Википедия:Кызыклы фактлар/2013 ел

Татар Википедиясенең яңа битләреннән

Стәрле — Башкортстанның икенче шәһәренә һәм бер район үзәгенә исем биргән елга.
Бөек Ватан сугышы елларында югары хәрби нәтиҗә күрсәткән Кызыл Армия берләшмәләренә гвардияче дигән шәрәфле исем бирелгән.
Корыхтаннар Татарстан җирләрендә язын һәм көзен генә очрыйлар.
Чомга кошлар суда йөзеп йөри торган ояларда бала чыгаралар.
Рәмзия Мөхәммәдованың мишәрләргә багышланган диссертация яклавына зал тутырып Мәскәү татарлары килә.
Күренекле татар боксчысы Руслан Чагаев Үзбәкстан ватандашлыгын йөртә.
Алдан шәһәре 1924 елда Незаметный алтын приискы буларак нигезләнгән.
Соры көртлекләр киек кошлар булып саналсалар да, аларны өйдә дә үрчетеп була.
Хафиз Ширазины фарсы әдәбиятының иң биек ноктасы дип саныйлар.

Киншаса каласы

Кызыл тилгән ау вакытында канат какмый да оча ала.
Алтын Урда башкаласы Сарай-Бәркә шәһәре Бәркә-хан әмере белән түгел, Бату хан әмере белән төзелгән.
Туктамыш хан үз дошманы Мамайны хөрмәт белән күмгән.
Чүпрәле районында башланган Олы Яклы елгасы Сыры елгасы бассейнына керә.
Русия ватандашлар сугышы вакытында чех язучысы Ярослав Һашек ЭККА Көнчыгыш фронтының 5 нче армиясе сафларында Уфадан алып Иркутскига кадәр юл үткән.
Конго башкаласы халкының күбесе французча сөйләшә.
Чын тилгәннәрнең Татарстанда бер генә төре очрый.

РS тамгалы пластик савыт-сабага кайнар чәй яки кайнар ризык салырга ярамый.
Фирдәүсинең Шаһнамә китабы – бер автор язган иң озын поэма.
Хәзәр каһанлыгында кулланылышта булган телне болгар кешеләре тәрҗемәчесез аңлаган.
Күнче - Казанның иң кыска җәяүле урамы урта гасырларда барлыкка килгән.
Зәгыйфь тәэсир итешүгә күрә Кояшның (һәм башка йолдызларның) нурланышы барлыкка килә.
Борынгы Кытайның Цинь чоры императоры Цинь Шихуанди үзенен югары хакимлеген көчәйтү өчен иске кануннар язылган барлык китапларны яндырырга боерык биргән.
Русиядә тротил эшләп чыгаручы беренче хәрби завод хәзерге Чапаевск шәһәрендә 1911 елда корыла.

Пыяланың туфракта күмелеп таралу вакыты билгесез, ләкин 5 мең елдан да ким түгел.
Русиядә тотылган кәгазьнең нибары 12 % кабат эшкәртелә.
Польшадагы татар авылы халкы поляк-беларус катыш телендә сөйләшә.
Польша тарихы һәйкәлләре исемлегендә тарихи татар мәчетләре дә исәпләнә.
Такхи аты кулинар сыйфатлары аркасында халыкара Юкка чыгып баручы төрләр исемлегенә кергән.
Бофорт шкаласы буенча 12 баллы давыл вакытында җил тизлеге сәгатенә 117 кмдан артып китә һәм давыл гарасатка әйләнә.
1939 елга кадәр Чуашстандагы Шыгырдан авылы 98 процент халкын татарлар тәшкил иткән Шыгырдан милли районы үзәге булып торган.
Корсак тифы, туберкулез, дизентерия, дифтерит кебек куркыныч авырулар тудыручы микроблар урманда үскән агачлар бүлеп чыгарган фитонцидлар тәэсирендә бик тиз һәлак булалар.
Тоз-Түбә шәһәрендә чыгарылган тоз дөньяда иң яхшы аш тозы санала.
Үле диңгез ярлары – диңгез кимәлленнән иң түбән яткан урын булып тора.

