Wikipedia

Габон

Габон Җөмһүрияте – Үзәк Африкада урнашкан дәүләт, Атлантик океан тарафыннан юыла. Экваторда урнашып, Габон төньяк-көнбатышта Экваториаль Гвинея белән, төньякта Камерун, көнчыгышта һәм көньякта Конго Җөмһүрияте белән һәм көнбатышта Гвинея култыгы белән чиктәш. Аның мәйданы якынча 270000 квадрат километр һәм халкы якынча 1,5 миллион кеше. Аның башкаласы һәм иң зур шәһәре Либревилль. Ил башлыгы – президент. Закон чыгаручы орган – Милли Җыен. Административ бүленеш – 9 төбәк. Валюта – франк.
1960 елда Франциядән бәйсезлектән бирле Габонда өч президент булган. 1990-ынчы еллар башында Габонда күп фиркале система кертелгән һәм яңа демократик конституция үтә күренмәлеләк сайлау процессын тәэмин иткән һәм хөкүмәт учреждениеләрен реформалаган. Габон шулай ук 2010-2011 елларда Берләшкән Милләтләр Саклау Шурасының даими булмаган әгъзасы булган.
Түбән халык тыгызлыгы, мул нефть һәм шәхси чит ил инвестицияләре Габонны суб-Сахара Африкасының иң бай илләренең берсе иткән, аның Кеше Үсеше Индексы 4-енче һәм Кеше Башына Тулаем Милли Продукты регионда Экватор Гвинеясы һәм Ботсванадан соң өченче булган. Кеше башына тулаем милли продукт 2010-ынчы елдан 2012 елга кадәр елына 6%-тан артыкка үскән. Шулай да, керемне өләшүдә тигезсезлек булу сәбәпле халыкның әһәмияткә ия өлеше ярлы булып кала.

