Волгоград
Волгогра́д яки Сарысу (рус. Волгоград — Идел каласы, төрки телләрдә Сарысу, Сары-Чин) — Россия Европа өлешенең көньяк-көнчыгышында урнашкан шәһәр, Волгоград өлкәсенең үзәге.
География
үзгәртүШәһәр Идел елгасының уң яры ~60 километрга буйлап сузылган, Мәскәүдән 961 километр көньяк-көнчыгыштарак урнашкан.
| Волгоградтан эре шәһәрләр кадәр ераклыгы (автоюллар буенча) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Воронеж ~ 582 км Тамбов ~ 519 км |
Сарытау ~ 389 км Камышлы ~ 195 км |
 Җаек ~ 836 кмЫрынбур ~ 1114 км |
|||||||
 Луганск ~ 533 кмКаменск-Шахтинский ~ 378 км |
 |
||||||||
| Волгодонск ~ 308 км Ростов-на-Дону ~ 492 км |
Әлиста ~301 км | Әстерхан ~ 436 км | |||||||
Сәгать поясы
үзгәртү
Вологоград һәм Волгоград өлкәсе халыкара стандарт буенча Moscow Time Zone (MSK/MSD) сәгать поясында урнаша. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +3:00 гә тигез.
Климат
үзгәртү| Волгоград климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Абсолют максимум, °C | 12,0 | 14,0 | 21,4 | 29,3 | 37,7 | 40,1 | 40,9 | 41,1 | 38,8 | 31,5 | 18,9 | 11,5 | 41,1 |
| Уртача максимум, °C | −3,5 | −3,3 | 3,3 | 14,5 | 21,4 | 26,4 | 29,3 | 28,1 | 21,3 | 12,7 | 3,4 | −2 | 12,6 |
| Уртача температура, °C | −6,3 | −6,7 | −0,5 | 9,2 | 15,9 | 20,9 | 23,5 | 22,3 | 15,6 | 8,0 | 0,3 | −4,8 | 8,1 |
| Уртача минимум, °C | −9,2 | −9,9 | −4 | 4,1 | 10,1 | 15,0 | 17,5 | 16,2 | 10,3 | 3,9 | −2,5 | −7,6 | 3,7 |
| Абсолют минимум, °C | −32,6 | −32,1 | −27,8 | −10,1 | −2,6 | 0,0 | 7,0 | 2,8 | −3 | −12 | −23,9 | −30,5 | −32,6 |
| Явым-төшем нормасы, мм | 28 | 23 | 20 | 24 | 41 | 39 | 36 | 28 | 25 | 25 | 26 | 32 | 347 |
| Чыганак: Погода и Климат | |||||||||||||
Тарих
үзгәртүИдел буе Болгары чоры
үзгәртүТөрки чыганаклар буенча Идел буе Болгары дәверендә бу урында сәүдә ноктасы Сарысу шәһәрчеге (кайбер чыганак буенча Сары Тиен (Сары Чин), болгарлар кайбер очракта тиен тире - тәңкә буларак кулланган) салынган. Идел буе Болгары һәм Шәрекъ - Фарсы иле, Бохара әмирлеге - арасында сәүдә иткән өчен фактория шәһәрчеге булып торган. Татар халык иҗатында борынгы исеме калган:
«Болгар иленең кызлары» җырыннан
…Иш суыннан билән ага
Сары-чингә, Итилгә,
Газиз башын хур була икән
Ялгыз калсаң чит илдә.
Алтын Урда чоры
үзгәртүАлтын Урда чорында Сарысу шәһәре сәүдә-хәрби ныгытмасы булып торган.
14 гасырда Алтын Урда бәкләрибәге Мамай кирмән янындагы калкулыкта каравыл ныгытмасына нигез салган. Бер риваять буенча бу курганда бәкләрибәк Мамай алтыннан коелган киемнәрендә күмелгән. Ләкин Мамайның чын кабере Кырымда табылган.
Мамай салган ныгытмасы булганга күрә Мамай курганы аталган, биредә бик канкойгыч сугышлар узган: Аксак Тимер һөҗүме һәм Сталинград сугышы.
