Көньяк Корея
Ауразиядәге дәүләт
(Корея Республикасы битеннән юнәлтелде)
Көньяк Корея, рәсми атамасы Корея Җөмһүрияте (кор. 대한민국 [tɛːhanminɡuk̚] тэха́н мингу́к) — Көнчыгыш Азиядә, Корея ярымутравында урнашкан дәүләт. Рәсми атамасы Корея Җөмһүрияте булса да, гадәттә Көньяк Корея исеме ешрак кулланыла.
| Көньяк Корея | |
| кор. 대한민국 | |
| Байрак[d] | Илтамга[d] |
 |  |
| Нигезләнү датасы | 15 август 1948 |
|---|---|
.jpeg) | |
| Рәсми исем | 대한민국, 大韓民國, Republic of Korea һәм République de Corée[1] |
| Кыскача исем | 한국, 남한, 🇰🇷, Corée du Sud, ROK, 韓国, 韩国, 南韓, 남조선, 韓國, 韩国, 南韓, 韩国, 南韓, Lâm-hân һәм 韓國 |
| Маккьюн — Райшауэр романизациясе | Taehan Min'guk |
| Корея теленең яңа романизациясе | Daehan Minguk |
| ХФӘ билгесе | ˈsøːɾkuɾɛɑ |
| Архивлары саклана | Корея милли архивы[d] |
| Гомер озынлыгы | 82,02439 ел[2] |
| Демоним | Zuid-Koreaan, South Korean, sud-coréen, dél-koreai, 한국인, Sud-Koreano, كوري جنوبي, كورية جنوبية, كوريون جنوبيون, южнокореец, южнокореянка, южнокорейцы, південнокореєць, південнокореянка, південнокорейці, דרום קוריאני, דרום קוריאנית, sud-coreeni, sud-coreean, sud-coreeancă, দক্ষিণ কোরীয়, sudcoreano, sudcoreana, sudcoreani, sudcoreane, tehan, corean, Südkoreaner, Südkoreanerin, Südkoreanerinnen, surcoreanu, surcoreana, Sud-coréen[1], Sud-coréenne[1], sudcoreana, sudcoreane, sudcoreani, sudcorean, كوري جنوبي, كورية جنوبية, كوريين جنوبيين, كوريات جنوبيات, Güney Koreli һәм cənubi koreyalı |
| Рәсми тел | корея теле һәм кореяле ишарә теле[d][3] |
| Гимн | Корея республикасы гимны[d] |
| Мәдәният | Корея республикасы мәдәнияте[d] |
| Шигарь тексты | Imagine your Korea, 홍익인간(弘益人間): 널리 인간을 이롭게 하라, Koreyanızı xəyal edin һәм Dychmyga dy Gorea |
| Дөнья кисәге | Азия[4] |
| Дәүләт |
Көньяк Корея |
| Башкала | Сеул |
| Сәгать поясы | KST[d], UTC+09:00 һәм Азия/Сеул[d][5] |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Сары диңгез[d], Namhae[d], Япон диңгезе һәм Көнчыгыш Кытай диңгезе[d] |
| Табигый-георафик объект эчендә урнашкан | Корея ярымутравы |
| Территориясенә дәгъва итә | Корея Халык Демократик Җөмһүрияте |
| Иң көнчыгыш ноктасы | 37°14′24″ т. к. 131°52′22″ кч. о. |
| Иң төньяк ноктасы | 38°37′ т. к. 128°22′ кч. о. |
| Иң көньяк ноктасы | 33°06′45″ т. к. 126°16′06″ кч. о. |
| Иң көнбатыш ноктасы | 37°58′00″ т. к. 124°39′00″ кч. о. |
| Геомәгълүматлар | Data:South Korea.map |
| Иң югары ноктасы | Халласан[d] |
| Иң түбән ноктасы | Япон диңгезе |
| Идарә итү формасы | җөмһүрият һәм президент республикасы |
| Дәүләт башлыгы вазыйфасы | Корея республикасы президенты[d][6] |
| Ил башлыгы | Юн Сок Ёль[d] |
| Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы | Корея республикасы президенты[d] |
| Хөкүмәт башлыгы | Юн Сок Ёль[d] |
| Башкарма хакимият | Көньяк Корея хөкүмәте[d] |
| Канунбирү органы | Корея республикасы милли җыелышы[d] |
| Югары мәхкәмә органы | Корея республикасы югары мәхкәмәсе[d] һәм Корея республикасы конституция мәхкәмәсе[d] |
| Үзәк банкы | Корея банкы[d] |