Габон
фр. République gabonaise
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 1960
Рәсми исем Repubblica Gabonese, Gabon һәм la République gabonaise[1]
Кыскача исем 🇬🇦
Гомер озынлыгы 66,105 ел[2]
... хөрмәтенә аталган бушлат[d][3][4]
Демоним Gabonese, gaboni, gaboneser, Gabonano, Gabunänan, غابوني, غابونية, غابونيون, габонцы, גבונזי, גבונזית, gabonezi, gabonez, gaboneză, গাবোনীয়, gabonese, gabonesi, gabones, gabonés, gabonesa, Gabonano, Gabonaise[1], Gabonais[1], gabonezo, gabonezi, gaboneza, gaboneze, Gabonec, Gabonka, ڭابوني, ڭابونية, ڭابونيين, ڭابونيات һәм Gabúnach[5]
Рәсми тел француз теле[6][7]
Гимн Габон гимны[d]
Мәдәният Габон мәдәнияте[d]
Шигарь тексты Union, Travail, Justice, Union, Work, Justice, Единство, труд и справедливост, Undeb, Gwaith, Cyfiawnder һәм Enotnost, delo, pravica
Дөнья кисәге Африка[8]
Дәүләт  Габон
Башкала Либревиль[d]
Сәгать поясы UTC+01:00, Көнбатыш Африка вакыты[d] һәм Africa/Libreville[d][9]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Атлантик океан
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Үзәк Африка
Иң көнчыгыш ноктасы 0°37′03″ к. к. 14°31′36″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы 2°19′ т. к. 11°42′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы 3°57′36″ к. к. 11°09′12″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы 0°37′28″ к. к. 8°42′29″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Gabon.map
Иң югары ноктасы Mont Bengoué[d]
Иң түбән ноктасы Атлантик океан
Идарә итү формасы җөмһүрият
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Габон президенты[d]
Ил башлыгы Али бен Бонго Ондимба[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Габон премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Раймон Ндонг Сима[d]
Канунбирү органы Габон парламенты[d]
Үзәк банкы Үзәк Африка дәүләтләре банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Германия, Франция, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Кытай, Гөрҗистан, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[10] һәм Косово Җөмһүрияте
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АБ, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[11], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Үзәк Африка дәүләтләре банкы[d], Африка илләре сәүдә хокукын гармонизация оешмасы[d], Интерпол[12][13], ХКТО[d][14][15], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[16], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], АФРИСТАТ[d], Гвинея култыгы комиссиясе[d], Бөтендөнья почта берлеге[17][18], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][19], Франкофония[d], ОПЕК, Халыкара гражданнар иминлеген саклау оешмасы[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[20], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[21], Үзәк Африка илләре икътисади берлеге[d], БМО Иминлек Шурасы[22], Милләтләр Дуслыгы һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][23]
Балигълык яше 18 яшь
Никахка керү яше 21 яшь
Халык саны 2 025 137 (2017)[24]
Ир-ат халкы 1 144 323[25], 1 168 822[25], 1 192 411[25] һәм 1 215 505[25]
Хатын-кыз халкы 1 098 462[25], 1 123 751[25], 1 148 767[25] һәм 1 173 488[25]
Административ бүленеше Эстуарий[d], Югары Огове[d], Урта Огове[d], Нгуни[d], Ньянга[d], Огове-Ивиндо[d], Огове-Лоло[d], Огове-Маритим[d] һәм Волю-Нтем[d]
Акча берәмлеге КФА BEAC франкы[d]
Номиналь тулаем эчке продукт 4 800 000 000 $
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,706[26]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,554[27]
Эшсезлек дәрәҗәсе 20 ± 1 процент[28]
Кардәш шәһәр Айсай
Нәрсә белән чиктәш Камерун[29], Конго Җөмһүрияте[30], Экваториаль Гвинея[30], Сан-Томе һәм Принсипи һәм Ангола
Нигезсалгыч текст Габон конституциясе[d]
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][31]
Челтәр көчәнеше 220 вольт[32]
Электр аергычы төре Europlug[d][32]
Алыштырган Middle Congo[d]
Кулланылган тел Jola-Fonyi[d][33], француз теле, Ngom[d], Ndambomo[d], Vili[d], Viya[d], Bwisi[d], дума[d], Kande[d], Kele[d], Kota[d], Mbangwe[d], Njebi[d], Ndasa[d], Kaning'i[d], Lumbu[d], Myene[d], Mahongwe[d], Mbere[d], Ndumu[d], Pinji[d], North Teke[d], Sangu[d], Tchitchege[d], Sira[d], Seki[d], Punu[d], Tsaangi[d], Tsogo[d], Sighu[d], Sake[d], Vumbu[d], Himba[d], Wumbvu[d], Wanzi[d], фанг теле, Barama[d], Vove[d], Bekwil[d], Benga[d] һәм бака[d]
Мәйдан 267 667 ± 1 км²
Рәсми веб-сайт gouvernement.ga
Һәштәге Gabon
Югары дәрәҗәле Интернет домены .ga
Харита сурәте
Тематик география Габон географиясе[d]
Феноменның икътисады Габон икътисады[d]
Феноменның демографиясе Габон халкы[d]
Джини коэффициенты 38[34]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 18 процент
Тулаем туулар коэффициенты 3,909[35]
Шәһәр халкы 2 012 698[25], 2 065 425[25], 2 116 964[25] һәм 2 167 652[25]
Авыл халкы 230 087[25], 227 148[25], 224 215[25] һәм 221 340[25]
Демократия индексы 3,54[36]
BTI Governance Index 4,86[37] һәм 4,53[38]
BTI Status Index 4,89[37] һәм 4,83[38]
Туым күрсәткече 28,354[25], 27,695[25], 27,142[25] һәм 26,803[25]
Үлем күрсәткече 6,856[25], 6,909[25], 7,258[25] һәм 7,307[25]
Happy Planet Index score 39,9[39]
Илнең мобиль коды 628
Илнең телефон коды +241
Халыкара префикс 0
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 1300[d][40], 1722[d][40] һәм 18[d][40]
Номер тамгасы коды G
Диңгездәге идентификацияләү номеры 626
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Габонда төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Габон Викиҗыентыкта

Фетнә

үзгәртү

2023 елның 30 августында Габонда хәрби түңкәрелеш була[41][42]: хәрбиләр гамәлдәге Президентның (2009 елдан бирле бу вазифаны биләгән Али бен Бонго Ондимбаның[d]) өченче срокка сайлануы турында билгеле булганнан соң, хакимиятне кулга алулары турында игълан итәләр. 2009 елдан бирле президент булган Али Бонго Ондимба, 64 % тавыш җыеп, чираттагы срокка президент булып сайлангач, бу хәл илдә ризасызлык тудыра. Аның әтисе Әл-Хаҗ Омар Бонго Ондимба[d] 1967-2009 елларда президент булган. 2023 елгы сайлауларда берничә кандидат булган, әмма сайлау вакытында интернетны өзгәннәр, күзәтүчеләр булмаган[43].

