Портал:Татар тарихы

Ярдәм үзәге · Җәмгыять үзәге · Форум · Порталлар · Сайланган эчтәлек · Проектлар · Мөрәҗәгатьләр · Бәяләү эшчәнлеге
Татар тарихы порталы

Татарлар (Tatarlar) — күбесенчә Авразия кыйтгасында яшәгән төрки халык.

Дөньяда саннары якынча 7 млн., алардан Русия байрагы Русия Федерациясендә як. 5,3 млн., Идел-Урал якларында як. 4,6 млн. дип исәпләнелә. Русиядә сан буенча икенче халык.

Татарлар төркемнәре буларак Идел буе-Урал, Себер, әстерхан, Кырым татарлары, нугайлар, Польша–Литва татарлары, керәшен татарлары, Касыйм татарлары, мишәрләр һ.б. билгеле. Идел-Урал татарларында болгарлар һәм башка һун кабиләләре, скифлар, сарматлар, хәзәрләр, аланнар, монголлар һәм бәлкем башка халыклар каннары акканы уйланыла.

Татарлар тарихы чыганаклары отуз татар токуз татар рәвешендә Күлтәгин (ингл.) һәм абыйсы Билге ханга (ингл.) куелган VIII гасыр бер-берсенә охшаш һәйкәлташлардагы язулардан башлана, Орхон елгасы үзәнлеге (ингл.).

Бу язулар 1889 елда Flag of Russia.svg/Greater Coat of Arms of the Russian Empire 1700x1767 pix Igor Barbe 2006.jpg Россия империясе галиме Николай Ядринцев (рус.) экспедициясе тарафыннан табыла, чыгышы буенча Flag of Prussia (1892-1918).svg Пруссия патшалыгыннан булган алман Вилһелм Радлов тарафыннан бастырыла, 1893 елда Дания байрагы Данияле филологы Вилһелм Томсен (ингл.) тарафыннан ачыкланыла.

Flag of UNESCO.svg ЮНЕСКОның Welterbe.svg Бөтендөнья мәдәни мирасы объектлары исемлегенә кертелгән Монголия байрагы Монголияның Орхон елгасы үзәнлеге күренеше
Issyk inscription.png
Шәхес

Кубрат хан (tat.lat. Qubrat xan, болг. Кробат, Кубрат, греч. Χουβρατις, Курт, болг. Куртъ, Mari: Чумбылат, борынгы төрекчәдән "бүре") (~600 — 665)Һуннарның төрки утригыр, кутригыр кабиләләренең Дуло ыругыннан чыккан Фанагориядә хәким иткән болгар ханы, Monogram of Kubrat.svg Бөек Болгар иленә нигез сала, Bolgar tamgase.jpg Идел буе Болгарына нигез салучы Котрагның һәм Monogram on the silver eagle from the Voznesenka treasure.svg Дунай буе Болгарына нигез салучы Аспарух'ның әтиләре.

Byzantine imperial flag, 14th century.svg Византия империясе тарихчыларыннан калган чыганакларга таянып эш итүче замандаш тарих галимнәре арасында, аның шул заманнарда Христиан дөньяcының үзәге булган Byzantine Palaiologos Eagle.svg Константинопольда император Ираклий I нең (ингл.) сараенда үсеп, соңгысы белән якын дус булуын, ул византиялыларның мәдәниятен һәм дәүләтләрнең "Бер Ходай, бер империя, бер дин" девизын хөрмәт, иконалар төшенчәсе булмаган борынгы Православие'ны кабул иткәне, Христиан дөньясында cенаторлар гына ташыган патриций (ингл.) дәрәҗәсен алганы турында фикер таралган.

Төркемнәр

Шулай ук, татарлар турында өстәмә

мәгълүмат өчен,

төркемнәренә кергән мәкаләләрне карагыз

Мәдәният

Лотфулла Фәттахов. «Сабантуе», 1957

Сабантуйтатар халкының борынгы бәйрәме. Хәзерге вакытта Сабантуй Flag of Tatarstan.svg Татарстан Республикасында дәүләт бәйрәме статусын алды.

Татар тарихчылары

Fahretdinov.jpg

Равил Фәхретдинов – (1937 елның 14 март, Кариле авылы - 2014 елның 10 март, Казан) - мәшһүр татар тарихчы.

