Яңа бистә зираты (Казан)
(Яңа бистә зираты битеннән юнәлтелде)
Казанның Яңа Татар бистәсе зираты — XVIII гасырның урталарында Яңа Татар бистәсе белән бер үк вакытта барлыкка килгән Казандагы зират.
| Яңа бистә зираты | |
_2977.jpg) | |
| Дәүләт |
 Россия |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмлек | Казан һәм Идел буе районы |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | Төркем:Казанның Яңа бистә зиратында җирләнгән шәхесләр |
 | |
 Яңа бистә зираты Викиҗыентыкта | |
Тарих
үзгәртүЯңа Татар бистәсе Казандагы мөселман халкын чукындыру барышында һәм аларның мәчетләрен җимергәндә җирле хакимиятнең Лука Канашевич җитәкчелегендә татарларны Иске Татар бистәсеннән күчерүе нәтиҗәсендә барлыкка килә. Берникадәр дәрәҗәдә моңа шулай ук шәһәрдә килеп чыккан янгын да сәбәпче була.
Язулары гарәп, латин һәм кирилл әлифбалары белән башкарылган үзенең мөселман кабер ташлары, мәчете һәм капкасы белән берлектә зират Казанның истәлекле урыны булып тора.
1813 елдан башлап күп еллар дәвамында зират Казан мөселманнарының төп каберлеге булып тора. Бүгенге көндә, анда урыннар булмау сәбәпле яңа каберләр казылмый, кеше күмүләр исә бары тик туганнар каберлекләрендә башкарыла.
Кайбер мәгълүмәтләр
үзгәртү- Зиратның гомуми мәйданы 21 гектар.
- 2016 елда Казанның тарих институты хезмәткәрләре 1920 елларга ахырына кадәр (кириллица кертелгәнче) чорга караган, гарәп графикасындагы бөтен кабер ташларын ачыклап чыгу максатында тикшеренү нәтиҗәсендә зиратта шундый 1600-гә якын кабер ташы булуын ачыкланган.[1]
- Рәсми әдәбиятта теркәлеп, бөтен белешмәлекләрдә дә искә алына торган иң борынгы кабер 1803 елгы дип күрсәтелә, сакланганнарның иң борынгысы — 1813 елныкы. [2]
Җирләнгәннәр
үзгәртү- Шулай ук карагыз: Төркем:Казанның Яңа бистә зиратында җирләнгән шәхесләр.
Бу зиратта татар мәдәниятенең мәшһүр эшлеклеләре күмелгәннәр. Алар арасында (хронология тәртибендә) Шиһабетдин Мәрҗани (1889), Каюм Насыйри (1902), Таиб Яхин (1910), Габдулла Тукай (1913), Фатих Әмирхан (1926), Салих Сәйдәшев (1954), Гөлсем Болгарская (1968), Җәүдәт Фәйзи (1973), Сәхибҗамал Гыйззәтуллина-Волжская (1974), Габдрахман Әпсәләмов (1979), Сара Садыйкова (1986), Бакый Урманче (1990), Нәкый Исәнбәт (1992), Гомәр Бәширов (1999), Әмирхан Еники (2000), Әнвәр Бакиров (2001), Туфан Миңнуллин (2012), Хәния Фәрхи (2017), Әлфия Авзалова (2017), Илһам Шакиров (2019), Нәҗибә Ихсанова (2021) һ.б. бар.
