Wikipedia

Сингапур

Сингапур («Арыслан шәһәре») – Көньяк-Көнчыгыгыш Азиядә урнашкан атау-шәһәр-дәүләт. Мәйданы 639 кв. километрлы утрау дәүләт. Халкы 3,53 миллион (шуның 1,6 миллионы Сингапур шәһәренең үзендә яши). Халыкның 80 проценты – кытайлар. Илдә дәүләт телләре дүртәү – малайя, кытай, тамил, инглиз телләре. Дәүләт телләренә караш бөтенесенә дә бертөрле. Буддачылык, конфуцианлык, ислам, индуизм, христиан диннәре тигезлектә. Сингапур – нефть эшкәртүче, электр техникасы, радиоэлектроника, оптика-механика, диңгез суднолары, авиация, корыч кою, металл эшкәртү, химия, азык-төлек, туку сәнәгате гөрләп эшләүче һәм тагы да киңрәк җәелә баручы ил.

Сингапур
ингл. Republic of Singapore
мал. Republik Singapura
кыт. 新加坡共和国
там. சிங்கப்பூர் குடியரசு
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 9 август 1965
Сурәт
Рәсми исем Republic of Singapore, Republik Singapura, 新加坡共和国 һәм சிங்கப்பூர் குடியரசு
Кушамат/тәхәллүс Lion City һәм 狮城
Кыскача исем 🇸🇬
Катнашучы АСЕАН телекоммуникацион кабельләр системасы[d]
Гомер озынлыгы 82,79512 ел[1]
... хөрмәтенә аталган Sinha[d]
Демоним szingapúri, Singaporean, Singapurano, Singapuränan, சிங்கப்பூரர், سنغافوري, سنغافورية, سنغافوريون, сингапурцы, סינגפורי, סינגפורית, singaporezi, singaporez, singaporeză, সিঙ্গাপুরীয়, singaporiano, singaporiana, singaporiani, singaporiane, singapor, singapourien, singapourienne, singapouriens, singapouriennes, singapuranu, singapurana, Singapurer, Singapurerin, Singapurerinnen, Singapurano, Singapourien[2], Singapourienne[2], singaporana, singaporane, singaporani, singaporan, سنغافوري, سنغافورية, سنغافوريين, سنغافوريات, Singapuriano[3], Singapuriana[3], singaporiana, singaporian, Singeapórach[4], Singapurec һәм Singapurka
Рәсми тел инглиз теле[5], малай теле[5], стандарт кытай теле (путуңхуа)[d][5] һәм тамил теле[5]
Гимн Сингапур гимны[d]
Мәдәният Сингапур мәдәнияте[d]
Шигарь тексты Majulah Singapura һәм Onward, Singapore
Дөнья кисәге Азия[6]
Дәүләт  Сингапур
Нәрсәнең башкаласы Стрейтс-Сетлментс[d]
Башкала Сингапур
Сәгать поясы UTC+08:00, Сингапур вакыты[d] һәм Asia/Singapore[d][7]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Сингапур бугазы[d] һәм Сингапур[d]
Иң көнчыгыш ноктасы 1°24′36″ т. к. 104°05′08″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы 1°28′ т. к. 103°49′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы 1°08′27″ т. к. 103°39′36″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы 1°14′33″ т. к. 103°36′21″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Singapore.map
Иң югары ноктасы Букит-Тимах[d]
Иң түбән ноктасы Сингапур бугазы[d]
Идарә итү формасы парламент республикасы[d][8]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Сингапур президенты[d]
Ил башлыгы Тарман Шанмугаратнам[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Сингапур премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Лоуренс Вонг[d]
Башкарма хакимият Сингапур хөкүмәте[d]
Канунбирү органы Сингапур парламенты[d]
Югары мәхкәмә органы Сингапур югары мәхкәмәсе[d]
Үзәк банкы Сингапур акча-кредит идарәсе[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Канада, Германия, Австралия, Малайзия, Кытай, Америка Кушма Штатлары, Бөекбритания, Исраил, Бруней, Согуд Гарәбстаны, Украина, Көньяк Африка Җөмһүрияте, Франция, Индонезия, Яңа Зеландия, Пакьстан, Япония, Филипин, Нидерланд, Мексика, Һоң Коң, Монголия, Кытай Җөмһүрияте, Таиланд, Вьетнам, Көньяк Корея, Әрмәнстан, Россия, Һиндстан, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[9], Бангладеш һәм Косово Җөмһүрияте
