Пенза губернасы (рус. Пензенская губерния) — Россия империясенең һәм РСФСР административ берәмлеге.

Пенза губернасы
1796 — 1928


Герб
Башкала Пенза
Мәйдан 34 129 чакрым2
Халык 1 470 474 кеше[1]
Казан губернасы
Пенза округы

Элекке Пенза губернасы территориясендә хәзерге Мордовиянең һәм Пенза өлкәсенең зур өлешләре урнашкан.

География үзгәртү

Чиктәшлек үзгәртү

Як Губерна
Төньяк Түбән Новгород губернасы
Көнбатыш Тамбов губернасы
Көньяк Сарытау губернасы
Көнчыгыш Сембер губернасы

Тарих үзгәртү

1780 елда, административ реформа нәтиҗәсендә, Пенза калгайлыгы оеша; аның составына элекке Казан губернаның Пенза провинциясенең территорияләре һәм Воронеж губернасының кисәкләре кертелә.

1796 елда Пенза калгайлыгы Пенза губернасына әйләнә; аның составына Сарытау губернасының өлешләре кертеләләр.

1797 елның 5 мартында губерна юкка чыгарыла, ә аның территориясе Сарытау, Тамбов, Түбән Новгород һәм Сембер губерналар арасында бүленә.

1801 елның 9 сентябрьдә Пенза губернасы торгызыла.

1928 елның 14 маенда, ВЦИК карары нигезендә, Пенза губернасы юкка чыгарыла, аның территориясе Урта Идел өлкәсенә кертелә.

Административ бүленеш үзгәртү

 
Пенза губернасының 1801—1918 елларда административ бүленеш

1780—1797 елларда Пенза калгайлыгы (1796 елдан — губерна) 13 өязенә бүленгән:[2]

1801—1918 елларда Пенза губернасы 10 өязгә бүленгән:

Өяз Өяш шәһәре Мәйдан,
чакрым²
Халык саны[1]
(1897), кеше.
1 Городище өязе Городище (3 965 кеше) 6 046,7 172 602
2 Инсар өязе Инсар (4 244 кеше) 3 983,2 178 233
3 Керенск өязе Керенск (4 004 кеше) 2 376,5 106 091
4 Краснослободск өязе Краснослободск (7 381 кеше) 3 640,4 174 396
5 Мукшы өязе Мукшы (10 044 кеше) 2 752,9 109 052
6 Наровчат өязе Наровчат (4 710 кеше) 2 295,0 118 212
7 Түбән Ломов өязе Түбән Ломов (9 996 кеше) 3 174,9 153 395
8 Пенза өязе Пенза (59 981 кеше) 2 934,5 161 983
9 Саранск өязе Саранск (14 584 кеше) 2 947,7 143 130
10 Чембар өязе Чембар (5 345 кеше) 3 977,3 153 380

1918 елда Рузаевка өязе барлыкка килә.

1923 елда Спасск өязе Тамбов губернасының составыннан Пенза губернасына тапшырылган.

1925 елның мартында Инсар, Керенск, Мукшы, Наровчат, Саранский һәм Темников өязләре юкка чыгарылалар; 1925 елның маенда Рузаевка өязе исемен Саранск өязенә алыштыра.

1926 елда Пенза губернасы 8 өязгә бүленгән.

Өяз Үзәге Мәйдан,
км²
Халык саны[3]
(1926), кеше
1 Беднодемьяновск өязе Беднодемьяновск ш. 8 546 417 161
2 Городище өязе Городище ш. 5 321 174 628
3 Краснослободск өязе Краснослободск ш. 6 430 295 055
4 Түбән Ломов өязе Түбән Ломов ш. 4 155 197 094
5 Пенза өязе Пенза ш. 7 534 407 337
6 Рузаевка өязе Рузаевка ш. 4 850 227 634
7 Саранск өязе Саранск ш. 4 544 251 287
8 Чембар өязе Чембар ш. 4 886 238 584

1928 елның 14 маенда Пенза губернасы юкка чыгарыла, ә аның территориясе Урта Идел өлкәсенә кертелә.

Халык үзгәртү

Туган тел буенча состав (1897 елдагы җанисәбе буенча):

Пенза губернасы
Тел Кешеләр саны %
рус 1 220 080 82,97
мордва 187 862 12,78
татар 58 530 3,98
украин 1 031 0,07
поляк 902 0,06
алман 654 0,04
яһуд 483 0,03
латыш 199 0,05
белорус 160 0,04
башка 573 0,04
Пенза шәһәре (59 981 кеше)
Тел Кешеләр саны %
рус 57 519 95,50
поляк 598 1,00
татар 387 0,65
яһуд 351 0,59
алман 346 0,58
мордва 224 0,37
украин 186 0,31
латыш 173 0,29
белорус 45 0,08
башка 152 0,25

Губернаның җитәкчелеге үзгәртү

Генерал-губернаторлар үзгәртү

Ф. И. О.
Роман Воронцов
31.12.1780—1781
Платон Мещерский
1782—1783
Иван Ребиндер
1783—01.03.1792
Михаил Каховский
1792—1796
Андрей Вяземский
1796—1797

калгайлыгының хакимнәре үзгәртү

Исем
Иван Ступишин
21.04.1780—13.03.1796
Михаил Гедеонов
13.03.1796—05.03.1797

Губернаторлар үзгәртү

Исем
Филипп Вигель
05.09.1801—30.03.1809
Александр Крыжановский
06.04.1809—18.02.1811
Григорий Голицын
18.02.1811—14.06.1816
Михаил Сперанский
30.08.1816—22.03.1819
Фёдор Лубяновский
22.03.1819—12.02.1831
Панчулидзев Александр
12.02.1831—14.08.1859
Егор Толстой
31.08.1859—06.08.1861
Яков Купреянов
06.08.1861—28.12.1862
Василий Александровский
28.12.1862—03.07.1867
Николай Селиверстов
03.07.1867—15.03.1872
Александр Татищев
05.05.1872—01.01.1887
Аполлон Волков
05.02.1887—21.12.1889
Алексей Горяйнов
02.01.1890—08.06.1895
Пётр Святополк-Мирский
11.06.1895—30.12.1897
Александр Адлерберг
03.01.1898—13.06.1903
Сергей Хвостов
04.07.1903—01.06.1906
Сергей Александровский
01.06.1906—25.01.1907
Иван Кошко
10.02.1907—10.10.1910
Анатолий Лилиенфельд-Тоаль
02.11.1910—29.11.1914
Александр Евреинов
29.11.1914—29.04.1917

Искәрмәләр үзгәртү

Моны да карагыз үзгәртү