Сарман районы

Сарма́н районы — Татарстан Республикасының муниципаль районы. Административ үзәге — Сарман авылы.

Сарман райуны

Байрак Герб
Башкала	Сарман
Халык исәбе	34 902 (1 гыйнвар 2018)
Нигезләнгән	1930
География
АТБ	Татарстан
Мәйдан	1,385 квадрат километр
Координатлар	55.27°N 52.67°E, 55.25°N 52.58333°E

География

Төньякта район Тукай районы белән, көнчыгышта Азнакай һәм Мөслим районнары, көньякта Әлмәт районы, көнбатышта исә Зәй районы белән чиктәш. Сарман районы мәйданы 1385,2 км² тәшкил итә.

Тарихы

1920 елга кадәр Сарман районы җирләре Уфа губернасы Минзәлә өязенә кергән иде. 1920 елда исә уезд ТАССР составына керде. Сарман районы 1930 елның 10 августында оешкан.

Халык саны

Кеше саны - 37 мең, шуларның 39,3% шәһәрнеке (Җәлил штб). Ир-атлар — 46,4 %, хатын-кызлар –53,6 %.

1959	1970	1979	1989	2002	2010
40 128	39 919	39 256	32 258	37 475	36 681

Районда 19 сельсовет, 72 торак пункт бар.

Туучылар саны – 13,6 %, үлүчеләр саны – 12,8 %,

Милли состав

Милләт	1970	1979	1989	2002	2010
татарлар	91,1%	90,9%	90,4%	90,6%	90,8%
урыслар	7,9%	8,0%	8,3%	7,5%	7,8%

