Wikipedia

Хорватия

(خورۋاتىيە битеннән юнәлтелде)

Хорва́тия Җөмһүрияте́ (хорв. Republika Hrvatska) — Балкан ярымутравының көнбатышында урнашкан дәүләт. Элек Югославия составына кергән.

Хорватия
хорв. Republika Hrvatska
хорв. Hrvatska
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 25 июнь 1991
Сурәт
Рәсми исем Republica Croația, Republika Hrvatska, Chorvatská republika, Hrvatska, Хрватска, République de Croatie[1], Republic of Croatia[2] һәм Republiken Kroatien[3]
Кыскача исем 🇭🇷 һәм Croația
ХФӘ билгесе kɾuːˈɑtsɪɑ һәм xɐrˈvatʲɪjə
Гомер озынлыгы 78,02195 ел[4]
Демоним kroatisch, Kroate, Kroatin, Kroaat, Hrvat, Hrvatica, Croatian, horvát, kroat, kroater, Kroatiano, Kroasänan, كرواتي, كرواتية, كروات, хорваты, хорват, хорватка, хорвати, קרואטי, קרואטית, croați, croat, croată, ক্রোয়েশীয়, croato, croata, croati, croate, corvatsce, croata, kroato, хрватски, хрватска, kroatisk, Croate[1], Croate, croato, croati, croata, croate, Chorvat, Chorvatka, Chorvati, Chorvatky, kroatoj, كرواتي, كرواتية, كرواتيين, كرواتيات һәм Crótach[5]
Рәсми тел хорват теле[6]
Гимн Безнең гүзәл Ватаныбыз
Мәдәният Хорватия мәдәнияте[d]
Шигарь тексты Full of life һәм Llawn bywyd
Дөнья кисәге Европа[7]
Дәүләт  Хорватия
Башкала Загреб
Сәгать поясы UTC+01:00
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Әдрән диңгез һәм Урта диңгез
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Балкан ярымутравы һәм Көньяк-Көнчыгыш Европа[d]
Иң көнчыгыш ноктасы 45°11′43″ т. к. 19°26′53″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы 46°33′ т. к. 16°22′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы 42°23′32″ т. к. 18°31′53″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы 45°29′13″ т. к. 13°29′23″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Croatia.map
Иң югары ноктасы Синьял[d]
Иң түбән ноктасы Әдрән диңгез
Идарә итү формасы җөмһүрият
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Хорватия президенты[d]
Ил башлыгы Зоран Миланович[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Хорватия премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Андрей Пленкович[d]
Башкарма хакимият Хорватия хөкүмәте[d]
Канунбирү органы Хорват саборы[d]
Үзәк банкы Хорватия милли банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Италия, Германия, Австралия, Словения, Беларусь, Украина, Согуд Гарәбстаны, Изге тәхет[d], Австрия, Ливия дәүләте, Косово Җөмһүрияте, Норвегия, Аргентина, Албания, Бүснә-Һәрсәк, Болгария, Чили, Маҗарстан, Испания, Дания, Төркия, Монголия, Мисыр, Иран, Сүрия, Кытай Җөмһүрияте, Филипин, Америка Кушма Штатлары, Сербия, Черногория, Греция, Бангладеш, Кытай, Мексика, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[8] һәм Польша
Әгъзалык Аурупа Берлеге, Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Төньяк Атлантик килешү оешмасы, Аурупа шурасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, ОБСЕ, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Австралия группасы[d], Евроконтроль[d], Ачык күкләр буенча килешү[d], Интерпол[9][10], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][11], ХКТО[d][12][13], Movement Coordination Centre Europe[d][14], Халыкара гидрография оешмасы[d][15], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[16], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[17][18], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][19], Бөтендөнья метеорология оешмасы[20], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[21], Халыкара миграция сәясәтен яхшырту үзәге[d], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][22] һәм Холокостны истә тоту һәм өйрәнү буенча халыкара оешмасы[d][23]