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Милләтләр Дуслыгы[10], Könyaq-Könçığış Aziä däwlätläre berläşmäse, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Азия-Тын океан икътисади хезмәттәшлеге, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Кече утрау-дәүләтләре бердәмлеге[d], Көньяк-Көнчыгыш Азия дәүләтләре берләшмәсе төбәк форумы[d], Азия үсеш банкы[d], Интерпол[11][12], ХКТО[d][13][14], Халыкара гидрография оешмасы[d][15], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[16], Бөтендөнья почта берлеге[17][18], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][19], Visa Waiver Program[d][20], Бөтендөнья метеорология оешмасы[21], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[22], Креатив шәһәрләр челтәре[d], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][23] һәм Бөтендөнья мирас шәһәрләре оешмасы[d][24]
Рәсми бәйрәм Яңа ел, Беренче май, Сингапур бәйсезлеге көне[d], кытайлы Яңа ел[d], Весак[d], Ураза бәйрәме, Корбан бәйрәме, Дивали[d], Изге Җомга[d] һәм Раштуа
Балигълык яше 21 яшь
Никахка керү яше 21 яшь
Мәҗбүри белем алуның минималь яше 7 яшь
Мәҗбүри белем алуның максималь яше 15 яшь
Халык саны 5 866 139 (июль 2021)[25]
Ир-ат халкы 1 990 212[26]
Хатын-кыз халкы 2 083 027[26]
Административ бүленеше North East Community Development Council[d], North West Community Development Council[d], South East Community Development Council[d], South West Community Development Council[d] һәм Central Singapore Community Development Council[d]
Су өслеге өлеше 1,444 ± 0,001 процент
Акча берәмлеге Сингапур доллары[d]
Номиналь тулаем эчке продукт 423 796 995 373 $[27] һәм 466 788 539 652 $[27]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,939[28]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,817[29]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 9,7
Эшсезлек дәрәҗәсе 2,1 процент[30]
Медиан керем 32 360 $
Кардәш шәһәр Гибралтар һәм Пхеньян
Нәрсә белән чиктәш Малайзия һәм Индонезия
Автомобил хәрәкәте ягы сул[d][31]
Челтәр көчәнеше 230 вольт[32]
Электр аергычы төре BS 1363[d][32]
Алыштырган Малайзия Федерациясендәге Сингапур[d]
Кулланылган тел инглиз теле[33], инглиз теле[33], инглиз теленең Сингапур варианты[d], малай теле, стандарт кытай теле (путуңхуа)[d], Singapore Sign Language[d], Baba Malay[d], тамил теле, Мандарин кытай теле һәм көньяк мин теле[d]
Телгә алынган хезмәтләр Civilization V[d]
Мәйдан 719,1 км²
Рәсми веб-сайт gov.sg​(ингл.)
Һәштәге Singapore
Югары дәрәҗәле Интернет домены .sg
Харита сурәте
Позиционная карта
Подробная карта
Официаль символ Ванда мисс Джоаким[d]
Топографик карта Atlas of Singapore[d]
Төнге күренеше
Панорамный вид
Коллаж
Тематик география Сингапур географиясе[d]
Ачык мәгълүматлар порталы Singapore Open Data[d]
Библиография Сингапур библиографиясе[d]
Феноменның икътисады Сингапур икътисады[d]
Феноменның демографиясе Сингапур халкы[d]
Спутниковый снимок
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 7 процент
Тулаем туулар коэффициенты 1,25[34]
Шәһәр халкы 5 703 569[35], 5 685 807[35], 5 453 566[35] һәм 5 637 022[35]
Авыл халкы 0[35], 0[35], 0[35] һәм 0[35]
Уку-язу нисбәте 96,8 процент
Демократия индексы 6,23[36]
BTI Governance Index 5,78[37], 5,98[37], 5,94[37], 5,96[37], 5,95[37] һәм 6,96[38]
BTI Status Index 7,28[37], 7,47[37], 7,25[37], 7,22[37], 7,17[37], 7,15[37], 7,07[37] һәм 7,05[38]
Туым күрсәткече 8,8[35], 8,5[35], 8,6[35] һәм 7,9[35]
Үлем күрсәткече 5[35], 5,2[35], 5,8[35] һәм 6,3[35]
Happy Planet Index score 45,5[39]
Илнең мобиль коды 525
Илнең телефон коды +65
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 995[d][40] һәм 9-9-9[d][40]
Илнең GS1 коды 888[41]
Номер тамгасы коды SGP
Диңгездәге идентификацияләү номеры 563, 564, 565 һәм 566
Шәрәфле ватандашлар төркеме Төркем:Сингапур шәрәфле ватандашлары[d]
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Сингапурда җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Сингапурда төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Сингапур Викиҗыентыкта