| Түбәндәге төзмә кешеләр һәм роботлар аңларлык күп телле халыкара Викимәгълүмат белем базасында теркәлгән мәгълүматка нигезләнә һәм тулы түгел. Бәйле шәхес турында белем блокларын тутыру һәм соңыннан уң яктагы яңартка басу белән аны баетуда ярдәм итә аласыз. |
| исем | тасвирлама | Викиҗыентыктагы төркем | һөнәр төре | туу датасы | туу урыны | үлем датасы |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Мөхәммәттаип Алтынбаев | 1882 | Чутай | No/unknown value | |||
| Шаһиәхмәт Алкин | 1812 | Казан | 1879 | |||
| Шиһабетдин Мәрҗани | татар мәгърифәтчесе, фәлсәфәче, тарихчысы, дин галиме, педагог, археограф, этнограф, көнчыгыш халыклар белгече | Shigabutdin Marjani | тарихчы язучы |
1818 1818-01-13 |
Казан | 1889 1889-04-15 |
| Мөхәммәтҗан Казаков | 1806 | Кече Шырдан | 1890 | |||
| Шаһбазгәрәй Әхмәрев | укытучы | 1853-03-12 | Казан | 1900-04-01 | ||
| Каюм Насыйри | танылган татар мәгърифәтчесе, тел галиме, тарихчы, тәрҗемәче, язучы, фольклорчы | Kayum Nasyri | ethnographer фольклорчы тарихчы телбелгеч язучы укытучы галим |
1825-02-02 | Кече Шырдан | 1902-08-20 |
| Хөсәен Ямашев | Husain Yamashev | тәрҗемәче язучы |
1882-01-06 | Казан | 1912-03-13 | |
| Габдулла Тукай | татар халкының бөек шагыйре, татар әдәбияты классигы, әдәби тәнкыйтьче, публицист, яңа заман татар әдәбиятына һәм әдәби теленә нигез салучыларның берсе | Gabdulla Tukay | шагыйрь язучы әдәби тәнкыйтьче тәрҗемәче публицист җәмәгать эшлеклесе |
1886-04-14 | Кушлавыч | 1913-04-02 |
| Борһанетдин Мәрҗани | 1856 | No/unknown value | 1916-03 | |||
| Ногман Габделкәримов | 1840-01-03 | Түбән Көек | 1918 | |||
| Габдулла Кариев | Gabdulla Kariev | актёр | 1886-05-20 | Күлбай Мораса | 1920-01-28 | |
| Галимҗан Баруди | күренекле дин галиме, мәшһүр җәмәгать эшлеклесе, педагог | Galimjan Barudi | галим | 1857-02-17 | Кече Кавал | 1921-12-06 |
| Фатыйх Әмирхан | татар язучысы, драматург, публицист, әдәби тәнкыйтьче, җәмәгать эшлеклесе. Татар сатира жанрын тудыручы | Fatikh Amirkhan | язучы публицист |
1886-01-01 | Казан | 1926-03-09 |
| Нури Сакаев | 1885-08-01 | Шланлыкүл | 1927-02-28 | |||
| Гыйләҗетдин Казански | 1891 | Өчиле | 1938 | |||
| Гариф Бадәмшин | Garif Badamshin | сәясәтче | 1865 | Түбән Чаллы | 1939 | |
| Мөхетдин Корбангалиев | Muhitdin Kurbangaliev | галим | 1873-10-26 1873-11-07 |
Биектау (Әгерҗе районы) | 1941-06-03 | |
| Әхмәтһади Максуди | Ahmedhadi Maksudi | журналист телбелгеч |
1868-09-28 | Ташсу | 1941-06-28 | |
| Фатыйха Габделвәли кызы Аитова | хәйрияче, җәмәгать эшлеклесе, Казанда татар кызлары өчен үз акчасына дөньяви мәктәп ачучы | Fatikha Aitova | иганәче мәгърифәтче philanthropist |
1886 | Троицк | 1942 |