| Дипломатик мөнәсәбәтләр | Канада, Италия, Австралия, Япония, Кытай, Россия, Германия, Америка Кушма Штатлары, Исраил, Филипин, Согуд Гарәбстаны, Франция, Изге тәхет[d], Украина, Вьетнам, Һиндстан, Бангладеш, Сербия, Фиджи, Греция, Аурупа Берлеге, Әфганстан, Мисыр, Иран, Уругвай, Бөекбритания, Таиланд, Швейцария, Малайзия, Болгария, Колумбия, Дания, Гренада, Исландия, Маҗарстан, Мексика, Австрия, Казакъстан, Парагвай, Сомали, Бразилия, Индонезия, Бруней, Кения, Сингапур, Гөрҗистан, Кытай Җөмһүрияте һәм Польша |
| Әгъзалык | Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Халыкара икътисадый хезмәттәшлек һәм үсеш оешмасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы[7], Зур егермелек[d], Азия-Тын океан икътисади хезмәттәшлеге, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Африка үсеш банкы[d], ЮНАМИД[d], Көньяк-Көнчыгыш Азия дәүләтләре берләшмәсе төбәк форумы[d], Азия үсеш банкы[d], Австралия группасы[d], Ракета технологияләрен контрольдә тоту режимы[d][8], Интерпол[9][10], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][11], ХКТО[d][12][13], Халыкара гидрография оешмасы[d][14], Халыкара энергетика агентлыгы[d][15], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[16], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[17][18], Visa Waiver Program[d][19], Халыкара гражданнар иминлеген саклау оешмасы[d][20], Бөтендөнья метеорология оешмасы[21], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[22], Антарктика турында килешү һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][23] |
| Рәсми бәйрәм | Яңа ел көне[d], кореяле Яңа ел[d], Samiljeol[d], Будда туган көне[d], Children's day[d], Memorial Day[d], День освобождения[d], Чхусок[d], Gaecheonjeol[d], Хангыл көне[d] һәм Раштуа |
| Намзәтлек яше | 25 яшь[24] һәм 40 яшь[6] |
| Ризалык яше | 13 яшь[25] |
| Балигълык яше | 19 яшь[26] |
| Никахка керү яше | 18 яшь[26] һәм 19 яшь |
| Пенсия яше | 60 яшь[27] |
| Халык саны | 51 466 201 (2017)[28] |
| Ир-ат халкы | 25 850 044[29] |
| Хатын-кыз халкы | 25 888 027[29] |
| Административ бүленеше | Сеул, Пусан, Тегу, Инчон, Кваңҗу, Теҗон, Ульсан, Сеҗоң, Кёнгидо[d], Канвондо[d], Чхунчхон-Пукто[d], Чхунчхон-Намдо[d], Чолла-Пукто[d], Чолла-Намдо[d], Кёнсан-Пукто[d], Кёнсан-Намдо[d] һәм Чеджудо[d] |
| Акча берәмлеге | Көньяк Корея воны[d] һәм кореяле мун[d] |
| Номиналь тулаем эчке продукт | 1 810 955 871 381 $[30] һәм 1 665 245 538 595 $[30] |
| Кеше потенциалы үсеше индексы | 0,925[31] |
| Inequality-adjusted Human Development Index | 0,838[32] |
| Үз-үзенә кул салулар күрсәткече | 21,2 |
| Медиан керем | 40 861 $ һәм 58 008 000 корейская вона[33] |
| Нәрсә белән чиктәш | Корея Халык Демократик Җөмһүрияте, Кытай һәм Япония |
| Автомобил хәрәкәте ягы | уң[d][34] |
| Челтәр көчәнеше | 220 ± 13 вольт[35][36] |
| Электр аергычы төре | Schuko[d][36] һәм Europlug[d][36] |
| Алыштырган | Корея[d] |
| Кулланылган тел | корея теле, чеджу[d] һәм кореяле ишарә теле[d] |
| Мәйдан | 100 295 ± 1 км² |
| Рәсми веб-сайт | korea.go.kr/main(кор.) һәм korea.net |
| Нинди веб-биттә тасвирланган | 68k.news/index.php?section=nation&loc=KR |
| Һәштәге | SouthKorea һәм 대한민국 |
| Югары дәрәҗәле Интернет домены | .kr һәм .한국[d] |
.svg) | |
 | |
 | |
 | |
| Тамганың тасвирламасы | Корея республикасы тамгасы[d] |
 | |
| Топографик карта | Atlas of South Korea[d] |
 | |
| Тематик география | Корея республикасы географиясе[d] |
| Тимер юл хәрәкәте ягы | сул[d] |
| Ачык мәгълүматлар порталы | Public Data Portal[d] |
| Феноменның икътисады | Корея республикасы икътисады[d] |
| Феноменның демографиясе | Корея республикасы халкы[d] |
 | |
| Мәктәптә укымаган балалар саны | 122 477[37] |
| Джини коэффициенты | 0,311 ± 0,001 һәм 31,4[38] |
| Өстәлгән кыйммәт салымы күләме | 10 процент[39] |
| Тулаем туулар коэффициенты | 1,09[40] |
| Шәһәр халкы | 42 019 781[29] |
| Авыл халкы | 9 718 290[29] |
| Уку-язу нисбәте | 98 процент[41] |
| Демократия индексы | 8,16[42] |
| BTI Governance Index | 7,25[43], 7,09[43], 7,24[43], 7,05[43], 6,92[43], 6,89[43], 6,51[43], 6,65[43] һәм 6,79[44] |
| BTI Status Index | 8,99[43], 8,89[43], 8,72[43], 8,73[43], 8,66[43], 8,57[43], 8,55[43] һәм 8,51[44] |
| Туым күрсәткече | 5,9[45], 5,3[45], 5,1[45] һәм 4,9[45] |
| Үлем күрсәткече | 5,7[45], 5,9[45], 6,2[45] һәм 7,3[45] |
| Happy Planet Index score | 39,8[46] |
| Илнең мобиль коды | 450 |
| Илнең телефон коды | +82 |
| Халыкара префикс | 0 |
| Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны | 112[d][47], 119[d][47] һәм 113[d][48] |
| Илнең GS1 коды | 880[49] |
| Номер тамгасы коды | ROK |
| Диңгездәге идентификацияләү номеры | 440 һәм 441 |
| Шәрәфле ватандашлар төркеме | [d] |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | Төркем:Корея республикасында җирләнгәннәр[d] |
| Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме | Төркем:Көньяк Кореядә төшерелгән фильмнар[d] |
 | |
 Көньяк Корея Викиҗыентыкта | |
Көньяк Корея Корея ярымутравының көньяк өлешендә урнаша. Көнбатышта ярымутрау Сары диңгез, көнчыгышта Япон диңгезе, көньякта Корея бугазы һәм Көнчыгыш-Кытай диңгезе тарафыннан юыла. Илнең гомуми мәйданы — 99 617,38 км².
Административ яктан Корея 1 махсус статуслы шәһәргә, 9 провинциягә һәм 6 провинция хокуклы шәһәргә бүленә. Үз чиратында алар кечерәк административ берәмлекләргә бүленә.
Халык саны — 48 846 823 кеше (2006). Халыкның абсолют күпчелеге — кореялеләр. Төп дин — традицион буддизм.
Тарих
үзгәртүЯрты гасыр буе япон колонизаторлары изүе астында яшәгән ярымутрау азат ителгәч, 1945 елда аның төньягы – совет, көньягы АКШтәэсирендә кала. Сәяси котыплар аермалыгы искиткеч зур булуы аркасында 1948 елда Корея ике дәүләткә аерыла. Төньягы — социалистик, көньягы капиталистик үсеш юлын сайлый. 1950 елда Төньяк белән Көньяк арасында купкан гражданнар сугышына дөньяның күп илләре җәлеп ителә. Канкойгыч сугыш 1953 елда тәмамлангач, көньяклар Көнбатыш үсеш юлын сайлый.
1960 еллар ахырында ике ил арасында киеренкелек көчәйгәч, Көньяк Корея 1972 елда Бөек Корея стенасы төзи. Әлеге мәһшүр стена ярымутрауны буйдан-буйга кисеп үтә. 240 чакрымга сузылган корылма бары тик бер урында 10 километр арага өзелә. Әлбәттә, ул урыннарда да тычкан да үтә алмаслык тимерчелтәр корылган. Танкка каршы тора алырлык итеп төзелгән бу корылманы миллионнан артык кораллы солдат саклый. Көньяк Кореяга 32 млрд. вонга (аларның акча берәмлеге) төшкән бу стенаны төзүгә 800 мең тонна цемент, 200 мең тонна тимерарматура, 3,5 млн. тонна ком һәм комташ киткән. Аның җир астындагы нигезе 3 метрга, биеклеге 3тән алып урыны белән 5 метрга, киңлеге нигезендә 10нан алып 19 метрга кадәр җитә.
Югары власть даирәләрендә каршылыклар һәм сәяси низаглар бетерелгәч, 1992 елда беренче президент сайлангач, Көньяк Корея Азия континентының иң ярлы иленнән куәтле, икътисади алга киткән дәүләтенә әверелә. Тарих бер үк мәдәниятнең ирекле булганда уңышлы үсүен, ә тоталитар дәүләт кысаларына куып кертелгән КХДР сыман илнең алга китә алмавын ачык күрсәтте. Бөтен дөньяда 70 млн. нан артык кореяле саналып, шуның 50млн.ы Көньяк Кореядә яши. Халыкның социаль якланганлыгы ышанычлы булгач, ил үсеше бары тик соклану хисләре генә тудыра. Кореялеләрдә гаиләгә, үз дәүләтенә карата сөю, коллективизм, патриотизм хисләре нык.
Эре шәһәрләр
үзгәртү Сеул  Пусан |
Урын | Шәһәр | Исем | Халык саны | Урын | Шәһәр | Провинция | Халык саны |  Инчон  Тегу |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Сеул | Сеул | 10,143,164 | 11 | Соңнам | Кьоңги | 980,004 | ||
| 2 | Пусан | Пусан | 3,526,648 | 12 | Йоңъин | Кьоңги | 942,425 | ||
| 3 | Инчон | Инчон | 2,882,047 | 13 | Пучон | Кьоңги | 863,344 | ||
| 4 | Тегу | Тегу | 2,501,823 | 14 | Ансан | Кьоңги | 713,571 | ||
| 5 | Теҗон | Теҗон | 1,533,497 | 15 | Чоңҗу | Төньяк Чуңчоң | 673,330 | ||
| 6 | Кваңҗу | Кваңҗу | 1,473,529 | 16 | Җонҗу | Төньяк Җолла | 650,676 | ||
| 7 | Ульсан | Ульсан | 1,157,199 | 17 | Намъяңҗу | Кьоңги | 619,724 | ||
| 8 | Сувон | Кьоңги | 1,151,619 | 18 | Анъяң | Кьоңги | 607,354 | ||
| 9 | Чаңвон | Кьоңги | 1,082,896 | 19 | Чонан | Визин | 591,799 | ||
| 10 | Гояң | Көньяк Кьоңсаң | 993,411 | 20 | Һвасоң | Кьоңги | 530,567 | ||
| [50] |
Административ бүленеш
үзгәртү| Исем | Хангыль | Һанҗа | Халыкc | |
|---|---|---|---|---|
| Махсус шәһәр | ||||
| Сеул | 서울특별시 | 서울特別市b | 10,143,645 | |
| Турыдан-туры буйсынучы шәһәрләр | ||||
| Пусан | 부산광역시 | 釜山廣域市 | 3,527,635 | |
| Дегу | 대구광역시 | 大邱廣域市 | 2,501,588 | |
| Инчон | 인천광역시 | 仁川廣域市 | 2,879,782 | |
| Кваңҗу | 광주광역시 | 光州廣域市 | 1,472,910 | |
| Теҗон | 대전광역시 | 大田廣域市 | 1,532,811 | |
| Улсан | 울산광역시 | 蔚山廣域市 | 1,156,480 | |
| Махсус үзидарәле шәһәр | ||||
| Сеҗоң | 세종특별자치시 | 世宗特別自治市 | 122,153 | |
| Провинцияләр | ||||
| Кьоңги | 경기도 | 京畿道 | 12,234,630 | |
| Гаңвон | 강원도 | 江原道 | 1,542,263 | |
| Төньяк Чуңчоң | 충청북도 | 忠淸北道 | 1,572,732 | |
| Көньяк Чуңчоң | 충청남도 | 忠淸南道 | 2,047,631 | |
| Төньяк Җолла | 전라북도 | 全羅北道 | 1,872,965 | |
| Көньяк Җолла | 전라남도 | 全羅南道 | 1,907,172 | |
| Төньяк Кьоңсаң | 경상북도 | 慶尙北道 | 2,699,440 | |
| Көньяк Кьоңсаң | 경상남도 | 慶尙南道 | 3,333,820 | |
| Махсус үзидарәле провинция | ||||
| Җеҗу | 제주특별자치도 | 濟州特別自治道 | 593,806 | |
Дин
үзгәртүКөньяк Кореядә төп дин булып Христианлыкның протестантлык һәм католиклык агымнары (бөтен халыкның 27,7% ы), буддизм (15,5 %), конфуцийчылык (0,15%) һәм шаманлык тора.
Сылтамалар
үзгәртү- Көньяк Корея(үле сылтама) // Өмет гәз.
- Президент администрациясе 2013 елның 22 июль көнендә архивланган.
- Парламент
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
- ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
- ↑ https://www.law.go.kr/%EB%B2%95%EB%A0%B9/%ED%95%9C%EA%B5%AD%EC%88%98%ED%99%94%EC%96%B8%EC%96%B4%EB%B2%95/(13978,20160203)
- ↑ https://www.workwithdata.com/place/korea
- ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/asia
- ↑ 6,0 6,1 Конституция Республики Корея
- ↑ https://www.wto.org/english/thewto_e/countries_e/korea_republic_e.htm
- ↑ http://mtcr.info/partners/
- ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
- ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Asia-South-Pacific/KOREA-Rep.-of
- ↑ http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1 — Атом-төш чималны сатучылар төркеме.
- ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
- ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/republic-korea
- ↑ https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en — Халыкара гидрография оешмасы.
- ↑ https://www.iea.org/countries/membercountries/ — Халыкара энергетика агентлыгы.
- ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
- ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
- ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=166
- ↑ https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements
- ↑ http://icdo.org/who-we-are/members/member-states.html
- ↑ https://public.wmo.int/en/members/republic-of-korea
- ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
- ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
- ↑ Public Official Election Act
- ↑ уголовный кодекс Республики Корея
- ↑ 26,0 26,1 민법
- ↑ Act on Prohibition of Age Discrimination in Employment and Aged Employment Promotion
- ↑ база данных Всемирного банка — Бөтендөнья банкы.
- ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 https://kosis.kr/statHtml/statHtml.do?orgId=101&tblId=DT_1IN1502&conn_path=I2&language=en
- ↑ 30,0 30,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
- ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
- ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
- ↑ Statistics Korea — 1990.
- ↑ Korea Road Traffic Act
- ↑ 전기사업법 시행규칙 / мөхәррир Министерство экономики и знаний Республики Корея — 2015.
- ↑ 36,0 36,1 36,2 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
- ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
- ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
- ↑ https://www.law.go.kr/법령/부가가치세법
- ↑ https://web.archive.org/web/20210603225352if_/https://www.cia.gov/the-world-factbook/field/total-fertility-rate/country-comparison
- ↑ https://knoema.com/atlas/Republic-of-Korea/topics/Education/Literacy/Adult-literacy-rate
- ↑ 2021 Democracy Index — EIU, 2022.
- ↑ 43,00 43,01 43,02 43,03 43,04 43,05 43,06 43,07 43,08 43,09 43,10 43,11 43,12 43,13 43,14 https://www.bti-project.org
- ↑ 44,0 44,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/KOR
- ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 45,4 45,5 45,6 45,7 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
- ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=KOR
- ↑ 47,0 47,1 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
- ↑ http://www.lifeinkorea.com/information/Comms/numbers.cfm
- ↑ http://www.gs1.org/company-prefix
- ↑ [1].