География

үзгәртү

Сингапур утравы Җохор бугазы белән Малакка ярымутравыннан, Малакка һәм Сингапур бугазлары белән Индонезия утрауларыннан аерылган. Ярлары тәбәнәк, бераз сазланган, көньяк-көнбатыш ярлары янында мәрҗән рифлары бар. Рельефы — тигезлек (биеклек 176 метргача). Климаты экваториаль, муссонлы. Уртача температура гыйнварда +26°С, июльдә +27°С. Еллык явым 2500 ммны тәшкил итә.

Эчү өчен су җитми, ул Малайзиядән китерелә. Күп кенә вак утрауларда кеше яшәми, аларда тропик үсемлекләр сакланып калган. Аерым урыннарда мангролыклар бар.

Тарихи белешмә

үзгәртү

Риваятьләр буенча, Сингапурга XIII гасырда нигез салынган һәм ул шул заманнардан бирле «Көнчыгышның көнбатыш капкасы», «Көнбатышның көнчыгыш капкасы», «Азия Гибралтары», «Азия Венециясе» булып санала. Ә инде Көньяк-Көнчыгыш Азиянең финанс үзәгенә әверелгәннән соң, аны «Азия Цюрихы» дип тә олылый башлыйлар.

1942-1945 елларда Сингапурны Япония басып ала, 1959 елда аңа мөстәкыйль идарә итү хокукы бирелә, 1963-1965 елларда Малайзия составында була да, шуннан соң бәйсез дәүләткә әверелә. Малайзия реформаторы Махатхир, илдә кытайларның малайялылардан артыбрак китүен теләмәгәнлектән, күпчелек халкы кытайлар булган Сингапурны 1965 елда ирекле «йөзүгә» җибәрә.

Икътисади вазгыять

үзгәртү

Сингапурда казылма байлыклар юк, шуңа күрә ул чит илләрдән чимал гына түгел, ә бәлки энергия чыганакларын, хәтта сазлыклы җирләрен яхшыртыр өчен ком да сатып алырга мәҗбүр. Эчәр су да юк, ул аны Малайзиядән ала (хәер, хәзер биредә куәтле су чистарту системалары үсеш ала башлаган). Ләкин шулай булуга карамастан, республика хөкүмәте үз алдына аны чәчәк атучы илгә әверелдерү бурычын куйган һәм бу планны бик уңышлы тормышка ашырып килә. Сингапур бүген җан башына туры килүче эчке тулай продукт буенча (28 мең доллар) АКШны (34 мең доллар) куып җитеп килә. Ул – иң бай «Азия арысланы». Шуның өстенә, алтын валюта резервы да 80 миллиард доллар тәшкил итә.

Йөк әйләнеше буенча дөньядагы иң зур Роттердам портыннан гына калышучы диңгез порты һәм нефть порты, биш нефть эшкәртү заводы, электр техникасы, радиоэлектроника, оптика-механика, суднолар төзү, ремонтлау, авиация, металл эшкәртү, агач эшкәртү, химия, азык-төлек, туку, җиңел һ.б. тармак заводлары урнашкан. каучык, каһвә, чәй һ.б. беренчел эшкәртү предприятиеләре дә бар. Әле авыл хуҗалыгы өчен дә җир кала. Утрауда дуңгызчылык, кошчылык белән шөгыльләнәләр. Халыкара аэропорт төзелгән. Тимер һәм автомобил юллары белән утрау Малакка ярымутравы белән тоташкан.

Сингапурның экономик үсешенә промышленность белән авыл хуҗалыгы гына түгел, ә бәлки банклар һәм биржалар да нык булыша. Сингапур, Гонконг белән беррәттән, Көньяк-Көнчыгыш Азиянең финанс-сәүдә үзәге дә.