1958-1963 елларда Казан дәүләт педагогия институтында укый, 1963 елда СССР Фәннәр академиясе Казан филиалының Г. Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм тарих институтында археология буенча аспирантурада укый. 1972-1992 елларда мөстәкыйль экспедиция җитәкчесе булып Иске Казан урынын казый, гаҗәеп бай матди культура калдыклары туплый. Мәскәү дәүләт университетында урта гасырлар археологиясе буенча 1968 елда кандидатлык, 1990 елда докторлык диссертацияләре яклый.

Галим Татарстан Фәннәр академиясенең Ш.Мәрҗани исемендәге Тарих институтында баш гыйльми хезмәткәр булып эшли. Татарстан Республикасының фән һәм техника өлкәсендә Дәүләт премиясе лауреаты, Татарстанның атказанган фән эшлеклесе, Һади Атласи исемендәге премиянең беренче лауреаты.

Шәп мәкалә

Беренче бөтендөнья сугышы (28 июль 191411 ноябрь 1918) — кешелек тарихында иң эре кораллы низагларның берсе.

Аурупада ике сугыш арасы чорында Бөек сугыш буларак, Flag of Russia.svg/Greater Coat of Arms of the Russian Empire 1700x1767 pix Igor Barbe 2006.jpg Россия империясендә Герман сугышы, ССБР байрагы ССРБ чорында Империалистик сугыш кебек рәсми булмаган исемнәре белән билгеле булды.

Аурупа, Африка һәм Якын Көнчыгыш (шулай ук кыска вакыт дәвамында Кытай һәм Тын океан) киңлекләрендә уза. Хәрби операцияләрдә 68 млн. гаскәр катнаша, 37 млн. кеше (сугышмаганнарны да санап) төрлечә җәрәһәтләнә, алар арасыннан үлүчеләрнең саны 16 млн. уза (үлүчеләр буенча 6нчы иң зур сугыш).

Икътисади империализм, территориаль һәм икътисади дәгъвалар, сәүдә киртәләре, милитаризм һәм автократия, җирле низаглар, Аурупа илләренең бер-берсе каршындагы союздаш вәгъдәләре нәтиҗәсендә башлана. Антантаның җиңүе белән бетә.

Күп вакыт узмыйча Flag of Russia.svg/Greater Coat of Arms of the Russian Empire 1700x1767 pix Igor Barbe 2006.jpg Россия империясендә Февраль һәм Октябрь революцияләре, Flag of Germany (1867–1918).svg/Wappen Deutsches Reich - Reichsadler 1889.svg Алман империясендә Ноябрь революциясе, Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg/Osmanli armasi.svg Госманлы империясе һәм Австро-Венгриянең башка сәбәпләр аркасында таркалуына китерә. Американ капиталының Аурупага үтеп керә башлавы.

Шәп рәсем

Татарларны искә алучы беренче тарихи документ - VIII гасыр башында ясалган Билге (Old Turkic letter N1.svgOld Turkic letter G1.svgOld Turkic letter Q.svg Old Turkic letter A.svgOld Turkic letter G2.svgOld Turkic letter L2.svgOld Turkic letter I.svgOld Turkic letter B2.svg) каһанга куелган һәйкәлташы (рус.), Монголия байрагы Монголия. Татарлар язуда отуз татар токуз татар буларак телгә алына.
Мәкаләләр

Татарлар һәм аларның борынгы бабалары яшәгән һәм яшәүче илләр


Тарихи дәүләтләр

Төрки каһанлыгы • Davestar.jpg Хәзәр каһанлыгы • Monogram of Kubrat.svg Бөек Болгар • һ. б.
Bolgar tamgase.jpg Идел буе Болгары
Төзелү тарихы • Шәһәрләр • Исламны кабул итү • Тышкы сәяси элемтәләр
Монгол империясе • Golden Horde flag 1339.svg Алтын Урда • Әстерхан ханлыгы • Banner of the Most Merciful Savior, 1552.svg/Coat of arms of Russia (XV Century).svg Бөек Мәскәү кенәзлеге • Җагалдай • Flag of Tartary.svg Казан ханлыгы (Казан ханнары • Мәдәният) • Курск төмәнлеге • Crimean Tatar tamga icon (blue and gold).png Кырым ханлыгы • Ногай Урдасы • Себер ханлыгы • һ. б.
Flag of Russia.svg/Royal Coat of arms of Russia (17th century).svg Русия патшалыгы: Касыйм ханлыгы • һ. б.
Flag of Russia.svg/Greater Coat of Arms of the Russian Empire 1700x1767 pix Igor Barbe 2006.jpg Россия империясе: Coat of Arms of Kazan gubernia (Russian empire).png Казан губернасы • Coat of Arms of Orenburg gubernia (Russian empire).png Ырынбур губернасы • һ. б.
ССБР байрагы ССРБ: Coat of arms of Bashkir ASSR.svg БАССР • Coat of Arms of Tatarstan ASSR.png ТАССР • һ. б.

