Казан губернасы

	Казан губернасы ;
Башкала	Казан
Мәйдан	55 954,8 чакрым²
Халык	2 170 665 кеше
	← Казан ханлыгы; Татарстан АССР →; Чуаш АССР →;

Казан губернасы
	Казан губернасы
	рус. Казанская губернiя
	Илтамга
Нигезләнү датасы	12 (23) декабрь 1796
Рәсми исем	Казанская губерния
Дәүләт	Россия империясе; РСФСР[d]; Рус дәүләте; Россия республикасы[d]
Башкала	Казан
Административ-территориаль берәмлек	Рус дәүләте, Россия империясе, Россия республикасы[d] һәм РСФСР
Халык саны	2 170 665 (1897)
Алмаштырылган	Татарстан АССР һәм Чуаш айрат өлкәсе
Алыштырган	Казан калгайлыгы
Гамәлдән чыгу датасы	27 май 1920
Мәйдан	55 954,8 квадратная верста
	Казан губернасы Викиҗыентыкта

Казан губернасы яки Казан вилаяте (قزان ولایتی, рус. Казанская губерния) — Россия империясендә һәм РСФСРда административ-территориаль берәмлек.

География

Як	Регион
Төньяк	Вятка губернасы
Көнбатыш	Уфа губернасы
Көньяк-көнбатыш	Самар губернасы
Көньяк-көнчыгыш	Сембер губернасы
Көнчыгыш	Түбән Новгород губернасы

Тарих

Төп мәкалә: Казан губернасы тарихы

Казан губернасы административ-территориаль реформа нәтиҗәсендә барлыкка килгән. Губерна җирләрнең нигезе — элекке Казан ханлыгы җирләре; 1552 елда соң Казан ханлыгы де-юре бар булган, аның башында Мәскәү кенәзе торган, һәм Казан сарае приказы белән идарә иткән.

1719—1775 елларда провинцияләргә, 1775 елдан — өязләргә бүленгән.

XVIII гасырда Казан губернасынннан Сембер губернасы (1780), Пенза һәм Әстерхан губерналар (1717) Түбән Новгород губернасы (1718) аерып чыгарылганнар.

1725 елда Казан губернасы эчендә 6 (Казан, Свияжск, Пенза, Уфа, Нократ һәм Саликам) провинцияләре барлыкка килгәннәр. Аннан соң губерна территориясе берничә тапкыр кечерәйтелгән: аның составыннан Әстерхан, Түбән Новгород, Сембер, Сарытау, Ырынбур губерналары; Вятка, Пермь, Тамбов, Пенза, Кострома, Владимир һәм Самар губерналары чыгарыла.

1781 елда Казан губернасы калгайлыкка әйләндерелгән, 1795 елдан — яңадан губерния.

Административ бүленеш

№ п/п	Өяз	Өязнең үзәге	Мәйдан, чакрым²	Халык саны (1897), кеше
1	Казан өязе	Казан (129 959 кеше)	5 012,4	350 719
2	Козьмодемьянск өязе	Козьмодемьянск (5 284 кеше)	4 610,7	105 633
3	Лаеш өязе	Лаеш (3 743 кеше)	5 033,1	172 460
4	Мамадыш өязе	Мамадыш (4 195 кеше)	4 887,9	189 795
5	Зөя өязе	Зөя (2 365 кеше)	2 774,2	126 603
6	Спас өязе	Спас (2 770 кеше)	5 247,2	175 198
7	Тәтеш өязе	Тәтеш (4 754 кеше)	3 480,2	185 865
8	Царёвококшайск өязе	Царёвококшайск (1 658 кеше)	7 118,4	112 631
9	Чуел өязе	Чуел (2 336 кеше)	3 044,9	164 284
10	Чабаксар өязе	Чабаксар (4 738 кеше)	3 696,7	127 273
11	Чистай өязе	Чистай (20 104 кеше)	8 167,2	305 711
12	Ядернә өязе	Ядернә (2 454 кеше)	2 881,9	154 493

Халык

Ел	Халык саны, кеше
1766	1 256 200^[2]
1785	763 300^[2]
1847	1 370 380^[2]
1897	2 170 665^[3]
1905	2 462 800^[2]

«Казан өязе» (1745 ел)

Туган тел буенча состав:

Өяз	рус теле	татар теле	чуаш теле	мари теле	мордва теле	ар теле
Бөтен губерния	38,4%	31,1%	23,1%	5,7%	1,0%	…
Казан	54,5%	41,8%	…	1,6%	…	…
Козьмодемьянск	16,3%	…	47,3%	36,3%	…	…
Лаеш	57,5%	42,4%	…	…	…	…
Мамадыш	25,1%	69,4%	…	1,0%	…	4,4%
Свияжск	68,6%	29,9%	1,5%	…	…	…
Спасск	58,4%	30,2%	7,2%	…	4,1%	…
Тәтеш	31,6%	49,1%	16,6%	…	2,7%	…
Царёвококшайск	24,0%	21,1%	…	54,7%	…	…
Чуел	10,1%	10,0%	79,9%	…	…	…
Чабаксар	18,7%	2,7%	66,5%	12,0%	…	…
Чистай	48,4%	32,2%	16,2%	…	3,2%	…
Ядернә	9,0%	…	90,9%	…	…	…

Торак пунктлар

'

