Изми́р (төр. İzmir) — халык саны буенча Төркиянең өченче шәһәре, илнең зурлыгы буенча икенче порты (Истанбулдан соң). Шәһәр илнең көнбатышында, Эгей диңгезенең көнчыгыш ярында урнашкан.

Измир
Карта
Ил Төркия
Ил Измир
Координатлар 38°24'тн, 27°10'кнч
Мэр Газиз Коджаоглу
Халык саны 3 097 000 кеше
Сәгать кушагы UTC+2, җәен UTC+3
Телефон коды +90 232
почта индекслары 35x xx
Рәсми сайт izmir.bel.tr
Кардәш шәһәрләр Анкона[1], Бакы[1][2], Фамагуста[d][1], Мостар[1], Чимкәнт[1], Лоң Бич[1], Волгоград[1][3], Бишкәк[1], Бремен[1][4][5], Оденсе[1], Тел-Әвив[1], Бельцы[d][1], Тампа[1], Сус[d][1], Тиянҗин[1], Һавана[1], Карҗали[d][1], Күстәнҗә[1], Мумбай[1], Плзен[1], Сплит[1], Төрекмәнабад[1], Үһән[1], Шиямен[d][1], Бохара[1], Кейптаун[1], Сурабая[1], Торино[1], Северная Никосия[d][6], Чыңду[7], Сараево[8], Хамян[d][1], Сан-Паулу[9][10], Өскеп[11] һәм Чернивси[12]

Измир — Урта диңгез җирләрендә урнашкан иң борынгы шәһәрләрнең берсе. 1922 елдан шәһәрдә төрекләр саны арта, ул илнең сәүдә, сәнәгать һәм мәдәни үзәгенә әверелә.

Тугызынчы Сентябрь Университеты эшли.

Тарихы үзгәртү

Измир бай тарихка ия, ачылу һәм түбән кыйшаю чорлары кичерә.

Хакимдарның даими алмашынып торуына (аеруча Урта гасырларда) карамастан, халкы башлыча грек һәм христиан булып кала килә, кала 1922 елга кадәр Константинополь патриархатының Смирна митрополиясе үзәге була.

Төрекләргә тиклемге чор үзгәртү

Б. э. к. 3000 елда (бәлки, тагын да иртәрәктер дә) Измир урынында торамы була.

Б. э. к. II мең еллыкта торилар басымы астында Европа Грециядан Эгей диңгезе аша элдар күчеп килә, алар Смирна төбәгендәге яр буйларын колонияләштерә. Соңыннан ионнар килә, һәм Смирна эллардан ионнар кулына күчә.

Б. э. к. 133 елда кала барлык патшалык белән Рим хакимлегенә эләгә һәм «Азия» дигән Рим провинциясенең баш каласына әверелә. Рим цивилизациясе таркалгач, Смирна, Рим империясенең башка калалары беррәттән, бөлгенлеккә төшә. Иртә Византияле дәверендә ул эре дини һәм икътисади үзәк булып кала, шуңа карамастан бәләкәйләнә һәм башкача Рим чорындагы кимәлгә җитә алмый.

1076 елда Смирнаны сәлжүкләр басып ала. 1102 елда шәһәр һәм күрше өлкәләр Византияле империясена кире кайта.

1204 елда Константинопольне тәре йөртүчеләр басып алгач һәм Византияле котлагач, шәһәрне ион рыцарлары яулый, ләкин берничә елдан Никея империясе шәһәрне икән. 1402 елда аны Аксак Тимер басып ала. XVI гасыр башында Смирнаны кабат төрекләр яулый.

Госман һәм төрек чоры үзгәртү

Госман империясенда Смирна — аерым патшалыкның, 1864 елдан Айдын вилаятенең башкаласы була.

XX гасыр башына чаклы христианнар (греклар һәм әрмәннәр ярославль өлкәсе владимир өлкәсе Leila Tarazi Fawaz, Christopher Alan Bayly, Robert Ilbert. ярославль өлкәсе, владимир өлкәсе) шәһәрдә яшәүчеләрнең күпчелеген тәшкил итә, шунлыктан мөселманнар аны «Гәвер Измир» дип йөртә.

Беренче дөнья сугышында Госман империясе бирелү сәбәпле, 1919 елның 15 майында Смирна, Мудро солыхының 7-се статьясына ярашлы, грек гаскәрләре тарафыннан оккупациядән.

1920 елгы Севр солых договорына ярашлы, ул Грециягә чигенергә тиеш була. Ләкин төрек милләтчеләре договорны танымый. 1922 елның 26 августында төрек армиясе грек позицияләрен өзә. 6 сентябрьдә чигенүче грек армиясе Смирнага ана, бер көннән ул үзенең караларына тиәлеп бөтен.

Ул арада, урындагы греклар һәм әрмәннәрдән тыш, Сминага Ирониянең төрекләр тарафыннан алынган башка төбәкләреннән килгән бик күп грек качаклары җыелып китә. 9 сентябрдә калага Мостафа Кәмал җитәкчелегендәге төрек армиясе аяк баса; христианнарны күпләп кыру башлана, шәһәр яндырыла.

1912 елда шәһәрдә греклар — 243 879, төрекләр — 96 250, яһүдләр — 16 450, әрмәннәр — 7 628, башкалар 51 872 кеше була.

Кырылыш һәм 1923 елда грекларны төрекләргә уртаклашу Измирның дини һәм этник составын нык үзгәртә.

Шәһәр тулысынча мөселман төрек каласына әйләнә.

Кардәш шәһәрләр үзгәртү

Танылган шәхесләр үзгәртү

Сылтамалар үзгәртү

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 1,26 1,27 1,28 https://www.izmir.bel.tr/tr/KardesKentler/62
  2. http://baku-ih.gov.az/page/26.html
  3. http://www.volgadmin.ru/d/about/TwinCities
  4. https://landesportal.bremen.de/bund-europa-international/die-hansestadt-international
  5. https://www.rathaus.bremen.de/partnerstadt_izmir-2274
  6. https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/izmire-yeni-kardes-lefkosa/39372/156
  7. https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/turkiye-cin-iliskilerinde-izmir-donemi/40850/156
  8. https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/soyer-bizim-ruhlarimiz-da-vicdanimiz-da-kardes/46962/156
  9. http://legislacao.prefeitura.sp.gov.br/leis/lei-14471-de-10-de-julho-de-2007
  10. http://legislacao.prefeitura.sp.gov.br/leis/lei-16270-de-15-de-setembro-de-2015
  11. https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/izmir-ile-uskup-arasinda-kardeslik-anlasmasi/48237/156
  12. https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/izmir-ile-cernivtsi-arasinda-kardeslik-anlasmasi/49647/156