Балигълык яше 18 яшь
Никахка керү яше 18 яшь
Халык саны 3 871 833 (2021)[24]
Ир-ат халкы 1 888 646[25], 1 976 146[25], 1 969 718[25] һәм 1 877 942[25]
Хатын-кыз халкы 1 990 335[25], 2 089 106[25], 2 077 963[25] һәм 1 977 699[25]
Административ бүленеше Меджумурская жупания[d], Дубровницко-Неретванская жупания[d], Истарска жупаниясе[d], Сплитско-Далматинская жупания[d], Вуковарско-Сремская жупания[d], Шибенско-Книнская жупания[d], Осиецко-Бараньская жупания[d], Задарская жупания[d], Бродско-Посавская жупания[d], Пожежско-Славонская жупания[d], Вировитицко-Подравская жупания[d], Лицко-Сеньская жупания[d], Приморско-Горанская жупания[d], Беловарско-Билогорская жупания[d], Копривницко-Крижевацкая жупания[d], Вараждинская жупания[d], Карловачка[d], Сисацко-Мославинская жупания[d], Крапинско-Загорская жупания[d], Загребская жупания[d] һәм Загреб
Акча берәмлеге евро
Номиналь тулаем эчке продукт 68 843 674 641 $[26] һәм 70 964 606 465 $[26]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,858[27]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,797[28]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 11
Эшсезлек дәрәҗәсе 17 ± 1 процент[29]
Нәрсә белән чиктәш Словения, Маҗарстан, Сербия, Бүснә-Һәрсәк, Черногория һәм Либерленд[d]
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][30]
Челтәр көчәнеше 230 вольт[31]
Электр аергычы төре Europlug[d][31] һәм Schuko[d][31]
Алыштырган Югославия Социалистик Федератив Республикасы, Хырватстан Айрат Җөмһүрияте һәм Eastern Slavonia, Baranja and Western Syrmia[d]
Кулланылган тел хорват теле, серб теле[d], синти чегән теле, хорват ишарә теле[d], итальян теле, Истророман теле, бошнак теле[d] һәм истро-румын теле[d]
Мәйдан 56 594 км²[32]
Рәсми веб-сайт vlada.hr​(хорв.) һәм vlada.gov.hr/en​(ингл.)
Һәштәге Croatia
Югары дәрәҗәле Интернет домены .hr
Харита сурәте
Позиционная карта
Тематик география Хорватия географиясе[d]
Тимер юл хәрәкәте ягы уң[d]
Ачык мәгълүматлар порталы Portal for publishing open data in Croatia[d]
Феноменның икътисады Хорватия икътисады[d]
Феноменның демографиясе Хорватия халкы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны 27 168[33]
Джини коэффициенты 28,9[34]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 25 процент
Тулаем туулар коэффициенты 1,46[35]
Шәһәр халкы 2 245 077[25], 2 327 032[25], 2 329 561[25] һәм 2 244 716[25]
Авыл халкы 1 633 904[25], 1 738 221[25], 1 718 119[25] һәм 1 610 925[25]
Демократия индексы 6,5[36]
BTI Governance Index 6,88[37], 6,87[37], 6,61[37], 6,39[37], 6,46[37], 6,07[37], 6,04[37] һәм 5,98[38]
BTI Status Index 8,71[37], 8,57[37], 8,3[37], 8,25[37], 8,17[37], 7,93[37], 8,07[37], 7,91[37] һәм 8,13[38]
Туым күрсәткече 9,4[25], 8,9[25], 8,9[25] һәм 8,8[25]
Үлем күрсәткече 16,2[25], 12,7[25], 14,1[25] һәм 14,8[25]
Happy Planet Index score 46,2[39]
Илнең мобиль коды 219
Илнең телефон коды +385
Халыкара префикс 0
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 112[d], 192[d][40], 93[d][40] һәм 94[d][40]
Илнең GS1 коды 385[41]
Номер тамгасы коды HR
Диңгездәге идентификацияләү номеры 238
Шәрәфле ватандашлар төркеме Төркем:Хорватия шәһәрләре шәрәфле ватандашлары[d]
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Хорватиядә җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Хорватиядә төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Хорватия Викиҗыентыкта

