 8,6[46], 8,51[46], 8,31[46], 8,41[46], 8,63[46], 8,68[46], 8,75[46] һәм 8,8[47]
Туым күрсәткече 9,8[33], 9,2[33], 9,2[33] һәм 8,5[33]
Үлем күрсәткече 14,5[33], 15,2[33], 18,4[33] һәм 16,4[33]
Happy Planet Index score 34,1[48]
Илнең мобиль коды 247
Илнең телефон коды +371
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 112[d][49], 110[d][49] һәм 113[d][49]
Илнең GS1 коды 475
Номер тамгасы коды LV
Диңгездәге идентификацияләү номеры 275
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Латвиядә җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Латвиядә төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Латвия Викиҗыентыкта

Европа берлеге һәм НАТОга керә.

География

үзгәртү

Латвия Балтыйк диңгезе буенда, Көнчыгыш Европа тигезлегенең көнбатышында урнаша. Көнбатышта Балтыйк диңгезе һәм Рига култыгы белән юыла.

Көнчыгышта Россия һәм Беларусия, төньякта — Эстония, һәм көньякта — Литва дәүләтләре белән чиктәш. Чикләр озынлыгы — 1382 км, яр буе сызыгы озынлыгы — 498 км, мәйданы 64589 км²ны тәшкил итә.

Иң биек нокта — 311 м (Гайзинькалнс тавы), иң түбән нокта — Балтыйк диңгезе (0 м).

Климат

үзгәртү

Латвия климаты уртача, диңгез климаты континенталь климаты белән арасында. Июльнең урта температурасы — +15...+17 °С, гыйнварның урта температурасы — -3...-7 °С. Еллык явым-төшем күләме 500—800 мм.

Елгалар

үзгәртү
Исем Бассейн (Латвиядә) Озынлык (гомуми) Озынлык (Латвиядә) Бассейн
Даугава 24 700 1020 357 Балтыйк диңгезе
Лиелупе 8 800 119 119 Балтыйк диңгезе
Вента 7900 346 178 Балтыйк диңгезе
Айвиексте 9290 132 132 Даугава
Гауя 7790 452 452 Балтыйк диңгезе

Халык

үзгәртү

Эре калалар

үзгәртү

Таблицада 10000 кешедән артык яшәгән торак пункттар күрсәтелгән (01.01.2012). Латвиядә 76 пункт кала статусын йөртә (ул арасынан 9 – республика әһәмиятендәге калалар). Республика әһәмиятендәге калалар калын язылыш белән күрсәтелгән.

Герб Кала Халык саны (01.01.2012) Тарихи район
  Рига 699 203 Видземе
  Даугавпилс 101 057 Латгале
  Лиепая 82 413 Курземе
  Елгава 63 534 Земгале
  Юрмала 56 307 Видземе
  Вентспилс 41 998 Курземе
  Резекне 33 936 Латгале
  Валмиера 26 674 Видземе
  Огре 26 549 Видземе
  Екабпилс 25 883 Селия / Латгале
  Тукумс 19 729 Земгале
  Саласпилс 18 039 Видземе
  Цесис 17 673 Видземе
  Кулдига 12 494 Курземе
  Олайне 12 367 Видземе
  Салдус 12 085 Курземе
  Сигулда 11 368 Видземе
  Талси 10 962 Курземе
  Добеле 10 895 Земгале

Милли состав

үзгәртү
Латвия халыклары 1935—2011
Милләт 1935 1959 1970 1979 1989 2000 2011
Кешеләр саны % Кешеләр саны % Кешеләр саны % Кешеләр саны % Кешеләр саны % Кешеләр саны % Кешеләр саны %
Латышлар 1 467 035 76,97 1 297 881 62,39 1 341 805 57,05 1 344 105 53,69 1 387 757 52,05 1 370 703 57,65 1 284 194 62,10
Руслар 168 300 8,83 556 400 26,75 704 600 29,95 821 500 32,81 905 515 33,96 703 243 29,58 556 422 26,90
Белоруслар 26 800 1,4 61 600 2,9 94 700 4,0 111 500 4,5 119 700 4,5 97 100 4,0 68 174 3,3
Украиннар 1 800 0,1 29 400 1,4 53 500 2,3 66 700 2,7 92 100 3,4 63 600 2,7 45 699 2,2
Поляклар 48 600 2,6 59 800 2,9 63 000 2,7 62 700 2,5 60 400 2,5 59 500 2,5 44 783 2,2
Литвалылар 22 800 1,2 32 400 1,5 40 600 1,7 37 800 1,5 34 600 1,3 33 400 1,4 24 426 1,2
Яһудләр 93 400 4,9 36 600 1,7 36 700 1,6 28 300 1,1 22 900 0,9 10 300 0,4 6 416 0,3
Чегәннәр 3 800 0,2 4 300 0,2 5 400 0,2 6 100 0,2 7 000 0,3 8 200 0,3 6 452 0,3
Алманнар 62 100 3,3 1 600 0,1 5 400 0,2 3 300 0,1 3 800 0,1 3 500 0,1 3 023 0,1
Эстоннар 6 900 0,4 4 600 0,2 4 300 0,2 3 700 0,1 3 300 0,1 2 600 0,1 2 000 0,1
Башкалар 4 200 0,2 1 800 0,1 2 700 0,1 3 800 0,2 29 400 1,0 25 000 1,1 26 298 1,3
Барлык 1 905 936 2 079 948 2 351 903 2 503 145 2 665 770 2 377 383 2 067 887

