Азнакай
Азнакай (лат. тат. Aznaqay, рус. Азнакаево) — Татарстанның көньяк-көнчыгышында Эстәрле елгасы буенда урнашкан шәһәр (1987), Азнакай районының үзәге.
| Азнакай | |
|---|---|
.png)  | |
 | |
| Ил | Россия |
| Республика | Татарстан |
| Муниципаль район | Азнакай районы |
| Координатлар | 54°51'N, 53°4'E |
| Эчке бүленеш | 7 административ район |
| Нигезләнгән | 1005 |
| Беренче телгә алу | 1391 |
| Мәйдан | 15 [1] км² |
| Мәркәз биеклеге | 180 м |
| Милли состав | татарлар, руслар, чуашлар һ. б. |
| Дини состав | мөселманнар, христианнар һ. б. |
| Телефон коды | 85592 |
| почта индекслары | 423330, 423333, 423303 |
| Рәсми сайт | aznakayevo.tatar.ru/ |
Ютазы тимер юл станциясенән 34 км төньяк-көнбатышта урнашкан (Сембер — Уфа юнәлеше). Казанга чаклы — 376 км. Мәйданы — 15,3 км². Халык саны — 34 700 кеше (2016 ел). Татарлар — 85,4 %, руслар — 11,9 % (1989).
Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгында урнашкан. Азнакай янында Чатыр тау (324 метр) урнашкан. Анда "Кызыл китап"ка кертелгән үсемлекләр һәм хайваннар күп.
Азнакай — нефть сәнәгате шәһәре («Азнакаевскнефть» НГДУы, "Нефтемаш", "Перекрыватель"). Моннан тыш УАЗ автомобильләрен ремонтлау, май заводлары, икмәк комбинаты, типография; энергетика, авыл хуҗалыгы техникасы, тегү сәнәгате һәм көнкүреш хезмәте күрсәтү предприятиеләре бар. Төбәк тарихын өйрәнү музее, район мәдәният йорты, 6 китапханә, үзәк һәм балалар хастаханәләре эшли [2].
Тарих үзгәртү
- XVIII гасырның беренче яртысында нигез салына. ХVIII-XIХ гасырларда халкы типтәрләр һәм "башкорт" сословиесе катлауларына бүленә, игенчелек, терлек үрчетү, балта эшләре белән шөгыльләнә. 1761-1764 елларда үткәрелгән Өченче җанисәп (ревизия) материалларында старшина Мәсәй Хәсәнов командасындагы Мәнәвез елгасы ярында урнашкан Азнакай авылы искә алына, анда 16 ясаклы татар (ир-ат) яшәгәнлеге күрсәтелә[3]. Шул ук Өченче җанисәп мәгълүматларында старшина Сөендек Тукбаев командасына караган Азнакай авылында 58 ир-ат яшәве әйтелә. Әлеге документта халыкның сословиесе һәм милләте күрсәтелмәгән[4]. Дүртенче җанисәп мәгълүматларында старшина Әетмәмбит Ишмәтев командасындагы Азнакайда 76 ир-ат типтәр һәм ялгызак (бобыль) искә алына[5].
1859 елгы мәгълүматларга караганда, Азнакайда бер мәчет, 1889 елда ике мәчет була. ХХ гасыр башында волость идарәсе, земство станы урнаша. 4 су тегермәне эшли[2]. 1920 елга кадәр Азнакай Самара губернасы Бөгелмә өязенең Азнакай волосте үзәге була. 1920 елдан ТАССРның Бөгелмә кантонында, 1930 елның 1 августыннан Тымытык районында. 1931 елның 30 октябреннән - Азнакай районы үзәге.
- 1956 елдан башлап шәһәр тибындагы бистә. 1963 елның 1 февраленнән Әлмәт районы составында, 1963 елның 27 августыннан - яңа оешкан Азнакай сәнәгать районы үзәге, 1965 елның 12 гыйнварыннан - яңадан район үзәге.
- 1987 елда шәһәр статусын ала.
Шәһәр белән бәйле күренекле кешеләр үзгәртү
- Лениза Вәлиева (1986), шагыйрә. Татарстан язучылар берлеге әгъзасы (2014 елдан), Саҗидә Сөләйманова премиясе лауреаты (2016).
- Рафис Галиев (1961), 2008-2011 елларда Азнакай муниципаль районы башлыгы.
- Александр Казаков (1917-1950), Советлар Союзы Герое (1944), 1945-1950 елларда Кәкре Елга МТСы директоры.
Сәнәгать үзгәртү
- «Азнакаевскнефть» нефть һәм газ чыгару идарәсе («Татнефть» ААҖ) - нефть чыгару.
- "Азнакаеский горизонт" АҖ - нефть скважиналарын бораулау, төзәтү.
- "Татнефть-РемСервис" ҖЧҖ - нефть скважиналарын капиталь төзәтү.
- «Нефтемаш» заводы - махсус техника җитештерү.
- "Азнакай киемнәре" тегү фабрикасы - махсус киемнәр тегү.
- Май һәм икмәк заводлары.
Мәгариф үзгәртү
- 9 урта, 1 музыка мәктәбе, һөнәри лицей Һөнәри лицей (2012 елдан Лениногорск политехник көллияте филиалы) бар.
Мәдәният үзгәртү
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ Азнакаево
- ↑ 2,0 2,1 Татар энциклопедиясе: 6 томда. – Казан: "ТР ФАнең Татар энциклопедиясе институты" дәүләт учреждениесе, 2018. - 1 т. - Б. 62. ISBN 978-5-902375-04-5
- ↑ Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722–1782 гг. / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — С. 90. — ISBN ISBN 978-5-94981-351-5
- ↑ Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722–1782 гг. / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — С. 97. — ISBN ISBN 978-5-94981-351-5
- ↑ Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722–1782 гг. / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — С. 178. — ISBN ISBN 978-5-94981-351-5
Сылтамалар үзгәртү
- Шәһәр турында сайт
- ААЖ "Азнакай Нефтемаш заводы"
- Татар энциклопедиясе: 6 томда. – Казан: "ТР ФАнең Татар энциклопедиясе институты" дәүләт учреждениесе, 2018. - 1 т. - 720 б. ISBN 978-5-902375-04-5
- Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722–1782 гг. / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — 192 с. — ISBN ISBN 978-5-94981-351-5.