Беренче май (бәйрәм)

Беренче май (Хезмәт көне, Хезмәт бәйрәме) — 1 майда яки майның беренче дүшәмбесендә төрле исемнәр астында билгеләп үтелә торган хезмәт темасы белән бәйле бәйрәм.

Беренче май
Нигезләнү датасы	1889
Багышланган	восьмичасовой рабочий день[d]
Кем истәлегенә	работник[d], эшче, хезмәт һәм Бунт на Хеймаркет[d]
Елның көне	1 май
Матди булмаган мәдәни мирас статусы	National Inventory of Living Heritage in Finland[d]
Нинди веб-биттә тасвирланган	wiki.aineetonkulttuuriperinto.fi/wiki/Ty%C3%B6v%C3%A4en_vappu​(фин.), wiki.aineetonkulttuuriperinto.fi/wiki/Workers%E2%80%99_Labour_Day_on_May_1​(ингл.) һәм wiki.aineetonkulttuuriperinto.fi/wiki/Arbetarnas_valborg​(швед.)
Һәштәге	LaborDay һәм Первомай
Нинди вики-проектка керә	WikiProject Intangible Cultural Heritage[d]
Моңа өлешчә туры килә	Хезмәт көне[d] һәм Ваппу[d]
Беренче май Викиҗыентыкта

Бүгенге Россиядә 1 майда Яз һәм Хезмәт бәйрәме буларак билгеләп үтелә. Таҗикстанда да шундый ук исем кулланыла. Казахстанда бу көнне Казакъстан халкының бердәмлеге бәйрәме, ә Украинада, Белоруссиядә, Кыргызстанда, Кытайда, Пакыстанда, Шри-Ланкада Хезмәт көнен бәйрәм итәләр.

АКШта шундый ук исемдәге бәйрәм, сентябрьнең беренче дүшәмбесендә, Хезмәт көне (ингл. Labor Day) дип билгеләп үтелә, ә Япониядә "Хезмәткә рәхмәт көне" 23 ноябрьдә билгеләп үтелә. АКШта хезмәт көнен беренче тапкыр Нью-Йоркта 1882 елның 5 сентябрендә билгеләп үттеләр, ә сентябрьнең беренче дүшәмбесен бәйрәм итү датасы сыйфатында ике елдан соң урнаштыралар. Хезмәткә һәм хезмәт ияләренә багышланган көннәр дөньяның 142 илендә бар, ләкин алар барысы да, инде билгеләп үтелгәнчә, нәкъ 1 май бәйрәм ителә.

СССРда Беренче май эшчеләр бәйрәме була, алар Ленин нигезендә, бу көнне бәйрәм итәләр.

Хәзерге Россиядә бәйрәм үзенең башлангыч сәяси характерын югалта. Кайбер массакүләм мәгълүмат чаралары бәяләве буенча, илнең күпчелек гражданнары өчен бу көн - күңел ачу, өстәмә ял һәм дача-яшелчә сезоны башлану өчен сәбәп кенә.

Килеп чыгышы тарихы

Беренче май XIX гасыр уртасында, төп таләпләрнең берсе буларак, сигез сәгатьлек эш көне кертелүне күрсәткән эш хәрәкәтендә барлыкка килә.

Сигез сәгатьлек эш көне таләбе белән беренче булып 1856 елның 21 апрелендә Австралия эшчеләре чыгыш ясый. Шуннан бирле бу бәйрәм Австралиядә ел саен уздырыла башлый.

Австралия эшчеләре үрнәгендә 1886 елның 1 маенда АКШ һәм Канада анархия оешмалары берничә митинг һәм демонстрацияләр оештырганнар. Чикагода мондый демонстрацияне таратканда 1886 елның 4 маенда алты демонстрант һәлак булган. Икенче көнне полициянең шәфкатьсез гамәлләренә каршы протест белдерүләр барышында билгесез ыргытылган бомба шартлау нәтиҗәсендә сигез полиция хезмәткәре үтерелгән, кимендә 50 кеше яраланган, һәм аннан соңгы атышуда ким дигәндә дүрт эшче яраланган (кайбер мәгълүматлар буенча, илле үтерелгән һәм яраланган , берничә дистә кеше яраланган. Шартлауны оештыруда гаепләнеп, сигез эшче-анархистны асарга хөкем итәләр, аларның өчесенә, гаепләүнең төп шаһиты, гомумән барлык гаепләнүчеләргә яла ягуын таныгач, үлем 15 ел каторгага хөкем карары белән алыштырыла (соңыннан шаһит дөресен әйткән, һәм бу җинаятьтә гаепләү ялган булган, чөнки, бомбалар коралланган кешегә ясалса да, ялган булган. 1890 елның 1 маена үзләренең забастовкаларын планлаштырган Америка эшчеләре тәкъдиме белән Сессиянең Социалистик конгрессы (II Интернационал (июль 1889) җәзаланган анархистлар истәлегенә шушы датаны бөтен дөнья эшчеләренең теләктәшлек көне дип игълан итә һәм аны 8 сәгатьлек эш көне һәм башка социаль таләпләр белән билгеләп үтәргә тәкъдим итә. Австралиядәге кебек үк, демонстрацияләр уңышы бәйрәмнең ел саен була баруына китерә.

Әдәбият

• Роза Люксембург Праздник Первого мая: пер. с польского. — СПб., 1895. — 16 с.
• Календарные обряды и обрядовая поэзия Воронежской области. Афанасьевский сборник. Материалы и исследования. — Вып. III / Сост. Пухова Т. Ф., Христова Г. П. — Воронеж: Изд-во ВГУ, 2005. — 249 с.
• Мельников-Печёрский П. И. В лесах. Книга вторая. — М., 1875.
• Фурсова Е. Ф. Традиционализм и неотрадиционализм в современной культуре восточнославянских народов Сибири // Материалы международной научно-практической конференции «Регионы России для устойчивого развития: образование и культура народов Российской Федерации». — Новосибирск: ЗАО ИПП «Офсет», 2010. — Т. 1. — С. 882—892. — ISBN 5-7133-0704-2.