| Шәриф Камал | язучы, драматург, тәрҗемәче һәм җәмәгать эшлеклесе | Sharif Kamal | язучы драматург журналист |
1884-02-16 | Пешлә | 1942-12-22 |
| Гыймад Нугайбәк | Gimad Nugaybek | телбелгеч | 1881-02-13 | Черкели | 1943-02-08 | |
| Хәдичә Әхмәрова | тәрҗемәче, мәгърифәтче | тәрҗемәче | 1861-04-30 | Казан | 1945-03-31 | |
| Галимҗан Шәрәф | Galimzhan Sharaf | сәясәтче | 1896-12-29 | Татар Аксуы | 1950-01-13 | |
| Зәйни Солтанов | Татарстанның халык, Россиянең атказанган артисты, язучы | Zayni Sultanov | язучы | 1892-01-17 | Әстерхан | 1952-05-05 |
| Салих Сәйдәшев | татар композиторы | Salikh Saydashev | дирижёр композитор пианист |
1900-12-03 | Казан | 1954-12-16 |
| Таҗи Гыйззәт | татар драматургы һәм актер. ТАССР (1939), РСФСР (1940) атказанган сәнгать эшлеклесе | Tazi Gizzat | язучы | 1895-04-03 | Әгерҗе райуны | 1955-05-07 |
| Өммегөлсем Камалова-Акчурина | җәмәгать эшлеклесе | 1889 | Чистай | 1957 | ||
| Кави Нәҗми | татар язучысы һәм җәмәгать эшлеклесе | Kavi Nadzhmi | язучы шагыйрь |
1901-12-02 1901-12-15 |
Кызыл Атау | 1957-03-24 |
| Әхмәт Фәйзи | татар язучысы, драматург, шагыйрь, әдәбият тәнкыйтьчесе, публицист | Fayzi Ahmet | прозачы шагыйрь драматург либритис |
1903-02-26 | Уфа | 1958-08-11 |
| Рәшит Ваһапов | татар җырчысы (тенор) | Rashid Vagapov | җырчы | 1908-05-07 | Актук | 1962-12-14 |
| Хәлил Әбҗәлилев | Khalil Abzhalilov | актёр театр режиссеры |
1896-09-29 | Ырынбур өязе | 1963-03-18 | |
| Кадыйр Вәлетдинов | 1905-06-09 | Карамалы | 1965-11-01 | |||
| Мансур Мозаффаров | татар композиторы, фольклорчы һәм укытучы | композитор | 1902-03-06 | Казан | 1966-11-20 | |
| Гөлсем Болгарская | татар сәхнәсенең күренекле остасы, ТАССР халык, РСФСР атказанган артисты | Gulsum Bolgarskaya | актёр | 1891-10-15 | Казан | 1968-01-09 |
| Гыйлем Камай | татар галиме, химик | Gilm Kamay | химик | 1901-02-23 | Тәтеш | 1970-03-13 |
| Мәгубә Сыртланова | Советлар Берлеге каһарманы | Maguba Syrtlanova | очучы | 1912-07-15 | Бәләбәй | 1971-10-01 |
| Җәүдәт Фәйзи | татар композиторы | Dzhaudat Fayzi | композитор | 1910 | Ырынбур | 1973 |
| Сәхибҗамал Гыйззәтуллина | Sakhibzhamal Gizzatullina-Volzhskaya | актёр театр режиссеры |
1892-05-15 | Казан | 1974-04-06 | |
| Габдрахман Әпсәләмов | татар язучысы | Abduranman Absalyamov | язучы сәясәтче навилис |
1911-12-15 | Искил | 1979-02-07 |
| Хәмид Мөштәри | татар галиме, физик | Hamid Mushtari | математик | 1900-07-22 | Ырынбур | 1981-01-23 |
| Фуат Халитев | актёр | 1909-02-18 | 5 нче пүлисә бүлеге | 1981-03-16 | ||
| Рөстәм Халитев | 1920-10-30 | Казан | 1981-05-22 | |||
| Хәсән Туфан | Татар шагыйре | Hasan Tufan | язучы шагыйрь |
1900-11-27 | Иске Кармәт | 1981-06-10 |