Аксак Тимер Алтын Урдага һөҗүм иткәннән соң 1391-1395 елларда татар Сарысу шәһәренә зур зыян китергән, күп биналар җимерелгән иде.
Россия патшалыгы чоры
үзгәртү1589 елда татар Сарысу шәһәре рус гаскәре буйсындырган, һәм русча Сарысу - "Царицын" әйтелеше башланган.
Ватандашлар сугышы
үзгәртүИюльдә, Урал казаклары белән берләшү өчен, Дон гаскәре Царицынны алырга омтыла. 1918 елның август - сентяберндә Дон гаскәре Поворино һәм Воронежка таба һөҗүмгә күчте. 11 сентябрьдә совет сәргаскәрлеге үзенең гаскәрләрне Көньяк фронтка туплады. 24 сентябрьгә совет гаскәрләре казакларның Воронең-Пововрино юнәлешендә һөҗүмен туктаталар, ә Царицын юнәлешендә Красновның гаскәрләрне Дон артына чигендерә.
Совет чоры
үзгәртү1589 елдан 1925 елга кадәр шәһәр Цари́цын (Сарысу) исемен, ә 1925 елдан 1961 елга кадәр Сталингра́д исемен йөртә. 1942-1943 елларда барган Сталинград сугышы дөнья тарихында зур роль уйнаган, Икенче бөтендөнья сугышы иң зур хәрби-сәяси вакыйгасы.
- 1943 ел 2 февраль — Сталинград тирәсендә алманнарның капитуляциясе.
1961 елда Волгоград исеме кушыла.
Эчке бүленеш
үзгәртү- Трактор заводы районы
- Кызыл Октябрь районы
- Үзәк районы
- Дзержинский районы
- Ворошилов районы
- Совет районы
- Киров районы
- Кызыл Армия районы
Халык
үзгәртү| 1811[17] | 1840[18] | 1856[17] | 1863[17] | 1897[19] | 1913[17] | 1926[17] | 1931[17] | 1939[17] | 1959[20] | 1970[21] | 1979[22] | 1989[23] | 2002[24] | 2010[25] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ~3 800 | 4 605 | ~7 200 | ~8 400 | 55 186 | ~100 800 | ~153 500 | ~304 100 | ~445 000 | 593 844 | 817 647 | 928 692 | 998 894 | 1 011 417 | 1 021 244 |
Милли состав
үзгәртү| Милләт | 2002[26] | 2010[27] |
|---|---|---|
| руслар | 91,2% | 92,3% |
| әрмәннәр | 1,5% | 1,5% |
| украиннар | 1,8% | 1,2% |
| татарлар | 1,1% | 1,0% |
Волгоград агломерациясе
үзгәртүВолгоград агломерациясе — Волгоград өлкәсе территориясендә урнашкан бер үзәкле шәһәр агломерациясе. Халык саны — 1,4 млн кешедән артык (Көньяк федераль округы халкының ~10% өлеше, Волгоград өлкәсе халкының ~55% өлеше). Агломерация составына Волгоград, Волжский, Краснослободск шәһәрләре, Городище, Светлый Яр, Средняя Ахтуба штб-лары керәләр.
Волгоград бүген
үзгәртүИдел буендагы шәһәр, порт. Идел-Дон каналының башы, тимер юл төене. Халык исәбе 981,9 мең кеше (2009). Машина ясау (трактор), кара һәм төсле металл, нефть һәм нефть химиясе, төзелеш материаллары, азык-төлек ширкәтләре үскән. Иделдә ГЭС. Каһарман шәһәр, Бөек Ватан сугышы (1941–1945 еллар) истәлекләренә бай. Дөньяда иң биек скульптура (82,3 м) — Ватан ана монументы Волгоград шәһәрендә урнашкан.
Мәгариф
үзгәртүКардәш шәһәрләр
үзгәртү
Татар матбугаты
үзгәртүШәхесләр
үзгәртү- Җәүдәт Вилкиев (1927-2008), КДПИ профессоры.
