СамарРоссиянең зур шәһәре, Идел елгасы буенда урнашкан. Зурлыгы буенча Россиянең дүртенче шәһәре. Шәһәрдә зур татар оешмалары бар.

Самар
рус. Самара
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 1586
Сурәт
Рәсми исем Самара
... хөрмәтенә аталган Самар
Дөнья кисәге Европа
Дәүләт  Россия[1]
Нәрсәнең башкаласы Идел районы[1] һәм Городской округ Самара[d][1]
Административ-территориаль берәмлек Городской округ Самара[d][1]
Сәгать поясы UTC+04:00
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Идел һәм Самар
Хөкүмәт башлыгы Лапушкина Елена Владимировна[d][2]
Халык саны 1 169 719 (2017)[3]
Административ бүленеше Самарның Куйбышев районы, Самарның Самар районы, Самарның Ленин районы, Самарның Тимер юл районы, Самарның Октябрь районы, Самарның Совет районы, Самарның Сәнәгый районы, Самарның Киров районы һәм Самарның Красная Глинка районы
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек 100 метр
Кардәш шәһәр Стара-Загора, Штутгарт, Копер[d], Палермо, Сент-Луис[4][5], Калининград[6], Гомель һәм Сәмәрканд
Бүләкләр
Мәйдан 541 км²[8]
Почта индексы 443000–443999
Феноменның икътисады экономика Самары[d]
Рәсми веб-сайт samadm.ru(рус.)
Монда җирләнгәннәр төркеме [d]
Җирле телефон коды 846
Карта
 Самар Викиҗыентыкта

Халык саны — 1 164 896 кеше, буйсындырылган торак пунктлары белән — 1 165 025 кеше.[9]

2020 елның 2 июленнән«Хезмәт даны шәһәре»[10].

География үзгәртү

Шәһәр Идел елгасының сул ярында, Самар борылышы каршында, Самар һәм Сук елгалар тамаклары арасында урнашкан. Көнчыгыштан көнбатышка озынлыгы — ~20 км, төньяктан көньякка озынлыгы — ~50 км.[11]

Самардан эре шәһәрләр кадәр ераклыгы (автоюллар буенча)
Тольятти ~ 79 км
Сембер ~ 242 км
Мәләкәс ~ 157 км
Казан ~ 441 км
Яр Чаллы ~ 386 км
Уфа ~ 463 км
Пенза ~ 444 км
Саранск ~ 470 км
 
Җилләр розасы
Магнитогорски ~ 775 км
Чиләбе ~ 880 км
Сарытау ~ 484 км
Волгоград ~ 853 км
  Җаек ~ 246 км
  Атырау ~ 751 км
Ырынбур ~ 407 км
Орск ~ 674 км

Сәгать поясы үзгәртү

 

Самар халыкара стандарт буенча Samara Time Zone (MSK/MSD) сәгать поясында урнаша. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +4:00 гә тигез.

Климат үзгәртү

  • Уртача еллык температура — +5,6 °C
  • Уртача еллык җил тизлеге — 3,3 м/с
  • Уртача еллык һава дымлылыгы — 73%
Самар климаты
Күрсәткеч Гый Фев Мар Апр Май Июн Июл Авг Сен Окт Ноя Дек Ел
Абсолют максимум, °C 4,2 6,8 16,9 31,1 34,4 38,4 40,4 39,9 33,8 26,0 14,8 7,3 40,4
Уртача максимум, °C −6,8 −6,1 0,4 12,1 20,8 25,4 26,9 25,0 18,6 9,9 0,1 −5,4 10,1
Уртача температура, °C −10,1 −9,8 −3,5 6,9 14,8 19,6 21,4 19,2 13,2 5,8 −2,4 −8,3 5,6
Уртача минимум, °C −13,1 −13,1 −7 2,6 9,4 14,4 16,3 14,2 8,9 2,7 −4,7 −11 1,6
Абсолют минимум, °C −43 −36,9 −31,4 −20,9 −4,9 0,5 5,4 2,0 −3,4 −15,7 −28,1 −41,3 −43
Явым-төшем нормасы, мм 50 41 33 38 36 57 58 47 43 53 51 50 557

Тарих үзгәртү

 
Самар, XVII гасыр (гравюра)

Беренче тапкыр 1361 елда телгә алына; 1376 елда Италия сәүдәгәрләре, Франческо һәм Доменико Пициганилар тарафыннан төзелгән картада “Samar (Самар)” атамасы астында күрсәтелә.[12]

Рәсми нигезләү датасы 1586 ел булып санала, шул елда Фёдор Иоаннович патша боерыгы буенча Григорий Засекин кенәзе тарафыннан «караклардан» һәм казаклардан саклану өчен Самарны ныгытма буларак нигезләнгән.

 
«Сталин бункеры»на керү

1688 елда Самарга шәһәр статусы бирелә.

1670 елда Самар Степан Разин баш күтәрүчеләре, ә 1773 елда Емельян Пугачёв җитәкчелек иткән баш күтәрүчеләре тарафыннан алына.

1780 елданСембер губернасы составына керүче Самар өязе үзәге, 1851 елданСамар губернасы үзәге. 1877 елда Самарга беренче поезд килә.