| Габдулла Шамуков | Gabdulla Shamukov | актёр | 1909-12-11 | Әсән | 1981-12-21 | |
| Габделхак Гомәркин | Сәвитләр Берлеге Каһарманы | Abdulkhak Umerkin | укытучы | 1917-01-31 | Зөябаш | 1982-02-16 |
| Заһит Хәбибуллин | Zagid Habibullin | композитор эскрипкәче |
1910-10-03 | Ыр | 1983-11-20 | |
| Гөлчирә Мансурова-Такташева | укытучы | 1909 | Яңа Әлем | 1984 | ||
| Гарифулла Гайнуллин | илаһиятче | 1894-03-24 | Аксу | 1984-04-06 | ||
| Фатыйх Булатов | сәясәтче | 1902-03-20 | Түбән Сукаеш | 1986-01-30 | ||
| Сара Садыйкова | татар композиторы, беренче һөнәри татар хатын-кыз композиторы, югары музыкаль белемле беренче профессиональ татар җырчысы (сопрано), драма актрисасы | Sara Sadykova | опера җырчысы композитор |
1906-11-01 | Казан | 1986-06-07 |
| Сибгат Хәким | татар шагыйре, публицист, җәмәгать эшлеклесе, Татарстанның Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе иясе | Sibgat Hakim | язучы шагыйрь |
1911-12-04 | Күлле Киме | 1986-08-03 |
| Исмәгыйль Хәкимов | хәрби хезмәткәр | 1916-11-01 | Казан губернасы | 1986-11-19 | ||
| Накип Сафин | 1921-03-15 | Татарстан | 1987-05-22 | |||
| Васил Булатов | Сәвитләр Берлеге Каһарманы | 1921-09-15 | Балтач районы | 1988-06-25 | ||
| Заһидә Тинчурина | Zakhida Tinchurina | актёр мөгаллим |
1897-06-13 | Казан | 1988-08-13 | |
| Нәби Дәүли | шагыйрь | Nabi Dauli | язучы | 1910-06-01 | Яңа Камка | 1989-05-18 |
| Михаил Грачёв | галим песихиятыр |
1916 | Карсун өязе | 1989-12-08 | ||
| Габдрахман Сәлимов | биюче choreographer либритис |
1926-12-16 | Күәм | 1990 | ||
| Галия Нигъмәтуллина | актёр | 1907-01-02 | Ыр | 1990-01-04 | ||
| Әнәс Таҗетдинов | Татарстан АССР юстиция министры (1971 - 1987) | хокук белгече | 1927-02-23 | Югары Мәлем | 1990-06 | |
| Бакый Урманче | татар һөнәри сынлы сәнгатенә нигез салучы, рәссам, график, скульптор һәм архитектор, Татарстан АССРның (1960) һәм РСФСРның (1982) халык рәссамы, Татарстан АССРның Г. Тукай исемендәге дәүләт бүләге лауреаты (1967) | Baki Urmanche | рәссам сынчы |
1897-02-23 | Күл Черкене | 1990-08-06 |
| Нури Арсланов | татар шагыйре | Nuri Arslanov | шагыйрь язучы |
1912-09-19 | Кызылъяр | 1991-04-12 |
| Гали Халит | татар әдәбият галиме һәм тәнкыйтьчесе, филолог | 1915-06-26 | Үтәмеш | 1992-08-24 | ||
| Нәкый Исәнбәт | татар язучысы, шагыйрь, драматург, галим-филолог һәм фольклорчы, Г. Тукай исемендәге Дәүләт бүләге лауреаты һәм Татарстанның Халык язучысы | Naki Isanbet | язучы шагыйрь драматург фольклорчы телбелгеч |
1899-12-29 | Малаяз | 1992-09-12 |
| Галия Кайбицкая | татар җырчысы | җырчы | 1905-05-21 | Җаек | 1993 | |
| Рөстәм Яхин | Rustem Yakhin | композитор пианист музыка педагогы |
1921-08-16 | Казан | 1993-11-23 | |