Моны да карагыз
үзгәртүСылтамалар
үзгәртү
|
Викиҗыентыктагы медиафайллар? |
|---|
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Словарь топонимических перифраз: названия российских городов — СПб: Алетейя, 2022. — ISBN 978-5-00165-489-6
- ↑ 2,0 2,1 2,2 ОКТМО. 185/2016. Южный ФО
- ↑ https://www.citypopulation.de/en/russia/cities/southern/
- ↑ https://www.coventry.gov.uk/directory_record/6224/volgograd_russia/category/732/europe
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 5,17 5,18 5,19 5,20 http://www.volgadmin.ru/d/about/TwinCities
- ↑ https://www.kemi.fi/kaupunki-ja-hallinto/suuri-pieni-kaupunki/kansainvalinen-toiminta-ja-yhteistyo/
- ↑ https://www.liege.be/fr/vie-communale/services-communaux/international/jumelages-et-partenaires/volgograd-volgograd-russie
- ↑ https://www.dijon.fr/Dijon-Capitale/Ville-internationale/Villes-partenaires
- ↑ https://www.chemnitz.de/chemnitz/de/unsere-stadt/chemnitz-international/partnerstaedte/wolgograd/index.html
- ↑ http://www.volgadmin.ru/d/about/PartnerCities
- ↑ https://www.gochengdu.cn/news/our-sister-cities/sister-cities-of-chengdu/volgograd-russia--a425.html?xcSID=04j06l2e0bo8q3o2mh7ud63pm2
- ↑ https://www.yerevan.am/en/partner/sister-cities/
- ↑ https://www.izmir.bel.tr/tr/KardesKentler/62
- ↑ https://www.stadt-koeln.de/politik-und-verwaltung/internationales/staedtepartnerschaften/wolgograd-russland
- ↑ https://kievcity.gov.ua/news/205.html
- ↑ http://consultant.parus.ua/?doc=0A10E557DA
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 http://www.mojgorod.ru/volgorad_obl/volgograd/
- ↑ Статистические таблицы о состоянии городов Российской империи, 1840
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=1352
- ↑ 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ Чыганакка җибәрү хатасы: Неверный тег
<ref>; для сносокgks.ruне указан текст - ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2015-09-15, retrieved 2013-03-07
- ↑ 4. НАСЕЛЕНИЕ ПО НАЦИОНАЛЬНОСТИ ИВЛАДЕНИЮ РУССКИМ ЯЗЫКОМ ПО МУНИЦИПАЛЬНЫМ ОБРАЗОВАНИЯМ ВОЛГОГРАДСКОЙ ОБЛАСТИ (PDF), archived from the original (PDF) on 2014-01-12, retrieved 2013-11-28
- ↑ Griffin, Mary (2011-08-02). Coventry's twin towns. Coventry Telegraph. әлеге чыганактан 2013-08-06 архивланды. 2013-08-06 тикшерелгән.
- ↑ Coventry - Twin towns and cities. Coventry City Council.. әлеге чыганактан 2013-04-14 архивланды. 2013-08-06 тикшерелгән.
- ↑ Pessotto, Lorenzo. International Affairs - Twinnings and Agreements. International Affairs Service in cooperation with Servizio Telematico Pubblico. City of Torino. әлеге чыганактан 2013-06-18 архивланды. 2013-08-06 тикшерелгән.
- ↑ 広島市の姉妹・友好都市. City.hiroshima.jp. әлеге чыганактан 2009-06-07 архивланды. 2009-07-17 тикшерелгән.
- ↑ Sister Cities International (SCI). Sister-cities.org. әлеге чыганактан 2015-06-13 архивланды. 2013-04-21 тикшерелгән.
- ↑ Yerevan - Partner Cities. Yerevan Municipality Official Website. © 2005—2013 www.yerevan.am. әлеге чыганактан 2013-11-05 архивланды. 2013-11-04 тикшерелгән.
- ↑ МЕЖДУНАРОДНО СЪТРУДНИЧЕСТВО НА ОБЩИНА РУСЕ - Побратимени градове (Bulgarian). Община Русе [Municipality Ruse]. әлеге чыганактан 2013-08-05 архивланды. 2013-08-12 тикшерелгән.
- ↑ Executive power of Baku city