Тольятти

Тольятти
Халык саны	707 408 (1 гыйнвар 2018, бәя)
Нигезләнгән	20 июнь 1737
Хөкүмәт башлыгы	Анташев, Сергей Александрович
Сәгать поясы	UTC+04:00, Мәскәү вакыты, Мәскәү вакыты
Кардәш шәһәрләр	Казанлык[d], Вольфсбург, Лоян[d], Флинт[d], Пьяченца, Кольмар, Наҗканижа һәм Миңгечәвер
География
Ил	Россия
Мәйдан	314.78 квадрат километр
ДДӨБ	90 метр
Сулык	Идел, Kuybışev susaqlağıçı
Координатлар	53.52°N 49.42°E
Почта индексы	445000–445999
Телефон коды	8482
Сәясәт
Канун чыгару органы	Тольятти шәһәр думасы
Хөкүмәт башлыгы	Анташев, Сергей Александрович
Нигезләүче	Василий Татищев

Толья́тти ( 1964 елга кадәр Ста́врополь, Ыстарапул^[1]; яки Ста́врополь-на-Во́лге, Идел буендагы Ста́врополь ) — Самар өлкәсендәге шәһәр, Ставрополь районы административ үзәге. Регион үзәге булмаган шәһәрләр арасында халык саны буенча Русиядә иң зур шәһәр.

Тольятти машина төзүчеләр шәһәре буларак дан тота. Тольяттиның гомуми халкы 720 мең. Урыслардан кала, татарларның икенче урында булуы, заманында күпләрнең Тольяттига машина төзү заводларына эшкә килүе белән бәйле. Шәһәрдә татарлар саны кырык меңнән артык.

Шәһәрнең йөзек кашы – Тольяттиның техник музее. Утыз сигез һектар мәйданда биш йөздән артык төрле экспонат урнашкан.

Тарихи белешмәҮзгәртү

1737 елда Василий Татищев тарафыннан дала халыкларыннан ныгытма буларак һәм чукындырылган калмыкларны җиргә утырту максатында корыла. XIX- XX гасыр башында Русиядә климатик курорт һәм кымыз белән дәвалану урыны буларак таныла^[2]. 1953—1955 елларда Куйбышев сусаклагычы төзелү сәбәпле биегрәк урынга күчерелә, ә шәһәр урыны су астында кала. 1964 елдан итальян коммунисты Пальмиро Тольятти исемен йөртә. 1970-елларда АвтоВАЗ заводы төзелү белән халык саны кискен арта. Бу предприятие әлегечә шәһәрнең төп терәве булып тора.

Шәһәргә керү юлы
ААҖ «АВТОВАЗ» конвейеры
«АвтоВАЗ»телерадиотапшырулар һәм басма конторы

ХалыкҮзгәртү

1856^[3]	1897^[4]	1913^[3]	1926^[3]	1939^[3]	1959^[5]	1970^[6]	1979^[7]	1989^[8]	2002^[9]	2010^[10]
~4 200	5 969	~9 900	~6 000	~9 300	61 281	250 853	502 036	630 543	702 879	719 514

Милли составҮзгәртү

Милләт	2002^[11]	2010^[12]
руслар	83,2%	86,1%
татарлар	3,8%	4,1%
украиннар	2,8%	2,1%
мардыва	2,0%	1,8%
чуашлар	1,8%	1,6%

Административ бүленешҮзгәртү

Тольятти өч районына бүленә:

Автозавод районы (рус. Автозаводский район)
Комсомол районы (рус. Комсомольский район)
Үзәк районы (рус. Центральный район)

ИкътисадҮзгәртү

Бүген “АвтоВАЗ”да 110 мең кеше хезмәт куя. Самар өлкәсендә “АвтоВАЗ”га бәйле тагын өч йөзләп предприятие бар һәм аларда 1,5 миллион кеше эшли.2008 елда кризис башланганнан бирле Русиядә барлыгы 731 мең кеше эшсез калган. Шуның 12 мең 315е – Тольятти шәһәрендә.

Ел саен зурлап Сабан туе уздырыла. Тольятти татарлары, беренчеләрдән булып, 2001 елда ук Сабантуйда исерткеч эчемлекләр сатудан баш тартты. Шәһәрнең милли-мәдәни автономиясе каршында “Асыл” татар яшьләре оешмасы эшли. 81 нче, 37 нче, 27 нче мәктәпләрендә татар теле укытыла. 81, 62 нче мәктәпләре каршында татарча көрәш секцияләре эшли.

ДинҮзгәртү

Тольятти Җәмигъ мәчете – бу калада яшәүче һәр татарның горурлыгы. Ярты һектар мәйданны биләгән, күккә ашкан 38 метрлы манаралы, 2500 кешене кочагына сыйдырырлык бу иман йорты дүрт ел дәвамында төзелеп, 2007 елның декабрендә ачылды.^[13]

Тышкы сылтамаларҮзгәртү

Тольятти Яндекс.Панорамаларда

ИскәрмәләрҮзгәртү

[1] ttp://www.archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg:/numbers/2002_1_2/02/02_3/

[2] Ставрополь в начале ХХ века

[autogenerated1-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 http://www.mojgorod.ru/samarsk_obl/toljatti/

[4] ttp://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=1287

[5] 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[6] 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[7] 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[8] 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[9] 2002 елгы Бөтенрусия җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны

[10] ttp://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls

[11] 2002 ел сан алу базасы

[12] Национальный+состав+населения+Самарской области 2010

[13] “АвтоВАЗ” каласында (Эше барның ашы бар;Иман йорты;Якшәмбе мәктәбе;Сәнгатькәрләр;Татарские Выселки- Бритовка-Сускан) / Гөлназ ШӘЙХИ / – № 61 (11149), 17 май, 2008

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]