Казан губернасы

Русия империясендә һәм РСФСР-да административ-территориаль берәмлек

Казан губернасы яки Казан вилаяте (قزان ولایتی, рус. Казанская губерния) — Россия империясендә һәм РСФСРда административ-территориаль берәмлек.

Казан губернасы
рус. Казанская губернiя
Илтамга
Нигезләнү датасы 12 (23) декабрь 1796
Рәсми исем Казанская губерния
Дәүләт  Россия империясе
 РСФСР[d]
 Рус дәүләте
 Россия республикасы[d]
Башкала Казан
Административ-территориаль берәмлек Рус дәүләте, Россия империясе, Россия республикасы[d] һәм РСФСР
Халык саны 2 170 665 (1897)
Алмаштырылган Татарстан АССР һәм Чуаш айрат өлкәсе
Алыштырган Казан калгайлыгы
Гамәлдән чыгу датасы 27 май 1920
Мәйдан 55 954,8 квадратная верста
Подробная карта
Карта
 Казан губернасы Викиҗыентыкта

Казан губернасы
1708 — 1920


Герб
Башкала Казан
Мәйдан 55 954,8 чакрым²
Халык 2 170 665 кеше[1]
Казан ханлыгы
Татарстан АССР
Чуаш АССР

География үзгәртү

Як Регион
Төньяк Вятка губернасы
Көнбатыш Уфа губернасы
Көньяк-көнбатыш Самар губернасы
Көньяк-көнчыгыш Сембер губернасы
Көнчыгыш Түбән Новгород губернасы

Тарих үзгәртү

Казан губернасы административ-территориаль реформа нәтиҗәсендә барлыкка килгән. Губерна җирләрнең нигезе — элекке Казан ханлыгы җирләре; 1552 елда соң Казан ханлыгы де-юре бар булган, аның башында Мәскәү кенәзе торган, һәм Казан сарае приказы белән идарә иткән.

1719—1775 елларда провинцияләргә, 1775 елдан — өязләргә бүленгән.

XVIII гасырда Казан губернасынннан Сембер губернасы (1780), Пенза һәм Әстерхан губерналар (1717) Түбән Новгород губернасы (1718) аерып чыгарылганнар.

1725 елда Казан губернасы эчендә 6 (Казан, Свияжск, Пенза, Уфа, Нократ һәм Саликам) провинцияләре барлыкка килгәннәр. Аннан соң губерна территориясе берничә тапкыр кечерәйтелгән: аның составыннан Әстерхан, Түбән Новгород, Сембер, Сарытау, Ырынбур губерналары; Вятка, Пермь, Тамбов, Пенза, Кострома, Владимир һәм Самар губерналары чыгарыла.

1781 елда Казан губернасы калгайлыкка әйләндерелгән, 1795 елдан — яңадан губерния.

Административ бүленеш үзгәртү

№ п/п Өяз Өязнең үзәге Мәйдан,
чакрым²
Халык саны
(1897), кеше
1 Казан өязе Казан (129 959 кеше) 5 012,4 350 719
2 Козьмодемьянск өязе Козьмодемьянск (5 284 кеше) 4 610,7 105 633
3 Лаеш өязе Лаеш (3 743 кеше) 5 033,1 172 460
4 Мамадыш өязе Мамадыш (4 195 кеше) 4 887,9 189 795
5 Зөя өязе Зөя (2 365 кеше) 2 774,2 126 603
6 Спас өязе Спас (2 770 кеше) 5 247,2 175 198
7 Тәтеш өязе Тәтеш (4 754 кеше) 3 480,2 185 865
8 Царёвококшайск өязе Царёвококшайск (1 658 кеше) 7 118,4 112 631
9 Чуел өязе Чуел (2 336 кеше) 3 044,9 164 284
10 Чабаксар өязе Чабаксар (4 738 кеше) 3 696,7 127 273
11 Чистай өязе Чистай (20 104 кеше) 8 167,2 305 711
12 Ядернә өязе Ядернә (2 454 кеше) 2 881,9 154 493

Халык үзгәртү

Ел Халык саны, кеше
1766 1 256 200[2]
1785 763 300[2]
1847 1 370 380[2]
1897 2 170 665[3]
1905 2 462 800[2]
 
«Казан өязе» (1745 ел)

Туган тел буенча состав:

Өяз рус теле татар теле чуаш теле мари теле мордва теле ар теле
Бөтен губерния 38,4% 31,1% 23,1% 5,7% 1,0%
Казан 54,5% 41,8% 1,6%
Козьмодемьянск 16,3% 47,3% 36,3%
Лаеш 57,5% 42,4%
Мамадыш 25,1% 69,4% 1,0% 4,4%
Свияжск 68,6% 29,9% 1,5%
Спасск 58,4% 30,2% 7,2% 4,1%
Тәтеш 31,6% 49,1% 16,6% 2,7%
Царёвококшайск 24,0% 21,1% 54,7%
Чуел 10,1% 10,0% 79,9%
Чабаксар 18,7% 2,7% 66,5% 12,0%
Чистай 48,4% 32,2% 16,2% 3,2%
Ядернә 9,0% 90,9%

Торак пунктлар үзгәртү

'