Бүгенге вакыт

Русия байрагы Русия Федерациясе:
Coat of Arms of Astrakhan Oblast.svg Әстерхан өлкәсе • Coat of Arms of Bashkortostan.svg Башкортстан республикасы • Coat of Arms of Moscow.svg Мәскәү • Coat of Arms of Moscow oblast.svg Мәскәү өлкәсе • Coat of arms of Mordovia.svg Мордовия республикасы • Coat of Arms of Sverdlovsk oblast.svg Свердловск өлкәсе • Coat of arms of Tatarstan.svg Татарстан республикасы • Coat of arms of Udmurtia.svg Удмурт республикасы • Coat of Arms of Ulyanovsk Oblast.png Сембер өлкәсе • Coat of arms of Chelyabinsk Oblast.svg Чиләбе өлкәсе • Coat of Arms of Chuvashia.svg Чуашстан республикасы • Coat of arms of Orenburg Oblast.svg Ырынбур өлкәсе • һ. б.
Үзбәкстан байрагы Үзбәкстан • КазакъстанFlag of Kazakhstan.svg Казакъстан

 • Украина байрагы Украина • Таҗикстан байрагы Таҗикстан • Кыргызстан байрагы Кыргызстан • Төрекмәнстан байрагы Төрекмәнстан • Румыния байрагы Румыния • Азәрбайҗан байрагы Азәрбайҗан • Төркия байрагы Төркия • Белорусия байрагы Белорусия • Польша байрагы Польша • Латвия байрагы Латвия • Болгария байрагы Болгария • Алмания байрагы Алмания • Финләндия байрагы Финләндия • АКШ байрагы АКШ • Аустралия байрагы Австралия • Кытай байрагы Кытай Халык Җөмһүрияте • Япония байрагы Япония • һ. б.

Беләсезме…

Question mark.svg
Мин булыша алганым

Praising-hands.svg

Википедияның татар-телле бүлегендәге Татарлар тарихына караган барлык феноменнарны билгеләү һәм алар белән бәйле вазгыятьләрне аңлату өчен кулланылган терминнарга багышланган мәкаләләрне булдыру, тулыландыру, мәгълүматны төзәтеп бару һәм структураны тәртиптә тотуга керткән өлешегез өчен рәхмәтләр яусын!

үзгәртү 

Тугандаш порталлар

Җәмгыяви фәннәр: Антропология (Археология) • География • Икътисад • Мәгариф • Психология • Социология • Тарих • Тел белеме • Хокук
Фән тарихы

Сугыш: 1812 елгы Англо-Американ сугышы • Африканың хәрби тарихы • Госманлы империясе хәрби тарихы • Итальян сугышлары • Наполеон сугышлары • Беренче бөтендөнья сугышы • Икенче бөтендөнья сугышы • Бангладеш азатлык сугышы • Салкын сугыш • Һиндстан бәйсезлек хәрәкәте

Тарихи дәүләтләр: Австро-Венгрия • Алтын Урда • Борынгы дөнья (Борынгы алман мәдәнияте • Борынгы Греция • Борынгы Мисыр • Борынгы Рим • Борынгы Якын Көнчыгыш • Борынгы Япония) • Бөек Болгар • Британ империясе • Византия империясе • Госманлы империясе • Дунай буе Болгары • Идел буе Болгары • Казан ханлыгы • Төрки каһанлыгы • Колониализм • Монгол империясе • Русия империясе • Советлар Берлеге • Урта гасырлар

Татар тарихы

Вакыт


Тиңдәш бүлекләр: География һәм урыннар • Дин һәм ышанычлар • Җәмгыять һәм җәмгыяви фәннәр • Математика һәм мантыйк • Мәдәният һәм сәнгать • Сәләмәтлек һәм медицина • Табигый һәм физик фәннәр • Тарих һәм вакыйгалар • Технология һәм гамәли фәннәр • Шәхес һәм шәхесләр • Фәлсәфә һәм фикерләү