Хәзерге мобиль телефоннарның беренче өлгеләре кеше күтәреп йөри алмаслык авыр булганга, аларны автомобиль телефоны дип аталганнар.
Татарлардан беренче революционер-социалистларның берсе меньшевик Ибраһим Әхтәмов була.
Тикшеренүләр күрсәтүенчә, соңгы йөз елда планетада һава температурасы уртача 0,7 градуска күтәрелгән.
Ак һәм Ал гөлчәчәге низагы Босворт сугышы белән тәмамлана.
Борис Березовский 2003 елдан башлап сәяси качкын буларак Бөекбританиядә яшәгән.
Бурят теле Русиядән тыш Монголиядә һәм Кытайда таралган.
1781 елда Александр Суворов Казан шәһәрендә хезмәт үткән.
Бөек француз инкыйлабы нәтиҗәсендә Франция ирекле һәм тигез ватандашлар республикасына әйләнә.
1948 елда кабул ителгән БМОның Кеше хокукларының гомуми декларациясе рәсми рәвештә татар теленә тәрҗемә ителгән.

Атаклы татар дин әһеле, галим, мәгърифәтченең укучысы беренче нугай әлифбасын төзи.
Русиянең Иркутск өлкәсенә керүче Суык Елга шәһәрендә 900гә якын татар яши.
Татарстанның Алабуга шәһәренә нигез салучыга һәйкәл, бу вакыйгадан соң мең ел үткәч кенә куелган.
Мирхәйдәр Фәйзи, Габдулла Тукай, Фәхри Әсгать, Гафур Коләхмәт гомерләрен өзүче авыру урам тузанында да ике атнадак артык яши ала.
Чардаклы 1688 елда Пенза өязеннән күченеп килгән йомышлы татарлар тарафыннан нигезләнгән.
Кырмыскалар актив ерткычлар, ләкин алар «мал-туар» да асрый.
Күренекле чирмеш язучысы тавышлы беренче совет киносында төшә.
«Шовинизм» термины француз язучысы T. Коньяр комедиясендәге Никола Шовен исемле персонажга бәйләнгән.
Исламнан христиан диненә күчәргә теләмәгән татар аксөякләрен бөлдереп чабаталы морзаларга әйләндергәннәр.
Америка кино сәнгате академиясе фикеренчә, Пи тормышы фильмы 2012 елның иң шәп 10 фильмның берсе.
Сыра - эчемлекләр арасында популярлыгы буенча дөньяда су белән чәйдән генә калыша.

27.01.2013—10.02.2013

Совет сугышчылары Асыйм Баляев һәм Ибраһим Беркутов 1943 елда Днепр елгасын кичкәндә күрсәткән батырлыклары өчен Советлар Берлеге Каһарманы исеменә лаек булалар.
Музыкант Җәүдәт Айдаров 1942 елда, Ленинград камалышы эчендә Д. Шостаковичның 7 нче симфониясен беренче башкаруда катнаша.
Соры аюлар Татарстан урманнарына төньяк өлкәләрдән очраклы рәвештә килеп чыгалар, ә күрше Башкортстанда аларның даими саны 1000 баш тәшкил итә.
Русия хәрби флотын төзелеш агачы белән тәэмин итүче лашманчыларның 70-80 проценты татарлар була.
Ырынбур өлкәсенең Актау авылы Агыйдел һәм Җаек бассейннарын бүлә торган Акбур сырты төбендә урнашкан.
Ак куян кыш җитүгә ап-пак төскә керә, бу аның үр куяныннан төп аермасы.
Зөябаш бистәсе Акчуриннар төзеп калдырган архитектура истәлекләре белән билгеле.
Болгар ханы Аспарух (рәсемнән кара) — Дунай буе Болгары дәүләтен нигезләүче.
Әстерхан татарлары элегрәк хуҗалык эшләрендә атларга караганда, күбрәк дөя белән үгезләрне эшләткәннәр.
Беларусьтагы Өе шәһәре Польша-Литва татарларының рәсми булмаган башкаласы булып санала.
Җир шарының көнбатыш ягында иң эре кимерүче — кондыз икәнен?