Идарә итү формасы — демократик җөмһүрият.

Географиясе

үзгәртү
 
Картасы

Хорватия ул Үзәк Европа, Көньяк-көнчыгыш Европа һәм Урта диңгез кислешендә суверен дәүләт. Аның башкаласы Загреб илнең административ бүлеге булып тора, Хорватиянең 20 графлыгы белән беррәттән. Хорватиянең мәйданы 56594 кв. км һәм төрле күбесенчә континенталь һәм Урта Диңгез климатына ия. Хорватиянең Әдрән Диңгез яры янында бер меңнән артык утрау бар.

Халкы

үзгәртү

Илнең халык саны 4,28 млн кеше, шуларның күбесе хорватлар, шул ук вакытта иң таралган дини деноминация булып Рим Католицизмы тора.

Тарихы

үзгәртү

Хорватлар хәзерге Хорватия территориясенә безнең эраның 7-нче гасырында килеп урнаша. Алар дәүләтне 9-ынчы гасырда ике герцоглык итеп оештыра. Беренче патша булып 925 елда Томислав була, ул Хорватияне корольлек статусына кадәр күтәрә. Хорватия Корольлеге (925-1102) үзенең суверенлыгын ике гасыр буена саклап кала һәм аның пигы Петар Крешимир IV короле һәм Деметриус Звонимир короле хөкемдарлыклары вакытында була. Хорватия Маҗарстан белән шәхси шурага 1102 елда керә. 1527 елда Госманлы яулап алуын каршы алып, Хорват парламенты Габсбурглар династиясеннән Фердинанд I-не Хорват тәхетенә сайлый. 1918-енче елда, Беренче бөтендөнья сугышыннан соң, Хорватия Австрия-Маҗарстаннан аерылып чыккан Словеннар, Хорватлар һәм Серблар дәүләте эченә кертелә һәм соңыннан Югославия корольлеге булып китә. Фашист Италиясе һәм нацист Германиясе тарафыннан тәэмин ителгән фашист Хорват курчак дәүләте Икенче бөтендөнья сугышы дәвамында булган. Сугыштан соң, Хорватия Конституция буенча социалист дәүләт булган Социалист Федератив Югославия Җөмһүриятенең нигезләүче әгъзасы була. 1991 елның 25 июненда Хорватия бәйсезлек игълан итә, ул гамәлгә бөтенләе белән шул ук елның 8 октябренда керә. Игълан итүдән соң уңышлы рәвештә Хорватия Бәйсезлек Сугышы алып барылган.
Унитар дәүләтп булып, Хорватия парламент системасы астында хөкемдарлык ителә. Халыкара Валюта Фонды Хорватияне калкып чыгучы һәм үсүче икътисадларга кертә, ә Дөнья Банкы аны югары керемле икътисадларга кертә. Хорватия Европа Берлеге, НАТО, Дөнья Сәүдә Оешмасы, Берләшкән Милләтләр, Европа Шурасы әгъзасы һәм Урта Диңгез өчен Берлегенең нигезләүче әгъзасы булып тора. Берләшкән Милләтләрнең тынычлык саклаучы көчләренең актив катнашучысы буларак, Хорватия НАТОның Әфганстандагы миссиясенә гаскәрләр кертеме ясаган һәм 2008-2009 елларда Берләшкән Милләтләрнең Иминлек Шурасында даими булмаган урын алып торган.

Икътисады

үзгәртү

Хорватия икътисадында хезмәт күрсәтү секторы хөкем сөрә, аннан соң сәнәгый сектор һәм авыл хуҗалыгы бара. Туризм җәй көне керемнәрнең әһәмиятле чыганагы булып тора, шул ук вакытта Хорватия дөньяда турист максталары арасында популярлык буенча 18-енче урында тора. Дәүләт икътисадның өлешен контрольдә тора һәм шактый дәүләт чыгымнары бар. Европа Шурасы Хорватиянең иң әһәмиятле сәүдә партнёры. 2000-енче елдан бирле, Хорват хөкүмәте даими рәвештә инфрастуктурага инвестицияләр ясый, бигрәк тә Пан-Европа коридорлары буйлап транспорт юллары һәм уңайлыкларына. Эчке чыганаклар Хорватиядәге энергиянең шактый өлешен чыгара; калганы импорт аша кертелә. Хорватия гомуми сәламәтләндерү системасын һәм бушлай башлангыч һәм икенчел белем бирүне тәэмин итә, шул ук вакытта Хорват мәдәният күпсанлы иҗтимагый оешмалар аша һәм Хорват әдәбиятына һәм массакүләм чараларына инвестицияләр аша тәэмин ителә.

Дин

үзгәртү

Хорватиядә иң таралган дин булып католик дине санала, халык санын алу нәтиҗәләре буенча, 2011 елда үзен католик дип 3 697 143 кеше яки ил халкының 86,28 % ы саный, грек католиклары дип үзен 6 219 кеше (0,14 %) күрсәткән.

Дини азчылык — православлар (серблар), мөселманнар, протестантлар (адвентист, баптист, методист, кальвинист, лютераннар, пятидесятник һ. б.), Яһвә шаһитләре, яһүдиләр. Атеистлар һәм агностиклар 195 893 кеше (5,57 %).

Милли гимн

үзгәртү

Lijepa naša domovino
(Безнең гүзәл Ватаныбыз)
(Bezneñ güzäl Watanıbız)

Һорват телендә IPA транскрипциясе Татар телендә Tatar telendä
Lijepa naša domovino,

Oj, junačka zemljo mila,
Stare slave djedovino,
Da bi vazda sretna bila!
Mila kano si nam slavna,
Mila si nam ti jedina,
Mila kuda si nam ravna,
Mila kuda si planina!

