Ядернә
Ядернә — (рус. Ядрин, тау мари телендә Йӓдӹрнӓ, болын мари телендә Ядырна, чуаш. Етĕрне) — Чуашиянең төньяк-көнбатышында урнашкан шәһәр (1781 елдан), Ядернә районының административ үзәге.
| Ядернә | |
| чуаш. Етĕрне | |
| Илтамга | |
 | |
| Нигезләнү датасы | 1590 |
|---|---|
 | |
| Рәсми исем | Етĕрне, Ядырна һәм Йӓдӹрнӓ |
| Кушамат/тәхәллүс | Город на берегу реки Сура[1] |
| Рәсми тел | чуаш теле һәм рус теле |
| Дәүләт |
 Россия |
| Нәрсәнең башкаласы | Ядринское городское поселение[d][2], Ядернә өязе һәм Ядернә районы |
| Административ-территориаль берәмлек | Ядринское городское поселение[d], Ядернә районы һәм Ядернә өязе |
| Сәгать поясы | UTC+03:00 |
| Халык саны | 7918 (2021)[3] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 70 метр |
| Мәйдан | 55 км² |
| Почта индексы | 429060 |
| Рәсми веб-сайт | ядрин.рф |
| Җирле телефон коды | 83547 |
 | |
 Ядернә Викиҗыентыкта | |
География
үзгәртүШәһәр Сыры елганың ярында, Чабаксардан 77 километр ераклыкта урнаша. Шәһәр янында М7 «Идел» (Мәскәү — Уфа) мәгистрәле уза. Иң якындагы тимер юл станциясе — Шөмерлә (59 км).
Тарих
үзгәртүЯдернә 1590 елда нигезләнә.
Халык этимология буенча, «Ядрин» исеме «ядро» (ядрә) сүзеннән чыккан, ләкин бу версия дөрес түгел. Хәзерге этимология шәһәрнең исемне Етĕрне/Едьрне (шәһәр барлыкка килгән җирнең хуҗасы) исеменнән чыккан, яки Етерне чуаш авылы белән (бигрәк ихтимал версиясе) бәйли.
Ядернәнең беренче яшәүчеләр тупчылар, укчылар һәм башка хәрби хезмәткәрләре булган.
1781 елда Ядернә бер үк исемдәге өязенең үзәге була һәм шәһәр статусын ала.
1791 елда кече (1804 елдан — өяз училищесы) халык училищесы ачыла, 1817 елда училище каршында китапханә ачыла.
1927 елдан — Ядернә районының административ үзәге.
Халык
үзгәртү| 1840[5] | 1897[6] | 1959[7] | 1970[8] | 1979[9] | 1989[10] | 2002[11] | 2010[4] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 989 | 2 454 | 6 273 | 6 821 | 7 304 | 10 149 | 10 573 | 9 614 |
Икътисад
үзгәртүАкционерлар җәмгыятьләре: "Ядринский промкомбинат", "Ядринский пищекомбинат", "Ядринмолоко". Спирт заводы, ит эшкәртү предприятиесе, машзавод.
Ядернә янында Чуаш ат заводы урнаша.
Балчык чыганаклары бар.
Шәхесләр
үзгәртү- Глеб Абакумов (1930), галим.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Словарь топонимических перифраз: названия российских городов — СПб: Алетейя, 2022. — ISBN 978-5-00165-489-6
- ↑ ОКТМО
- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
- ↑ 4,0 4,1 архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2012-03-05
- ↑ Статистические таблицы о состоянии городов Российской империи, 1840
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=488
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus59_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus70_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus79_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus02_reg2.php
- ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2019-07-12, retrieved 2013-05-13