Экспорт буенча бәләкәй генә Сингапур галәмәт зур Кытайны куып җиткән һәм 1,5 мәртәбәгә Русияне узып киткән. Шуны да әйтергә кирәк, ул чит илләргә безнең кебек чимал түгел, ә бәлки оргтехника, телеаппаратура, нефть продуктлары сата.

Хронология

үзгәртү
 
Сингапурда смог

Дәүләт гимны

үзгәртү

Majulah Singapura!

Mari kita rakyat Singapura,

Sama-sama menuju bahagia,

Cita-cita kita yang mulia.

Berjaya Singapura!

|: Marilah kita bersatu,

Dengan semangat yang baru,

Semua kita berseru:

Majulah Singapura,

Majulah Singapura! :|

Сингапур, алга атла!

Сингапурның ватандашлары без

Һәм бәхетле тормышка атлыйбыз,

Шәрафәтле омтылышларыбыз.

Сингапур, уңышларга!

|: Булыйк без бердәмлектә,

Рухланыйк бу халәттә.

Өндәмәбез шул хакта:

“Сингапур, алга атла,

Сингапур, алга атла!” :|

Singapur, alğa atla!

Singapurnıñ watandaşları bez

Häm bäxetle tormışqa atlıybız,

Şärafätle omtılışlarıbız.

Sinğapur, uñışlarğa!

|: Bulıyq bez berdämlektä,

Ruxlanıyq bu xalättä.

Öndämäbez şul xaqta:

“Singapur, alğa atla,

Singapur, alğa atla!” :|

Хор башкаруында: [[1]]

Мәдәният

үзгәртү

Дин

үзгәртү

Илнең конституциясе ватандашларына дин тоту иреге гарантияли. Сингапурда төп диннәр: буддачылык (ил халкының 33,3 % ы), христианлык (18,3 %), ислам (14,7 %), даосизм (10,9 %) һәм һинд дине (5,1 %), башка диннәр тарафдарлары 0,7 %. 17,0 % сингапурлы бер дингә дә ышанмый.

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  2. ↑ 2,0 2,1 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  3. ↑ 3,0 3,1 https://digalego.xunta.gal/gl/termo/58633/singapuriano%20-na
  4. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 153A // Конституция Сингапура — 1965.
  6. ↑ https://www.workwithdata.com/place/singapore
  7. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
  8. ↑ Конституция Сингапура — 1965.
  9. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  10. ↑ https://thecommonwealth.org/our-member-countries/singapore
  11. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  12. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Asia-South-Pacific/SINGAPORE
  13. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  14. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/singapore
  15. ↑ https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en — Халыкара гидрография оешмасы.
  16. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  17. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  18. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=265
  19. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  20. ↑ https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements
  21. ↑ https://public.wmo.int/en/members/singapore
  22. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  23. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  24. ↑ https://web.archive.org/web/20240528143447/https://www.ovpm.org/members/cities/
  25. ↑ https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/singapore/
  26. ↑ 26,0 26,1 https://tablebuilder.singstat.gov.sg/table/TS/M810631
  27. ↑ 27,0 27,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  28. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  29. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  30. ↑ http://www.singstat.gov.sg/docs/default-source/default-document-library/publications/publications_and_papers/reference/yearbook_2017/yos2017.pdf
  31. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  32. ↑ 32,0 32,1 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  33. ↑ 33,0 33,1 Crystal D. English as a Global Language — 2 — Cambridge University Press, 2012. — 224 p. — ISBN 978-1-107-61180-1, 978-0-511-07862-0, 978-0-521-82347-0, 978-0-521-53032-3
  34. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  35. ↑ 35,00 35,01 35,02 35,03 35,04 35,05 35,06 35,07 35,08 35,09 35,10 35,11 35,12 35,13 35,14 35,15 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  36. ↑ 2021 Democracy Index — EIU, 2022.
  37. ↑ 37,00 37,01 37,02 37,03 37,04 37,05 37,06 37,07 37,08 37,09 37,10 37,11 https://www.bti-project.org
  38. ↑ 38,0 38,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/SGP
  39. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=SGP
  40. ↑ 40,0 40,1 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
  41. ↑ https://www.gs1.org/company-prefix

Чыганак

үзгәртү

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Сингапур&oldid=4406112