Торак пункт Өяз Халык саны Торак пункт Өяз Халык саны


1 Казан Казан өязе 129 959 11 Иске Рәҗәп Спас өязе 3 776
2 Чистай Чистай өязе 20 104 12 Лаеш Лаеш өязе 3 743
3 Биләр Чистай өязе 6 058 13 Әләски Лаеш өязе 3 540
4 Козьмодемьянск Козьмодемьянск өязе 5 284 14 Волчья Бистәсе Чистай өязе 3 519
5 Тәтеш Тәтеш өязе 4 754 15 Сөйки Тәтеш өязе 3 455
6 Чабаксар Чабаксар өязе 4 738 16 Мария Посады Чабаксар өязе 3 319
7 Яңа Чишмә Чистай өязе 4 527 17 Ширәмәт Чистай өязе 3 252
8 Мамадыш Мамадыш 4 195 18 Иске Ибрай Чистай өязе 3 148
9 Иске Чишмә Чистай өязе 4 086 19 Петропавел Бистәсе Чистай өязе 3 072
10 Черемухово Бистәсе Чистай өязе 4 072 20 Иске Чишмә Чистай өязе 4 086
Насѣленныя места Россійской имперіи въ 500 и болѣе жителей, 1897


Губернаның җитәкчелеге үзгәртү

Генерал-губернаторлар үзгәртү

Исем
Платон Мещерский
1781—1793
Михаил Голенищев-Кутузов
1793—1796

Губернаторлар үзгәртү

Апраксин Пётр Матвеевич - 1708—1713

Салтыков Пётр Самойлович — 1713—1719

Салтыков Алексей Петрович — 1719—1725

Менгден Иван Алексеевич 1725

Волынский Артемий Петрович — 1725—1727

Зотов Василий Никитович — 1727—1728

Волынский Артемий Петрович — 1728—1731

Долгоруков Михаил Владимирович — 1731—1732

Мусин-Пушкин Платон Иванович — 1732—1735

Румянцев Алексей Иванович — 1735—1736

Голицын Сергей Дмитриевич — 1736—1739

Загряжский Артемий Григорьевич — 1741—1748

Греков Степан Тимофеевич — 1748—1755

Головин Фёдор Иванович — 1755—1760

Тенишев Василий Борисович — 1760—1764

Квашнин-Самарин Андрей Никитович — 1764—1770

Бранд Яков Ларионович — 1770—1774

Мещерский Платон Степанович — 1774—1781

Калгайлар үзгәртү

Бибиков Илья Богданович — 1781—1783

Татищев Иван Андреевич — 1783—1789

Баратаев Семён Михайлович — 1789—1797

Губернаторлар үзгәртү

  • Казинский Дмитрий Степанович 06.12.1797—05.04.1799
  • Муханов Александр Ильич 05.04.1799—1801
  • Аплечеев Александр Андреевич — 1801—1802
  • Кацарев Николай Иванович — 1802—1804
  • Мансуров Борис Александрович — 1805—1814
  • Гурьев Фёдор Петрович — 1814—1815
  • Толстой Илья Андреевич — 1815—1820
  • Нилов Пётр Андреевич — 05.02.1820—1823
  • Жмакин Александр Яковлевич — 1823—01.05.1826
  • Розен Отто Фёдорович — 01.05.1826—12.04.1828
  • Тургенев Александр Михайлович — 30.07.1828—27.12.1828
  • Жеванов Иван Григорьевич — 07.01.1829—29.10.1830
  • Пирх Альберт Карлович — 15.11.1830—21.06.1831
  • Стрекалов Степан Степанович — 25.06.1831—15.12.1841
  • Шипов Сергей Павлович — 27.12.1841—14.03.1846
  • Баратынский Ираклий Абрамович — 14.03.1846—31.12.1857
  • Козлянинов Пётр Фёдорович — 24.01.1858—31.08.1863
  • Нарышкин Михаил Кириллович — 31.08.1863—26.10.1866
  • Скарятин Николай Яковлевич — 26.10.1866—03.11.1880
  • Гейне Александр Константинович — 26.11.1880—28.04.1882
  • Черкасов Леонид Иванович — 28.04.1882—29.04.1884
  • Андреевский Николай Ефимович — 24.05.1884—05.02.1889
  • Полторацкий Пётр Алексеевич — 16.02.1889—1904
  • Хомутов Павел Фёдорович 23.12.1904—10.11.1905
  • Рейнбот Анатолий Анатольевич — 10.11.1905—06.01.1906
  • Стрижевский Михаил Васильевич — 13.01.1906—1913
  • Боярский Петр Михайлович — 1913—1917

Вакытлы хөкүмәтнең комиссарлары үзгәртү

  • Молоствов В. В. 6 (19).3.1917 – 30.3.1917
  • Плотников А. Н. — 30.3.1917 — 5.1917
  • Чернышев Валериан Андреевич — 5.1917

Шулай ук карагыз үзгәртү

Искәрмәләр үзгәртү

  1. http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_gub_97.php?reg=10
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Тархов С.А. Изменение АТД России за последние 300 лет. әлеге чыганактан 2011-08-24 архивланды. 2012-02-08 тикшерелгән.
  3. Чыганакка җибәрү хатасы: Неверный тег <ref>; для сносок Демоскоп Weekly не указан текст