Стронций

Стронций (лат. Strontium, Sr) — Менделеевның периодик таблицасының 5 период, 2 төркем элементы. Тәртип номеры - 38. Атом массасы 87,62(1) а. ер м.^[1] Гади матдә стронций — йомшак, җиңел чүкелүчән һәм сыгылмалы селтеле металл, көмөш-ак төстә. Югары химик активлыгына ия, һавадагы кислород һәм дым белән тиз арада реакциягә керә, сары оксид элпәсе белән каплана.

Символы

Стронций элементының символы — Sr (Стронций дип укыла).

Тарихы һәм атаманың килеп чыгышы

Элемент 1764 елда шотланд авылы Стронти́ан янында(ингл. Strontian, гэл. Sròn an t-Sìthein)кургаш руднигында стронцианит минералында табыла, яңа элементка исем шуннан алып бирелә. Бу минералда яңа металл оксиды барлыгы 1787 елда Уильям Крюйкшенк һәм Адер Кроуфорд тарафыннан ачылган. 1808 елда сэр Һемфри Дэви саф формасында аерып алган.

Табигатьтә

Югары химик активлыгы аркасында стронций ирекле рәвешендә очрамый. Ул якынча 40 минерал составына керә. Аларның иң мөһиме — целестин SrSO₄ (51,2 % Sr). Шулай ук стронцианит SrCO₃ (64,4 % Sr) чыгарыла . Бу ике минерал сәнәгать әһәмиятенә ия. Стронций ешрак төрле кальцийлы минералларга кушылган була.

Стронцийның башка минераллары арасында :

SrAl₃(AsO₄)SO₄(OH)₆ — кеммлицит;
Sr₂Al(CO₃)F₅ — стенонит;
SrAl₂(CO₃)₂(OH)₄·H₂O — стронциодрессерит;
SrAl₃(PO₄)₂(OH)₅·H₂O — гойясит;
Sr₂Al(PO₄)₂OH — гудкенит;
SrAl₃(PO₄)SO₄(OH)₆ — сванбергит;
Sr(AlSiO₄)₂ — слосонит;
Sr(AlSi₃O₈)₂·5H₂O — брюстерит;
Sr₅(AsO₄)₃F — ферморит;
Sr₂(B₁₄O₂₃)·8H₂O — стронциоджинорит;
Sr₂(B₅O₉)Cl·H₂O — стронциохильгардит;
SrFe₃(PO₄)₂(OH)₅·H₂O — люсуньит;
SrMn₂(VO₄)₂4H₂O — сантафеит;
Sr₅(PO₄)₃OH — беловит;
SrV(Si₂O₇) — харадаит;
SrB₂Si₂O₈ — пековит^[2]

Физик таралганлык дәрәҗәсе буенча стронций Җир кабыгында 23-енче урын били — аның масса өлеше 0,014% тәшкил итә(литосферада — 0,045 %). Металлның Җир кабыгындагы моль өлеше 0,0029 %.

Диңгез суында стронций бар (8 мг/л)^[3].

Ятмалары

Калифорнияда, Аризонада, АКШ-ында, Яңа Гранадада, Төркиядә, Иранда, Кытайда, Мексикада,Канадада, Малавида ятмалары билгеле^[4]

Рәсәйдә стронций табылган төбәкләр: Күк таш (рус. Синие камни)(Дагъстан), Мазуево (Пермь крае)), шулай ук ятмалар Бүрят Республикасында, Иркутск өлкәсендә, Красноярск краенда, Якутиядә һәм Курильск утравында бар^[5], әмма әлеге вакытта мәгъдән ятмалары эшкәртелми.

Физик үзенчәлекләре

Стронций — йомшак көмөшсу-ак металл, сыгылмалы һәм чүкелүчән, пычак белән җиңел киселә.

Эрү температурасы: 768 °C, кайнау температурасы: 1390 °C.

Химик үзенчәлекләре

Стронций үзенчәлекләре буенча кальцийга һәм барийга охшаш, алар арасында аралаш урынны били^[6].

Электрохимик көчәнеш сериясендә стронций иң актив металлар арасында (аның нормаль электрод потенциалы −2.89 В). Су белән көчле реакциягә кереп, гидроксид барлыкка китерә.

Куллану

Стронцийны һәм аның химик кушылмаларын куллануның төп өлкәләре — радиоэлектроника сәнәгате, пиротехника, металлургия, азык-төлек сәнәгате.

Искәрмәләр

↑ Meija J. et al. Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report) (англ.) // Pure and Applied Chemistry. — 2016. — Vol. 88, no. 3. — P. 265—291. — doi: %2Fpac-2015-0305 10.1515/pac-2015-0305.
↑ {{cite web|url=http://www.geokhi.ru/Lab14/pekov.aspx%7Ctitle=ГЕОХИ Калып:Недоступная ссылка(үле сылтама) РАН - Игорь Викторович
↑ J.P. Riley and Skirrow G. Chemical Oceanography V. I, 1965
↑ Рубидий — Свойства химических элементов
↑ К. В. Тарасов, О. М. Топчиева Особенности миграции и накопления стронция в гидротермальных метасоматитах Курильских островов (Кунашир, Кетой, Ушишир, Шиашкотан)
↑ Greenwood and Earnshaw, pp. 112-13

Әдәбият

Стронций// Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. 24(1)-й т. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
Greenwood N. N., Earnshaw A. Chemistry of the Elements (англ.). — 2nd Ed. — Butterworth-Heinemann (англ.), 1997. — <nowiki>ISBN 0-08-037941-9

Чыганаклар

Atomic Weights of the Elements 2001, Pure Appl. Chem. 75(8), 1107—1122, 2003. Retrieved June 30, 2005. Atomic weights of elements with atomic numbers from 1-109 taken from this source.(ингл.)
IUPAC Standard Atomic Weights Revised 2008 елның 5 март көнендә архивланган. (2005).(ингл.)