| Әхмәтзәки Сафиуллин | имам | 1896-03-28 1896-05-03 |
Күлбай Мораса | 1995 | ||
| Хәйдәр Бигичев | татар җырчысы | Haidar Bigichev | опера җырчысы | 1949-06-16 | Чүмбәли | 1998-11-13 |
| Гомәр Бәширов | татар язучысы, фольклорчы | Gumer Bashirov | тәрҗемәче язучы сәясәтче |
1901-01-07 | Яңасала | 1999-05-07 |
| Әмирхан Еники | татар язучысы, журналист, тәрҗемәче | Amirkhan Yeniki | язучы | 1909-03-02 | Каргалы | 2000-02-16 |
| Әнвәр Бакиров | совет татар композиторы | композитор | 1920-07-07 | Казан | 2001-08-10 | |
| Аяз Гыйләҗев | татар язучысы, драматург | язучы | 1928-01-17 | Чукмарлы | 2002-03-13 | |
| Марсил Сәлимҗанов | татар режиссеры, СССР халык артисты, РФ һәм ТАССРның атказанган сәнгать хезмәткәре | Marcel Salimzhanov | драматург театр режиссеры тиятыр пидагугы |
1934-11-07 | Казан | 2002-03-26 |
| Сәйфихан Нәфиев | сәясәтче | 1941-11-26 | Иске Мочали | 2004-08-31 | ||
| Нәүфәл Адылов | Naufal Adylov | сынчы | 1932-12-03 | Казан | 2004-12-01 | |
| Тимерхан Борһанов | 1925-07-11 | Вәрәшбаш | 2004-12-13 | |||
| Илдар Юзеев | татар шагыйре | Ildar Yuzeev | язучы | 1933-01-03 | Ямады | 2004-12-21 |
| Сөләйман Янекәев | 1914-03-26 | Каргалы | 2005-01-03 | |||
| Люция Фарсина | Республика күчмә театрында әйдәп баручы актриса (1951-1985) | театр актеры | 1930-09-30 | Казан | 2005-03-04 | |
| Азат Аббасов | татар опера җырчысы, тенор, ССРБ халык артисты | опера җырчысы | 1925-01-19 | Алабуга | 2006-10-11 | |
| Мирза Мәхмүтов | Mirza Makhmutov | телбелгеч | 1926-05-01 | Ләбәжә | 2008-03-25 | |
| Диләрә Бәширева | 1926-10-07 | Казан | 2008-08-07 | |||
| Җанбәк Әхмәрев | 1921-02-02 | Казан | 2009-01-20 | |||
| Халидә Вәлиева | 1920-12-29 | Самар Усолье-Сибирское |
2009-01-28 | |||
| Габделхак Саматов | имам казый бала караучы |
1930-10-12 | Иске Ибрай | 2009-03-06 | ||
| Вил Байкин | 1925-09-09 | No/unknown value | 2009-07-13 | |||
| Рөстәм Габәшев | 1941-05-10 | Уфа | 2010-01-02 | |||
| Айрат Арсланов (артист) | артист, нәфис сүз остасы, эстрада режиссеры | актёр киноактер диктор |
1928-04-10 | Ахун | 2010-04-23 | |
| Әмин Тәрҗеманов | 1924-01-04 | Казан | 2010-05-27 | |||
| Ләбибә Ихсанова | татар язучысы, ТАССРның һәм РСФСРның атказанган мәдәният хезмәткәре, Татарстан Язучылар берлегенең идарә әгъзасы, СССР Язучылар берлеге әгъзасы | балалар язучысы | 1923-08-23 | 2010-07-27 | ||
| Равилә Борнашева | 1924-04-01 | Әҗе | 2010-08-03 | |||
| Миркасыйм Госманов | Тарихчы-галим | Mirkasym Usmanov | язучы | 1934-05-31 | Голҗа | 2010-10-11 |
| Рафаэль Мостафин | Rafael Mustafin | әдәбият белгече | 1931-05-14 | Баулы | 2011-04-14 | |
| Шәүкәт Галиев | Татарстан Республикасы халык шагыйре (1995) | Shaukat Galiev | балалар язучысы шагыйрь публицист |