Танылган кешеләр

• Нияз Акмал — татар язучысы, шагыйрь, Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы (1988 елдан).
• Роберт Андреев — композитор, Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе иясе (2008), Татарстанның атказанган мәдәният хезмәткәре
• Кашшафетдин әс-Сөлеки — татар шагыйре, казакъ акыны.
• Валерий Әхмәтшин (1941), композитор, музыка педагогы.
• Вәсим Әхмәтшин (1951), композитор, музыка педагогы. В. Әхмәтшинның энесе.
• Марат Бибишев, архитектор.
• Клара Булатова — шагыйрь.
• Әзһәр Габиди — шагыйрь.
• Дамир Гарифуллин — шагыйрь, журналист, археограф.
• Нәкыйп Гатиятуллин (1949), фән докторы, РФ һәм ТР атказанган геологы.
• Әмирҗан Гәрәев — генерал-майор, хәрби табиб.
• Рафис Гыйззәтуллин — татар язучысы, журналист.
• Аяз Гыйләҗев (1928–2002) — татар язучысы, драматург.
• Гамирҗан Дәүләтшин (1950), тарихчы галим.
• Йосыф Дәүләтшин (1980), дин әһеле, имам-мөхтәсиб.
• Изаил Зарипов (1927-1999) — журналист, язучы.
• Чәчкә Заһирова (Чәчкә Миңнегали кызы Заһирова) — сугыш чорында партизан-разведчик, тыныч тормыш елларында икътисад фәннәре кандидаты.
• Гөлшат Зәйнашева (хәзерге Тукай районы) — күренекле татар шагыйрәсе, Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе иясе, Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы (1969 елдан).
• Әүфәр Зәкиев (1938-1994) — төзүче-җитәкче, Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе иясе (1981).
• Диләрә Зөбәерова — язучы, журналист.
• Саимә Ибраһимова — тәрҗемәче, журналист.
• Ямаш Игәнәй — татар шагыйре, журналист, публицист. Татарстан Язучылар берлеге әгъзасы (1982 елдан).
• Александр Казаков (1917, Александровка — 1950, Азнакай), Советлар Берлеге Каһарманы (1944).
• Рәфкать Кәрами — язучы-прозаик.
• Эдуард Латыйпов (1974) — театр актеры, ТР атказанган артисты (2018).
• Мәдинә Маликова — күренекле татар язучысы, драматург.
• Илгизәр Миргалимов — дирижер, КДМИ профессоры.
• Вәдүт Мифтах (1915-1942) — шагыйрь.
• Рафис Могыйнов — хәрби журналист.
• Илдус Мортазин — рәссам.
• Илтөзәр Мөхәммәтгалиев (1966) — Камал театры актеры, ТР атказанган артисты (2012).
• Рифкать Ризатдинов (1929), генерал-лейтенант (1977).
• Морад Рәмзи — мәгърифәтче.
• Сөббух Рәфыйков (1913-1971) — татар шагыйре, язучы.
• Җәүдәт Салихов — ТР президенты иминлек хезмәте башлыгы (1998-2002), ТР президенты эшләр идарәсе җитәкчесе (2002-2010).
• Хафиз Салихов — ТР сәүдә министры (1998-2007), физика-математика фәннәре докторы (2010).
• Зөһрә Сәхәбиева (Хәзерге Тукай районы) — күренекле татар җырчысы, мөгаллим, ТАССРның халык артисткасы (1984).
• Әлфинә Сибгатуллина — филология фәннәре докторы (2000), профессор (2002) (Мәскәү-Төркия).
• Марсель Таишев — ТАССР (1991 елдан ТР) мәдәният министры (1985-1999).
• Габдрахман Тайсугани (Габдрахман Туймөхәммәт улы Бикчурин) (1691-1764) — имам-мөдәррис, хаттат, дәреслекләр авторы.
• Адлер Тимергалин (1931-2013) — татар язучысы, тәрҗемәче, СССР Язучылар берлеге әгъзасы (1975 елдан).
• Дамир Тимерханов (1935—2009), генерал-майор (1981), тарих фәннәре кандидаты (1990).
• Халидә Уразаева (1939-2010), мәдәният эшлеклесе, җырчы, ТАССР, РСФСР атказанган мәдәният хезмәткәре.
• Әбүзәр Фәйзуллин (1964) — виртуоз баянчы, ТР атказанган артисты (1997).
• Рәмзия Фәйзуллина (1962), «Әкият» курчак театры актрисасы, ТР халык артисты (2001).
• Мәснәви Хәертдинов (1924-1983) — ТАССР халык рәссамы (1977).
• Хәниф Хәйруллин — язучы.
• Вәсимә Хәйруллина — шагыйрь.
• Гөлдания Хәйруллина — җырчы.
• Зиннәт Хәсәнов (1916-1944) — Идел-Урал легионында яшерен антифашист каршылыгы оешмасының катнашучы, җәлилче.
• Әзһәр Хөсәенов (1941-2019), Минзәлә, Курчак театры, Камал театры директоры.
• Мәгъсүм Хөсәенов (1911-1987) — Социалистик Хезмәт Каһарманы.
• Илһам Шакиров (хәзерге Тукай районы) — җырчы, Габдулла Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясенең сәнгать җитәкчесе.
• Мөнип Шәймөхәммәтов (Мөнип Газар, 1935, Рангазар—2009, Казан) — шагыйрь.
• Зөһрә Шәрифуллина (1956, Сарман) — җырчы. ТР халык артисты (1997).
• Фәрит Шиһапов (1951), музыкант, театр директоры, педагог, ТР халык артисты (1995).
• Фәрит Яхин — язучы.

Мәдәни мирас объектлары

• Мәчет, XIX гасыр (Иске Минзәләбаш) — архитектура һәйкәле, төбәк (җөмһүрият) әһәмиятендәге мәдәни мирас объекты.
• Мәчет, XIX гасыр (Яхшыбай) — архитектура һәйкәле, төбәк (җөмһүрият) әһәмиятендәге мәдәни мирас объекты.

Сарман турында җырлар

• Сарман
• Сарман алмагачлары
• Сарман буйларында тирәктә
• Сарман көе
• Сарманым
• Сарман тангосы

Гаммәви мәгълүмат чаралары

• «Татмедиа» ААҖ филиалы — Сарман мәгълүмат-мөхәрририят үзәге
• «Сарман» газетасы
• «Новый Сарман» газетасы
• Сарман радиосы

Моны да карагыз

• Бакыр Тау