Губернаның җитәкчелеге

Генерал-губернаторлар

Исем
Платон Мещерский	1781—1793
Михаил Голенищев-Кутузов	1793—1796

Губернаторлар

Апраксин Пётр Матвеевич - 1708—1713

Салтыков Пётр Самойлович — 1713—1719

Салтыков Алексей Петрович — 1719—1725

Менгден Иван Алексеевич 1725

Волынский Артемий Петрович — 1725—1727

Зотов Василий Никитович — 1727—1728

Волынский Артемий Петрович — 1728—1731

Долгоруков Михаил Владимирович — 1731—1732

Мусин-Пушкин Платон Иванович — 1732—1735

Румянцев Алексей Иванович — 1735—1736

Голицын Сергей Дмитриевич — 1736—1739

Загряжский Артемий Григорьевич — 1741—1748

Греков Степан Тимофеевич — 1748—1755

Головин Фёдор Иванович — 1755—1760

Тенишев Василий Борисович — 1760—1764

Квашнин-Самарин Андрей Никитович — 1764—1770

Бранд Яков Ларионович — 1770—1774

Мещерский Платон Степанович — 1774—1781

Калгайлар

Бибиков Илья Богданович — 1781—1783

Татищев Иван Андреевич — 1783—1789

Баратаев Семён Михайлович — 1789—1797

Губернаторлар

Казинский Дмитрий Степанович 06.12.1797—05.04.1799
Муханов Александр Ильич 05.04.1799—1801
Аплечеев Александр Андреевич — 1801—1802
Кацарев Николай Иванович — 1802—1804
Мансуров Борис Александрович — 1805—1814
Гурьев Фёдор Петрович — 1814—1815
Толстой Илья Андреевич — 1815—1820
Нилов Пётр Андреевич — 05.02.1820—1823
Жмакин Александр Яковлевич — 1823—01.05.1826
Розен Отто Фёдорович — 01.05.1826—12.04.1828
Тургенев Александр Михайлович — 30.07.1828—27.12.1828
Жеванов Иван Григорьевич — 07.01.1829—29.10.1830
Пирх Альберт Карлович — 15.11.1830—21.06.1831
Стрекалов Степан Степанович — 25.06.1831—15.12.1841
Шипов Сергей Павлович — 27.12.1841—14.03.1846
Баратынский Ираклий Абрамович — 14.03.1846—31.12.1857
Козлянинов Пётр Фёдорович — 24.01.1858—31.08.1863
Нарышкин Михаил Кириллович — 31.08.1863—26.10.1866
Скарятин Николай Яковлевич — 26.10.1866—03.11.1880
Гейне Александр Константинович — 26.11.1880—28.04.1882
Черкасов Леонид Иванович — 28.04.1882—29.04.1884
Андреевский Николай Ефимович — 24.05.1884—05.02.1889
Полторацкий Пётр Алексеевич — 16.02.1889—1904
Хомутов Павел Фёдорович 23.12.1904—10.11.1905
Рейнбот Анатолий Анатольевич — 10.11.1905—06.01.1906
Стрижевский Михаил Васильевич — 13.01.1906—1913
Боярский Петр Михайлович — 1913—1917

Вакытлы хөкүмәтнең комиссарлары

Молоствов В. В. 6 (19).3.1917 – 30.3.1917
Плотников А. Н. — 30.3.1917 — 5.1917
Чернышев Валериан Андреевич — 5.1917

Шулай ук карагыз

Искәрмәләр

↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=10
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Тархов С.А. Изменение АТД России за последние 300 лет. әлеге чыганактан 2011-08-24 архивланды. 2012-02-08 тикшерелгән.
↑ Чыганакка җибәрү хатасы: Неверный тег <ref>; для сносок Демоскоп Weekly не указан текст

[1] ttp://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=10

[Тархов-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Тархов С.А. Изменение АТД России за последние 300 лет. әлеге чыганактан 2011-08-24 архивланды. 2012-02-08 тикшерелгән.

[Демоскоп_Weekly-3] Чыганакка җибәрү хатасы: Неверный тег <ref>; для сносок Демоскоп Weekly не указан текст

[1]

[2]

[3]

Казан губернасы
рус. Казанская губернiя
Илтамга

Нигезләнү датасы	12 (23) декабрь 1796
Рәсми исем	Казанская губерния
Дәүләт	Россия империясе РСФСР^[d] Рус дәүләте Россия республикасы^[d]
Башкала	Казан
Административ-территориаль берәмлек	Рус дәүләте, Россия империясе, Россия республикасы^[d] һәм РСФСР
Халык саны	2 170 665 (1897)
Алмаштырылган	Татарстан АССР һәм Чуаш айрат өлкәсе
Алыштырган	Казан калгайлыгы
Гамәлдән чыгу датасы	27 май 1920
Мәйдан	55 954,8 квадратная верста


Казан губернасы Викиҗыентыкта

№	Торак пункт	Өяз	Халык саны	№	Торак пункт	Өяз	Халык саны
1	Казан	Казан өязе	129 959	11	Иске Рәҗәп	Спас өязе	3 776
2	Чистай	Чистай өязе	20 104	12	Лаеш	Лаеш өязе	3 743
3	Биләр	Чистай өязе	6 058	13	Әләски	Лаеш өязе	3 540
4	Козьмодемьянск	Козьмодемьянск өязе	5 284	14	Волчья Бистәсе	Чистай өязе	3 519
5	Тәтеш	Тәтеш өязе	4 754	15	Сөйки	Тәтеш өязе	3 455
6	Чабаксар	Чабаксар өязе	4 738	16	Мария Посады	Чабаксар өязе	3 319
7	Яңа Чишмә	Чистай өязе	4 527	17	Ширәмәт	Чистай өязе	3 252
8	Мамадыш	Мамадыш	4 195	18	Иске Ибрай	Чистай өязе	3 148
9	Иске Чишмә	Чистай өязе	4 086	19	Петропавел Бистәсе	Чистай өязе	3 072
10	Черемухово Бистәсе	Чистай өязе	4 072	20	Иске Чишмә	Чистай өязе	4 086
Насѣленныя места Россійской имперіи въ 500 и болѣе жителей, 1897