1928-11-20 | Казан губернасы | 2011-05-07 |
| Фәнис Яруллин | татар шагыйре, язучы һәм драматург | Fanis Yarullin | язучы шагыйрь |
1938-02-09 | Баулы районы | 2011-12-09 |
| Равил Бохараев | татар язучысы, шагыйрь, прозаик, драматург һәм тәрҗемәче | Ravil Bucharaev | язучы прозачы шагыйрь драматург журналист тарихчы тәрҗемәче radio editor |
1951-10-18 | Казан | 2012-01-24 |
| Шәүкәт Вәлиев | 1921-10-01 | Богырыслан | 2012-04-30 | |||
| Туфан Миңнуллин | күренекле татар драматургы, язучы, публицист, җәмәгать эшлеклесе, сәясәтче (1935-2012) | Tufan Minnullin | сценаричы язучы сәясәтче драматург публицист навилис |
1935-08-25 | Олы Мәрәтхуҗа | 2012-05-02 |
| Шәүкәт Биктимеров | татар артисты, Г.Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры актеры | Shaukat Biktemirov | актёр | 1928-10-28 | Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы | 2012-05-28 |
| Үзбәк Богданович | 1921-07-17 | Чистай | 2012-08-20 | |||
| Кадыйр Җәмалетдинев | 1929 | Буй | 2013-10-14 | |||
| Данияр Мөштәри | галим | 1945-04-10 | Казан | 2013-10-15 | ||
| Чулпан Бәхтиярова | 1926-11-06 | Казан | 2013-12-18 | |||
| Якуп Ханбикев | 1928-03-18 | Иске Кулаткы | 2014-05-09 | |||
| Гомәр Усманов | Татарстанның партия һәм дәүләт эшлеклесе | Gumer Usmanov | математик сәясәтче |
1932-03-16 | Чистай | 2015-02-23 |
| Владимир Кайгородов | 1936-12-24 | Яңа | 2015-09-28 | |||
| Рәүф Игъламов | 1941-10-19 | Казан | 2016-05-25 | |||
| Рәшит Вәгыйзев | 1947-03-28 | Әндиҗан | 2016-10-07 | |||
| Әлфия Әфзалова | Alfiya Avzalova | җырчы | 1933-01-15 | Актаныш | 2017-06-15 | |
| Илһам Шакиров | мәшһүр татар җырчысы | Ilgam Shakirov | җырчы | 1935-02-15 | Яңа Бүләк | 2019-01-16 |
| Кәрим Долотказин | Галим, җәмәгать эшлеклесе, дәүләтсез Татар милли университетын оештыручыларның берсе. | доцент | 1935-11-18 | Иса | 2022-09-06 | |
| Җәүдәт Вилкиев | галим | 1927-05-16 | Волгоград |
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Казан зиратларына баргач нәрсә карарга? Алмаз Загрутдинов, Динара Валеева. Инде.
- ↑ Казан зиратларына баргач нәрсә карарга? Алмаз Загрутдинов, Динара Валеева. Инде.
Сылтамалар
үзгәртү- Яңа бистә зираты туристларны җәлеп итә аламы? Марат Гарипов. "Азатлык радиосы", 3 декабрь 2018
- "Остазларның кадерен бел, остазларның каберен бел”. Яңа Татар бистәсе зиратының юл күрсәткече эшләнде Динә Йосыпова. "Интертат", 17 сентябрь 2018
- Татар зираты ни хәлдә? Илфак Шиһапов, Рәмис ЛАТЫЙПОВ. "Шәһри Казан", 23.09.2014
- Зират тынлыгында еллар хәтере Ирек Һадиев. "Гасырлар авазы - Эхо веков" 2000 1/2
Моны да карагыз
үзгәртү| Казанның истәлекле урыннары | ||
_(2004).png) |
||
