Австрия
Австрия (алман. Österreich) – Европада урнашкан ил. Европа берлегенә керә.
 Байрак
 Илтамга
| |
| Шигарь | Arrive and revive  |
|---|---|
| Башкала | Вена |
| Халык саны | 8 979 894 (2022, регистрация жителей по месту постоянного или временного проживания) |
| Нигезләнгән | 12 ноябрь 1918 |
| Сәгать кушагы | UTC+01:00 |
| Рәсми тел | алман теле, Австрия ишарәләр теле |
| География | |
| Мәйдан | 83,878.99 км² |
| Координатлар | 48°N 14°E |
| Сәясәт | |
| Канун чыгару органы | Аустрия парламинте |
| Дәүләт башлыгы | Александр Ван дер Беллен |
| Башлык исеме | Аустрия кәнслире |
| Хөкүмәт башлыгы | Карл Нехаммер |
 | |
| Икътисад | |
| ТЭП | 480 368 миллион US$ (2021), 471 400 миллион US$ (2022) |
| Акча берәмлеге | евро |
| Эшсезлек дәрәҗәсе | 5% (2014)[1] |
| Туу күрсәткече | 1.48 (2018)[2] |
| КПҮИ | 0.916 (2021)[3] |
| Яшәү озынлыгы | 80.89024 ел (2016)[4] |
| Джини коэффициенты | 30.2 (2019)[5] |
| Башка мәгълүмат | |
| Ярдәм телефоннары | |
| Электр аергычы төре | Europlug,[7] Schuko[7] |
| Автомобил хәрәкәте ягы | уң |
| Челтәр көчәнеше | 230 вольт[7] |
| Телефон коды | +43 |
| ISO 3166-1 коды | AT |
| ХОК коды | AUT |
| Интернет домены | .at |
География Үзгәртү
Австрия территориясенең 70% өлешен таулар алып тора. Аның көньяк өлешен Көнчыгыш Альп таулары — Югары Тауэрн (биеклеге 3797 метрга кадәр) һәм Түбән Тауэрн; төньяк өлеше — үрләр булган тигезлек, кырый төньяк-көнчыгышта ул Урта Дунай тигезлеге белән тоташкан. Файдалы казылмалар: карамай, газ, магнезит, көрән күмер, тимер һәм кургашын-тутыя мәгъдәннәре, графит, аш тозы; төзелеш материалларының запаслары да бар.
Климаты уртача. Гыйнварның уртача температурасы —1…—4 °C, июльдә +15…+18°Cкача. Елга 500—900 мм, тауларда 2000 миллиметргача явым төшә. Төп елга — Дунай һәм аның кушылдыклары (Инн, Траун, Энс, Драва һ.б.).
Елгалар зур энергоресурсларга ия. Күлләр күп, аларның күпчелеге бозлыклардан пәйда булган. Кәсле-көлсу һәм соры урман туфраклары, көньяк-көнчыгышта селтеле көлсулашкан кара туфраклар, тауларда тау-соры, тау-болын, тау-көлсулашкан туфраклар. Австрия мәйданының 40% өлеше урманнар. 2000 м биеклектә тау болыннары башлана.
Тарих Үзгәртү
БЭК 1 гасырдан башлап бу җирдә төрле кабиләләр, нигездә кельтләр яшәгән. Безнең эраның 6 гасыр азагында Австрия көнбатышына баварлар, үзәк һәм көнчыгыш өлешләренә славян кабиләләре (нигездә словеннар) күчеп килеп урнаштылар. 8 гасыр ахырында Австрия Франк дәүләте составына, бу дәүләт таркалганнан соң (843), Көнбатыш Франк кыйраллыгы составына керде. 10 гасырның икенче яртысында булдырылган Көнчыгыш маркасы Австрия дәүләтен нигез салган. 1156 елдан башлап Австрия Изге Рим империясе тәркибендәге һерцоглык. 12 гасыр азагыннан 14 гасыргача Австрия һерцоглары Штирия, Каринтия, Краина, Тирольне кушып алганнар.
Административ бүленеш Үзгәртү
Австрия 9 федераль җиргә бүленә:
|
 |
Халык Үзгәртү
Халык саны — 9 104 772 кеше (2023). Иң зур этник төркем — халкының 88,6%ны тәшкил итүче алмантелле австриялеләр. Төп тел — алман теле. Австриялеләрнең сөйләм һәм рәсми теле Алманиядәге алман теленнән җитди рәвештә аерыла. Австрия шивәләре Алманиянең бавар шивәсенә һәм Швейцариянең алман теленә якын. Шуннан тыш, 6 танылган милли азчылык та бар: хорватлар, словеннар, чехлар, словаклар, маҗарлар һәм чегәннәр. Словеннар, хорватлар һәм маҗарлар Штирия, Каринтия һәм Бургенландның кайбер районнарында, Венада шулай ук чехлар һәм яһүдләр яши.