1917 елда Самарда совет хакимияте урнаштырыла. 1918 елның июнендә шәһәр чехословаклар һәм урындагы баш күтәрүчеләр тарафыннан алына, шәһәрдә Оештыручылар җыены әгъзалары комитеты оештырыла. 1918 елның ноябрьдә совет хакимияте торгызыла.

1928 елдан Урта Идел өлкәсе үзәге булып торган. 1935 елдан шәһәргә совет дәүләт һәм партия эшлеклесе Валериан Куйбышев хөрмәтенә Куйбышев исеме кушыла.

Бөек Ватан сугышы вакытында шәһәргә ССРБ Хөкүмәте, ССРБ Югары советы, дипломатик вәкиллекләре, эре мәдәният учрежденияләре (мәсәлән, Зур театры, Мосфильм) эвакуацияләнәләр.

1991 елда шәһәргә тарихи исем кайтарыла.

Халык үзгәртү

Халык саны
1646[13]1670[13]1811[14]1840[14]1851[13]1856[14]1863[14]1875[13]
317700440013 70014 92024 40034 10054 722
1897[13]1900[13]19111913[14]1914[14]19231926[15]1931[14]
91 672109 640153 200106 800143 800147 400176 000222 300
1939[15]1943[13]1956[16]1959[17]196219671970[18]1973
390 000640 000760 000806 356881 000992 0001 044 8491 117 000
19761979[19]1982198619871989[20]19921996
1 162 0001 216 2331 243 0001 267 0001 280 0001 254 4601 239 2001 208 300
1998200020012002[21]20032004[22]2005[22]2006[22]
1 160 3001 156 1001 143 6001 157 8801 157 9001 161 7001 150 9001 143 300
2007[22]2008[22]2009[22]2010[23]2011[22]2012[24]2013[25]2014[26]
1 138 9941 135 4221 134 7161 164 6851 166 7101 169 1841 171 5981 172 348

Милли состав үзгәртү

Милләт 2002[27] 2010[28]
руслар 88,3% 89,5%
татарлар 3,4% 3,6%
украиннар 1,8% 1,1%
мордва 1,6% 1,1%
чуашлар 1,3% 1,1%

Эчке бүленеш үзгәртү

 
  1. Куйбышев районы
  2. Самар районы
  3. Ленин районы
  4. Тимер юл районы
  5. Октябрь районы
  6. Совет районы
  7. Сәнәгый районы
  8. Киров районы
  9. Красная Глинка районы

Кардәш шәһәрләр үзгәртү

Партнёр шәһәрләр

Мәгариф үзгәртү

Мәдәният үзгәртү

Дин үзгәртү

Ислам
Православие
Яһүд дине
  • Синагога

Шәһәрдә туган күренекле шәхесләр үзгәртү

Моны да карагыз үзгәртү

Искәрмәләр үзгәртү

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 ОКТМО. 185/2016. Приволжский ФО
  2. https://samadm.ru/media/news/13216/
  3. http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
  4. http://stlouis-samara.org/mission.html
  5. https://worldtradecenter-stl.com/st-louis-sister-cities-program/samara-russia/
  6. https://www.klgd.ru/city/pasport_07052021.pdf
  7. 7,0 7,1 https://museum.samgd.ru/region/reward/
  8. http://www.gordumasamara.ru/sightseeing/
  9. архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2013-02-24 
  10. Указ о присвоении почётного звания Российской Федерации «Город трудовой доблести»
  11. архив күчермәсе, archived from the original on 2012-01-24, retrieved 2013-02-24 
  12. архив күчермәсе, archived from the original on 2013-06-20, retrieved 2013-06-17 
  13. 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 Самара. Первые переписи в калейдоскопе истории. әлеге чыганактан 2015-02-01 архивланды. 2015-02-01 тикшерелгән.
  14. 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 14,5 14,6 Народная энциклопедия «Мой город». Самара. әлеге чыганактан 2013-10-27 архивланды. 2013-10-27 тикшерелгән.
  15. 15,0 15,1 Города с численностью населения 100 тысяч и более человек. әлеге чыганактан 2013-08-17 архивланды. 2013-08-17 тикшерелгән.
  16. Народное хозяйство СССР в 1956 г. (Статистический сборник). Государственное статистическое издательство. Москва. 1956. әлеге чыганактан 2013-10-26 архивланды. 2013-10-26 тикшерелгән.
  17. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
  18. Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
  19. Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
  20. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. әлеге чыганактан 2011-08-22 архивланды.
  21. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. әлеге чыганактан 2012-02-03 архивланды.
  22. 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 22,6 База данных "регионы Приволжского округа". Численность постоянного населения
  23. Статистический сборник «Численность и размещение населения Самарской области»
  24. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. әлеге чыганактан 2014-05-31 архивланды. 2014-05-31 тикшерелгән.
  25. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). әлеге чыганактан 2013-11-16 архивланды. 2013-11-16 тикшерелгән.
  26. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. әлеге чыганактан 2014-08-02 архивланды. 2014-08-02 тикшерелгән.
  27. 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2015-09-15, retrieved 2013-02-24 
  28. Национальный+состав+населения+Самарской области 2010, archived from the original on 2016-03-06, retrieved 2013-11-18 
  29. Словенский Копер стал партнёром Самары. әлеге чыганактан 2011-08-23 архивланды. 2009-01-20 тикшерелгән.

Сылтамалар үзгәртү