Teci, Dravo, Savo, teci,
Nit' ti, Dunav, silu gubi,
Sinje more, svijetu reci
Da svoj narod Hrvat ljubi
Dok mu njive sunce grije,
Dok mu hrašće bura vije,
Dok mu mrtve grobak krije,
Dok mu živo srce bije!

 [ljeːpa nâʃa domoʋǐːno]

[oj jǔnaːt͡ʃka zěmʎo miːla]
[stǎːre slâːʋe djeːdoʋino]
[dâ biː ʋǎzda srêtna biːla]
[mila kâːno si nâm slâːʋna]
[mila si nâm tî jedîna]
[mila kuːda si nâm râʋna]
[mila kuːda si planǐna]

[těːt͡si drǎːʋo sǎːʋo těːt͡si]
[nit tî dǔnaʋ sîːlu guːbi]
[sîɲe moːre sʋîjeːtu rêt͡si]
[da sʋoj nǎːrod xr̩ʋaːt ʎuːbi]
[dôk mu ɲîʋe suːnt͡se grǐje]
[dôk mu xr̩ǎʃt͡ɕe bûra ʋǐje]
[dôk mu mr̩tʋe grobâk krǐje]
[dôk mu ʒîʋo sr̩t͡se bǐje]

 Безнең гүзәл Ватаныбыз,

Курку белмәс сөекле ил,
Ата-бабадан даныбыз,
Мәңгелеккә бул син имин.
Газиз синең данлы чагың,
Газиз синең бердәмлегең,
Газиз мәһабәт тауларың,
Газиз ямьле үзәнлегең.

Драва ага, Сава ага,
Дунай-елга көче арта,
Күк диңгез сөйли дөньяга:
Һорват Ватанын ярата.
Кояш җирне җылытканда,
Имәннәрне җил бөккәндә,
Адәм зат гүргә ашканда,
Йөрәк күкрәктә типкәндә.

 Bezneñ güzäl Watanıbız,

Qurqu belmäs söyekle il,
Ata-babadan danıbız,
Mäñgelekkä bul sin imin.
Ğaziz sineñ danlı çağıñ,
Ğaziz sineñ berdämlegeñ,
Ğaziz mähabät tawlarıñ,
Ğaziz yämle üzänlegeñ.

Drava ağa, Sava ağa,
Dunay-yılğa köçe arta,
Kük diñgez söyli dönyağa:
Horvat Watanın yarata.
Qoyaş cirne cılıtqanda,
İmännärne cil bökkändä,
Adäm zat gürgä aşqanda,
Yöräk kükräktä tipkändä.

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ Official Names of the United Nations Membership — UN, 2016. — 5 p.
  3. ↑ https://www.ui.se/landguiden/lander-och-omraden/europa/kroatien/
  4. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  5. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  6. ↑ 12 // Конституция Хорватии — 1990.
  7. ↑ https://www.workwithdata.com/place/croatia
  8. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  9. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  10. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Europe/CROATIA
  11. ↑ http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1 — Атом-төш чималны сатучылар төркеме.
  12. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  13. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/croatia
  14. ↑ http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf — Movement Coordination Centre Europe.
  15. ↑ https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en — Халыкара гидрография оешмасы.
  16. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  17. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  18. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=83
  19. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  20. ↑ https://public.wmo.int/en/members/croatia
  21. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  22. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  23. ↑ https://holocaustremembrance.com/countries/croatia
  24. ↑ https://dzs.gov.hr/vijesti/objavljeni-konacni-rezultati-popisa-2021/1270
  25. ↑ 25,00 25,01 25,02 25,03 25,04 25,05 25,06 25,07 25,08 25,09 25,10 25,11 25,12 25,13 25,14 25,15 25,16 25,17 25,18 25,19 25,20 25,21 25,22 25,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  26. ↑ 26,0 26,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  27. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  28. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  29. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  30. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  32. ↑ http://www.dzs.hr/Hrv_Eng/ljetopis/2011/SLJH2011.pdf
  33. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  34. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  35. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  36. ↑ Индекс демократии — Economist Intelligence Unit.
  37. ↑ 37,00 37,01 37,02 37,03 37,04 37,05 37,06 37,07 37,08 37,09 37,10 37,11 37,12 37,13 37,14 https://www.bti-project.org
  38. ↑ 38,0 38,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/HRV
  39. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=HRV
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
  41. ↑ https://www.gs1.org/company-prefix

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Хорватия&oldid=4360493