Фетнәчеләр ― президент гвардиясе, регуляр армия һәм полиция хезмәткәрләре вәкилләре[44][45]. Алар президент сайлауның гадел узмаганын белдерә, шул сәбәпле сайлау нәтиҗәләрен юкка чыгаруын әйтә[44], илдә Ондимбалар идарә итүгә чик куюларын белдерәләр. Президентның кайда икәне билгесез. 12 хәрби Габон телестудиясендә чыгыш ясап, хакимиятне кулларына төшерүләрен, ил чикләре ябылуын игълан итә. Илнең башкаласы Либревильдә[d] 30 августта иртән атыш тавышлары ишетелгән[43][46].

 
Ил башкаласы Либревиль(ингл.)татар. мәчете

Дин

үзгәртү

Ил халкының (2,2 млн кеше, 2020 елгы халык саны алу мәгълүматлар буенча) 73 % ы – христианнар (католиклар һәм протестантлар). 12 % ы ― мөселманнар. Халыкның 10 % ы ― җирле дини ышанулар тарафдары, 5 % ы ― бернинди дә дин тотмый яки атеистлар[47].

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  3. ↑ https://yali.state.gov/country-of-the-week-gabon/
  4. ↑ https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/gabon/
  5. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  6. ↑ 2 // Constitution de Gabon — 1961.
  7. ↑ https://www.ethnologue.com/language/fra
  8. ↑ https://www.workwithdata.com/place/gabon
  9. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa
  10. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  11. ↑ https://www.oic-oci.org/states/?lan=en
  12. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  13. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Africa/GABON
  14. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  15. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/gabon
  16. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  17. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  18. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=122
  19. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  20. ↑ https://public.wmo.int/en/members/gabon
  21. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  22. ↑ Albanië, Brazilië, Gabon, Ghana en de Verenigde Arabische Emiraten nieuwe niet-permanente leden van de Veiligheidsraad — VRT NWS, 2021.
  23. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  24. ↑ база данных Всемирного банка — Бөтендөнья банкы.
  25. ↑ 25,00 25,01 25,02 25,03 25,04 25,05 25,06 25,07 25,08 25,09 25,10 25,11 25,12 25,13 25,14 25,15 25,16 25,17 25,18 25,19 25,20 25,21 25,22 25,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  26. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  27. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  28. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  29. ↑ https://web.archive.org/web/20160119073512/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gb.html
  30. ↑ 30,0 30,1 http://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/gb.html
  31. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  32. ↑ 32,0 32,1 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  33. ↑ https://www.ethnologue.com/language/zmn
  34. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  35. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  36. ↑ 2020 Democracy Index
  37. ↑ 37,0 37,1 https://www.bti-project.org
  38. ↑ 38,0 38,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/GAB
  39. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=GAB
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
  41. ↑ Военные Габона объявили об отмене итогов президентских выборов (2023-08-30).
  42. ↑ В Габоне военные устроили путч. Они объявили о захвате власти после того, как стало известно о переизбрании действующего президента на третий срок (30 августа 2023).
  43. ↑ 43,0 43,1 Военные Габона объявили об отмене итогов президентских выборов (2023-08-30).
  44. ↑ 44,0 44,1 Au Gabon, des militaires proclament l’annulation des élections après l’annonce de la victoire d’Ali Bongo (фр.) (2023-08-30).
  45. ↑ Walsh, Declan. Gabon Military Officers Say They Are Seizing Power (en-US) (2023-08-30).
  46. ↑ Африканың тагын бер илендә президентны хәрби фетнәчеләр бәреп төшергән. Интертат, 30.08.2023
  47. ↑ [1] International Religious Freedom Report 2007: Gabon(ингл.)

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Габон&oldid=4248500