Торак пунктлар Үзгәртү
- 2012 ел
 Вена  Грац |
Урын | Шәһәр | Төбәк | Халык саны | Урын | Шәһәр | Төбәк | Халык саны |  Линц  Зальцбург |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Вена | Вена | 1,775,843 | 11 | Винер-Нойштадт | Түбән Австрия | 42,273 | ||
| 2 | Грац | Штирия | 269,997 | 12 | Штайр | Түбән Австрия | 38,120 | ||
| 3 | Линц | Югары Австрия | 193,814 | 13 | Фельдкирх | Форарльберг | 31,428 | ||
| 4 | Зальцбург | Зальцбург | 146,631 | 14 | Брегенц | Форарльберг | 28,412 | ||
| 5 | Иннсбрук | Тироль | 124,579 | 15 | Клостернойбург | Түбән Австрия | 26,395 | ||
| 6 | Клагенфурт | Каринтия | 96,640 | 16 | Леондинг | Югары Австрия | 26,174 | ||
| 7 | Филлах | Каринтия | 60,004 | 17 | Баден | Түбән Австрия | 25,229 | ||
| 8 | Вельс | Югары Австрия | 59,339 | 18 | Вольфсберг | Каринтия | 24,993 | ||
| 9 | Санкт-Пөлтен | Түбән Австрия | 52,145 | 19 | Леобен | Штирия | 24,466 | ||
| 10 | Дорнбирн | Форарльберг | 46,883 | 20 | Крем | Түбән Австрия | 24,085 | ||
Дәүләт корылышы Үзгәртү
Австрия — федератив җөмһүрият. Гамәлдәге конституция 1920 елда кабул ителгән. Дәүләт башлыгы — федераль президент, ул халак тарафыннан 6 елга сайлана. Канун чыгаручы хакимиятне ике пулатлы парламент: Милли Шура (аскы пулат) һәм Федераль Шура (югары пулат) гамәлгә ашыра. Башкарма хакимиятне федерал президент һәм ул билгеләнгән федераль канцлер җитәкчелегендәге хөкүмәт гамәлгә ашыра. Һәр җирнең үз конституциясе һәм канун чыгаручы органы бар.
Икътисад Үзгәртү
Австрия — югары дәрәҗәдә үскән индустриаль-аграр дәүләт. Тулаем эчке продуктта авыл хуҗалыгы 1,7%, сәнәгать 32,3%, хезмәт күрсәтү тармагы 65,8%ны тәшкил итә.
2012 елгы мәгълүматларына күрә, Австрия экспорты 163,1 миллиард долларны тәшкил итә; Алмания — 31.4%, Италия — 7.0%, Франция — 4.7%, Швейцария — 4.5%, АКШ — 4.4%.[8] Төп экспорт таварлары — машиналар һәм җиһазлар, транспорт чаралары һәм запас өлешләре, кәгазь һәм катыргы, митал эшләнмәләр, химик матдәләр, тимер һәм корыч, текстиль, азык-төлек.
Австрия экспорты 170,5 миллиард долларны тәшкил итә; төп партнелар: Алмания — 42.1%, Италия — 6.6%, Швейцария — 5.1%.[9] Төп импорт таварлары — машиналар һәм җиһазлар, автомобильләр, химикатлар, митал эшләнмәләр, карамай һәм карамай мәхсулатлары; ашамлыклар.
Австрия икътисадында эре чит ил корпорацияләре мөһим роль уйный.
Дин Үзгәртү
Австриядә барлык халыкның 56,9 % ы — католик чиркәве тарафдары, православие динендәгеләр — 8,8 %, протестантлар — 3,3 %, ислам динен тотучылар 7, 9 %, буддистлар 0,3 % тәшкил итә; бер дингә дә табынмаучылар 22,7 % (2018)[10].
Искәрмәләр Үзгәртү
- ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.
- ↑ https://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/demographische_indikatoren/index.html; Бюро статистики Австрии; тикшерү датасы: 19 июль 2020.
- ↑ https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI; Отчёт о развитии человечества; чыгару датасы: 2022.
- ↑ http://data.uis.unesco.org/Index.aspx?DataSetCode=DEMO_DS; ЮНЕСКО-ның статистика институты.
- ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 "International Numbering Resources Database"; ас башлык: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value; тикшерү датасы: 8 июль 2016; мөхәррир: Халыкара телекоммуникацияләр береге.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 "World Plugs"; тикшерү датасы: 10 июнь 2016; мөхәррир: Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе.
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#nz 2016 елның 2 октябрь көнендә архивланган.https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#au 2016 елның 2 октябрь көнендә архивланган.
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2016-08-06, retrieved 2015-09-05
- ↑ Peter Mayr, Markus Rohrhofer. In Österreich leben mehr Orthodoxe als Muslime. derstandard.at, 13.09.2018(алм.)
 |
Бу — мәкалә төпчеге. Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп,  Википедия проектына ярдәм итә аласыз.Мөмкинлек булса, бу искәрмәне төгәлрәккә алыштырырга кирәк.
|