Дин

үзгәртү

Латвиядә өстенлек итүче дин булып христианлык тора. Лютеранлык — этник латышлар арасында күпчелекне тәшкил итүче төп христиан динаминациясе, бу Төньяк Европа һәм Төньяк Алмания белән көчле тарихи элемтәләргә бәйле. Шул ук вакытта католиклык, нигездә, Польша йогынтысы аркасында Көнчыгыш Латвиядә (Латгале өлкәсендә) киң таралган. Латвия православие чиркәве зурлыгы буенча Латвиядә өченче конфессия булып тора, аның тарафдарлары, нигездә, рус телле халык. Шулай ук Иске йолалык, буддизм, яһүд дине, Һинд дине, ислам һ. б. диннәр тарафдарлары бар.

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ https://www.ui.se/landguiden/lander-och-omraden/europa/lettland/
  3. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  4. ↑ 4,0 4,1 Central Intelligence Agency The World Factbook — Washington, D.C.: Central Intelligence Agency, U.S. Government Printing Office, 1981. — ISSN 0277-1527; 1553-8133
  5. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  6. ↑ 4, preamble // Конституция Латвийской Республики
  7. ↑ https://www.workwithdata.com/place/latvia
  8. ↑ 8,0 8,1 https://search.gleif.org/#/search/fulltextFilterId=LEIREC_FULLTEXT&simpleFilters%5Bentity.addresses.country%5D=LV — Global Legal Entity Identifier Foundation.
  9. ↑ 9,0 9,1 Global LEI index
  10. ↑ 1 // Limits of Oceans and Seas, Limits of the Oceans and Seas // Nature / M. Skipper — 3 — IHO, 1953. — ISSN 1476-4687; 0028-0836
  11. ↑ http://www.lgia.gov.lv/Aktualitates/2016/11_novembris/22-1.aspx
  12. ↑ https://www.lsm.lv/raksts/zinas/latvija/15.09.2023-saeima-ar-53-balsim-apstiprina-evikas-silinas-valdibu.a523967/ — (untranslated).
  13. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  14. ↑ http://www.lsm.lv/lv/raksts/latvija/zinas/saeima-ratifice-latvijas-pievienosanos-oecd.a188113/
  15. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  16. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Europe/LATVIA
  17. ↑ http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1 — Атом-төш чималны сатучылар төркеме.
  18. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  19. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/latvia
  20. ↑ http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf — Movement Coordination Centre Europe.
  21. ↑ https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en — Халыкара гидрография оешмасы.
  22. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  23. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  24. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=173
  25. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  26. ↑ https://www.touteleurope.eu/les-pays-membres-de-l-espace-schengen.html
  27. ↑ https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements
  28. ↑ https://public.wmo.int/en/members/latvia
  29. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  30. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  31. ↑ https://holocaustremembrance.com/countries/latvia
  32. ↑ Iedzīvotāju skaits pēc tautības reģionos, pilsētās, novados, pagastos, apkaimēs un blīvi apdzīvotās teritorijās gada sākumā (pēc administratīvi teritoriālās reformas 2021. gadā) — Центральное статистическое управление Латвии.
  33. ↑ 33,00 33,01 33,02 33,03 33,04 33,05 33,06 33,07 33,08 33,09 33,10 33,11 33,12 33,13 33,14 33,15 33,16 33,17 33,18 33,19 33,20 33,21 33,22 33,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  34. ↑ 34,0 34,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  35. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  36. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  37. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  38. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  40. ↑ 40,0 40,1 Reģionu, novadu, pilsētu un pagastu kopējā un sauszemes platība gada sākumā — Центральное статистическое управление Латвии.
  41. ↑ https://www.forschungsinformationssystem.de/servlet/is/325069/
  42. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  43. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  44. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  45. ↑ 2020 Democracy Index
  46. ↑ 46,00 46,01 46,02 46,03 46,04 46,05 46,06 46,07 46,08 46,09 46,10 46,11 46,12 46,13 https://www.bti-project.org
  47. ↑ 47,0 47,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/LVA
  48. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=LVA
  49. ↑ 49,0 49,1 49,2 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Латвия&oldid=4317790