Wikipedia

Ливия

Төньяк Африкада, Урта диңгез ярында урнашкан дәүләт, Мәгърибнең иң көнчыгыш иле
(Böyek Sotsialistik Xalıq Liviä Ğäräp Camaxiriäse битеннән юнәлтелде)

Ли́вия (гарәпчә ليبيا‎‎) — Төньяк Африкада, Урта диңгез ярында урнашкан дәүләт, Мәгърибнең иң көнчыгыш иле.

Ливия
гарәп. دولة ليبيا‎
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 15 август 1551, 2 март 1977, 1 сентябрь 1969 һәм 24 декабрь 1951
Сурәт
Рәсми исем Stato della Libia, l’État de Libye[1] һәм Ливия дәүләте
Кыскача исем 🇱🇾
Гомер озынлыгы 71,934 ел[2]
Демоним Libyan, líbiai, Libiano, Lübänan, ليبي, ليبية, ليبيون, ливийцы, ливиец, ливийка, לובי, לובית, libieni, libian, libiană, লিবীয়, Libyen[1], Libyenne[1], libico, libica, libici, libiche, libi, libiu, libia, Λύβιος, Λύβιοι, Λύβια, Λύβιες, Libiano, lìbega, lìbeghe, lìbeghi, lìbego, ليبي, ليبية, ليبيين, ليبيات һәм Libiach[3]
Рәсми тел гарәп теле[4]
Гимн Ливия гимны[d]
Мәдәният Ливия мәдәнияте[d]
Дөнья кисәге Африка[5]
Дәүләт  Ливия дәүләте
Башкала Триполи[d]
Сәгать поясы UTC+02:00, DAZD[d] һәм Africa/Tripoli[d][6]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Урта диңгез
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Төньяк Африка
Иң көнчыгыш ноктасы 31°39′26″ т. к. 25°08′57″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы 33°09′ т. к. 11°34′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы 19°30′ т. к. 24°00′ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы 30°10′05″ т. к. 9°23′30″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Libya.map
Иң югары ноктасы Бикку-Битти[d]
Иң түбән ноктасы Sabkhat Ghuzayyil[d]
Идарә итү формасы җөмһүрият
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Ливия президентлык советының рәисе[d]
Ил башлыгы Мухаммед аль-Менфи[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Ливия премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Габделхәмит Дбейба[d]
Канунбирү органы Ливия вәкилләр палатасы[d] һәм Ливия югары дәүләт советы[d]
Үзәк банкы Ливия үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Италия, Бразилия, Германия, Йәмән, Беларусь, