Швеция
Шве́ция (швед. Sverige [ˈsvæ̌rjɛ]), рәсми атамасы — Швеция Корольлеге (швед. Konungariket Sverige [ˈkôːnɵŋaˌriːkɛt ˈsvæ̌rjɛ]) — Европаның төнъягында, Скандинавия ярымутравында урнашкан дәүләт.
Европа берлегенә керә.
Кулланышта йөргән акчалары евро түгел, ә бәлки крона. Крона – Европа илләре арасында Швециягә үз мөстәкыйльлеген сакларга булыша. Җан башына тулай эчке продукция җитештерү 38 920 АКШ долларына тиңләшә. Шведлар хезмәт хакларының 65 проценты күләмендә салым түли. Сәламәтлек өчен тулай милли продукциянең – 9,4 проценты, мәгариф системасына 7,7 процент тотыла. Ирләр биредә уртача 78,6 яшькә чаклы, ә хатын-кызлар 83 яшькә чаклы гомер кичерәләр.[55]
География
үзгәртүТөньяк Европаның Атлантика буе өлешендә, уртача поясының төньягында урнашкан. Төньяк һәм көнбатыш өлешләре таулы (Скандинавия таулары, иң биек ноктасы 2123 м). Швеция төньягында Норланд яссытаулыгы (биеклеге 200–800 м), көньякта Смоланд калкулыгы бар. Калган өлеше түбәнлек һәм күлләрдән гыйбарәт.
Файдалы казылмалардан тимер, бакыр, кургашын, тутыя, уран мәгъдәннәре, алтын, көмеш, марганис, вольфрам чыганаклары бар. Климаты уртача, Гольфстрим җылы агымының тәэсире зур. Төньякда климат суык. Гыйнварның уртача температурасы көньякта 0—5°, төньякта -6°...-14°, июльнеке тиешенчә +15...+17° һәм +10...+11°. Еллык явым тауларда 1500–2000 мм, тигезлекләрдә 700–800 мм.
Елгалар кыска һәм бусагалы. Швеция территориясенең 9%ын күлләр алып тора. Эре күлләр: Вәнерн, Вәттерн, Елмарен, Мәларен. Территориясенең 57%ы урман, нигездә, ылыслы, катнаш урманнар, төньякта тундра үсемлекләре үсә.
Туфраклары көлсу, кәсле-көлсу, соры урман, тау көлсу, тау тундра һәм сазлык.
Тарих
үзгәртүСкандинавия ярымутравы территориясендәге бозлар эрегәннән соң, аңа Европадан халыклар әкренләп күчеп килә башлаган.
Административ бүленеш
үзгәртүISO-код | Илтамга | Лән (Län) | Үзәк | Мәйдан (км2) | Халык саны (2013) |
---|---|---|---|---|---|
AB | Стокһолм ләне | Стокһолм | 6,519.3 | 2,163,042 | |
AC | Вәстерботтен ләне | Умео | 55,186.2 | 261,112 | |
BD | Норботтен ләне | Лулео | 98,244.8 | 249,436 | |
C | Уппсала ләне | Уппсала | 8,207.2 | 345,481 | |
D | Сөдерманланд ләне | Нүчөпиң | 6,102.3 | 277,569 | |
E | Өстергөтланд ләне | Линчөпиң | 10,602.0 | 437,848 | |
F | Йөнчөпиң ләне | Йөнчөпиң | 10,495.1 | 341,235 | |
G | Кроноберг ләне | Вәкшө | 8,466.0 | 187,156 | |
H | Калмар ләне | Калмар | 11,217.8 | 233,874 | |
I | Готланд ләне | Висбү | 3,151.4 | 57,161 | |
K | Блекинге ләне | Карлскрона | 2,946.4 | 152,757 | |
M | Сконе ләне | Малмө | 11,034.5 | 1,274,069 | |
N | Һалланд ләне | Һалмастд | 5,460.7 | 306,840 | |
O | Вәстра-Гөталанд ләне | Гөтеборг | 23,948.8 | 1,615,084 | |
S | Вәрмланд ләне | Карлстад | 17,591.0 | 273,815 | |
T | Өребро ләне | Өребро | 8,545.6 | 285,395 | |
U | Вәстманланд ләне | Вәстерос | 5,145.8 | 259,054 | |
W | Даларна ләне | Фалун | 28,188.8 | 277,349 | |
X | Гәвлеборг ләне | Гәвле | 18,198.9 | 277,970 | |
Y | Вәстернорланда ләне | Һәрнөсанд | 21,683.8 | 242,156 | |
Z | Ямтланд ләне | Өстерсунд | 49,341.2 | 126,461 |
Дәүләт корылышы
үзгәртүШвеция — конституцион монархия. Гамәлдәге конституция 1975 елда кабул ителгән. Дәүләт башлыгы — патша. Канун чыгаручы хакимиятне риксдаг (бер пулатлы парламент), башкарма хакимиятне хөкүмәт гамәлгә ашыра.
Дәүләт гимны (рәсми өлеше)
үзгәртү
Швед телендәге текст | Татар теленә тәрҗемә |
---|---|
Du Gamla Du Fria |
Борынгы азат илем |
Гимнның тарихы
“Du gamla, du fria” (“Борынгы азат илем”) гимнының текстын халык авыз иҗаты белгече һәм балладалар иҗат итүче Рихард Дүбек (Richard Dybeck, 1811-1877) язган. Ә инде булачак гимнның көен бу әдип XIX гасыр уртасында Вестманланд (Västmanland) провинциясендә киң таралган халык җыры буларак язып алган булган. гимнның әле хәзер дә заманча яңгыравы аның шул гасыр башында гына барлыкка килүен фаразларга мөмкинлек бирә. 1880-1890 елларда бу җыр бөтен илдә дә һәм торган саен ешрак җырлана. Тора-бара аны Швециянең милли гимны итеп саный башлыйлар. Дәүләт башлыгы булган король катнашындагы чараларда “Du gamla, du fria” белән бергә ”Kungssången” (“Король җыры”) дип исемләнгән гимн да башкарыла. Ул шулай ук гимнның беренче юлы булган “Ur svenska hjärtans djup en gång” (“Швед йөрәгенең иң-иң түреннән”) исеме белән дә билгеле.
Дүрт куплетлы Швеция дәүләт гимнының беренче ике куплеты рәсми чараларда башкарыла. Икенче куплеты югарырак тональлектә җырлана.
Дин
үзгәртүШвеция Конституциясендә ватандашларга дин тоту иреге беркетелгән. 2000 елга кадәр лютеранлык дәүләт дине хокукына ия булган. 2016 елда ил халкының 67,2 % ы — христианнар, 27 % ы — дини булмаган кешеләр, 4,6 % ы — мөселманнар, 0,1 % ы — яһүд дине, 0,2 % ы — һинд дине тарафдарлары булган. Башка тикшеренүләр буенча, 85 % ка кадәр шведлар атеистлар булып тора — бу дөньяда атеизмның иң югары дәрәҗәсе[56] .
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
- ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
- ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
- ↑ https://www.workwithdata.com/place/sweden
- ↑ 1 // Limits of Oceans and Seas, Limits of the Oceans and Seas // Nature / M. Skipper — 3 — IHO, 1953. — ISSN 1476-4687; 0028-0836
- ↑ https://kso.etjanster.lantmateriet.se/?e=647988&n=7536433&z=13
- ↑ 7,0 7,1 Swedish Courts
- ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
- ↑ https://europa.eu/european-union/about-eu/countries_en — Аурупа Берлеге.
- ↑ http://www.norden.org/en/nordic-council/bag-om-nordisk-raad/the-nordic-council/the-nordic-council — Төньяк совет.
- ↑ http://mtcr.info/partners/
- ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
- ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Europe/SWEDEN
- ↑ http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1 — Атом-төш чималны сатучылар төркеме.
- ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
- ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/sweden
- ↑ http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf — Movement Coordination Centre Europe.
- ↑ https://www.sacprogram.org/en/Pages/The%20Strategic%20Airlift%20Capability.aspx — Strategic Airlift Capability.
- ↑ https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en — Халыкара гидрография оешмасы.
- ↑ https://www.iea.org/countries/membercountries/ — Халыкара энергетика агентлыгы.
- ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
- ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
- ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=287
- ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
- ↑ https://www.touteleurope.eu/les-pays-membres-de-l-espace-schengen.html
- ↑ https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements
- ↑ https://public.wmo.int/en/members/sweden
- ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
- ↑ Regeringskansliet R. o. Sweden is a NATO member — 2024.
- ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
- ↑ https://holocaustremembrance.com/countries/sweden
- ↑ Skollag (2010:800) // Svensk författningssamling 2010 — 2010.
- ↑ 33,00 33,01 33,02 33,03 33,04 33,05 33,06 33,07 33,08 33,09 33,10 33,11 33,12 33,13 33,14 33,15 33,16 33,17 33,18 33,19 33,20 33,21 33,22 33,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
- ↑ 34,0 34,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
- ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
- ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
- ↑ Statistikdatabasen: Befolkningen 15–74 år (AKU) efter kön, ålder och arbetskraftstillhörighet. År 1970–2020 — Шевитсә үзәк статистика бирасы.
- ↑ 38,0 38,1 Brytpunkt för löntagare — Шведское государственное налоговое управление.
- ↑ 39,0 39,1 https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sw.html
- ↑ http://chartsbin.com/view/edr
- ↑ 41,0 41,1 41,2 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
- ↑ 42,0 42,1 42,2 Crippa, M Fossil CO2 emissions of all world countries - 2020 Report — 2020. — ISBN 978-92-76-21515-8 — doi:10.2760/143674
- ↑ https://www.statistikdatabasen.scb.se/pxweb/sv/ssd/START__MI__MI0802/Areal2012N/
- ↑ 44,0 44,1 https://www.forschungsinformationssystem.de/servlet/is/325069/
- ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
- ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
- ↑ Barnafödandet i Sverige minskar: ”Överraskande” — 1956.
- ↑ http://www.smhi.se/kunskapsbanken/meteorologi/lagsta-temperaturer-i-december-1.76463
- ↑ https://web.archive.org/web/20081228105150/http://www.smhi.se/cmp/jsp/polopoly.jsp?d=7522&a=20978&l=sv
- ↑ 2021 Democracy Index — EIU, 2022.
- ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Интерфейс программирования приложения YouTube
- ↑ 52,0 52,1 52,2 Kollektivavtalens täckningsgrad samt organisationsgraden hos arbetsgivarförbundoch fackförbund
- ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=SWE
- ↑ International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
- ↑ Финляндиядә ничек яшиләр? (Швециядә) / Җәүдәт ХӨСӘЕНОВ. Казан / – № 15 (11181), 2 август, 2008, archived from the original on 2014-07-23, retrieved 2012-08-13
- ↑ Atheism: Contemporary Rates and Patterns 2015 елның 5 сентябрь көнендә архивланган.(ингл.)