Фатиха Аитова
Фатиха Аитова, Фатиха Габделвәли кызы Аитова (Яушева) (1866-1942) — хәйрияче, җәмәгать эшлеклесе, Казанда татар кызлары өчен үз акчасына дөньяви мәктәп ачучы һәм җитәкчесе (1907-1918).
| Фатиха Аитова | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | Фатиха Габделвәли кызы Аитова |
| Туган | 1866 Ырынбур губернасы Троицк |
| Үлгән | 1942 Казан |
| Күмү урыны | Яңа бистә зираты |
| Милләт | татар |
| Ватандашлыгы |  Русия империясе→ РСФСР→ ССРБ |
| Һөнәре | меценат |
| Эш бирүче | Фатиха Аитова мәктәбе |
| Балалар | уллары Йосыф, Исмәгыйль |
| Ата-ана |
|
Тәрҗемәи хәле үзгәртү
1866 елда Ырынбур губернасы Троицк шәһәрендә туган. 1 гилдия сәүдәгәр миллионер Габделвәли Әхмәтҗан улы Яушевның (1840–1906) беренче хатыны Мәгъдүдәдән туган кызы. Яушевлар байлык белән генә түгел, халыкка кылган игелекләре, мәгърифәткә хөрмәтләре белән дә тарихта билгеле[1]. Ислам динен кечкенәдән канына сеңдереп үскән, затлы нәсел тәрбиясе алган кыз Казан бае, хәйрияче Сөләйман Мөхәммәтҗан улы Аитовка (1859-1922) дүртенче хатынлыкка[2] кияүгә чыга. Киявенә шарт куя: атасыннан калган зур мирас – 100 мең (кайбер чыганакларда 200 мең[3]) сумга Фатиха өчен Казанда татар кызларын укытырга заманча мәктәп салдырып бирергә һәм хатынына шул мәктәпне җитәкләргә комачау итмәскә тиеш була. Туйда гаилә дусты булган Шиһабетдин Мәрҗани баш ата булып утыра.
|
Әнием Шиһабетдин хәзрәтләрен бик хөрмәт итә иде. Ул әниемнең рухи атасы булган. Әниемә тигән йөз мең сумлык мираска халкыбыз өчен кыз балалар мәктәбе салдыру теләге Шиһабетдин хәзрәтләрнең әниемә биргән рухи тәрбиясенең нәтиҗәсе. Йосыф Аитов, улы
|
|
Фатиха Аитова үзе гаҗәп гүзәл, буй-сыны нәфис, кием-салымы килешле, бик тәвәккәл характерлы, куйган максатына һичшиксез ирешә торган шәхес була.
Татар кызлар мәктәбе үзгәртү
- Төп мәкалә: Фатиха Аитова мәктәбе
- 1907 елда үз акчасына Казанда махсус мәктәп өчен дип төзелгән мәһабәт таш пулатта мөселман кызлары өчен башлангыч мәктәп ача.
- 1909 елда дөньяви мәктәп ача, 1916 елда мәктәп беренче татар кызлар гимназиясе итеп үзгәртелә.
- Ф. Аитова мәктәбен тәмамлаган кызлар рус мәктәпләренә, рабфакка, институтларга укырга иркен керәләр. Мәктәптә укытырга билгеле шәхесләрне җәлеп итә, мәсәлән, Сорбонна университетын тәмамлаган Сара Шакулова математикадан укыта, соңрак мәктәп директоры була.
- 1918 елда хосусый мәктәп ябыла, аның бинасында икенче баскыч урта мәктәп ачыла.
Инкыйлабтан соң үзгәртү
Ватандашлар сугышы вакытында Казаннан Омскига күченә. Бакыда һәм Мәскәүдә яши. 1941 елда Казанга кайта. Яңа Татар бистәсе янындагы зиратта җирләнгән.
Хәтер үзгәртү
Казанның 12 нче кызлар гимназиясенә (Декабристлар урамы, 89А йорты) исеме бирелгән.
Моны да карагыз үзгәртү
- Mullağäli Yawşıf (абзый)
- Фәрит Сәйфелмөлекев
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ Яушевлар турында
- ↑ С.М. Аитовның алдагы өч хатыны да үлгән була
- ↑ Sabantuy.net сайтының «Тарих» бүлеге, archived from the original on 2016-03-04, retrieved 2015-11-26
Чыганаклар үзгәртү
- Татарский энциклопедический словарь. Казань, Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-95-30650-3-0
- Татарская энциклопедия. Казань, Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 2002-14.
- ТР милли архивы. Ф.74, саклау берәмлеге 41, 1885 — 1975
Әдәбият үзгәртү
- Ислам на Урале (энциклопедический словарь). Коллект. автор. Сост. и отв. редактор – Д. З. Хайретдинов, 2009.
- Абубакирова М., Шамсутдинов И., Хасанжанова Р. Историю оставить народу своему. Троицк, 2002.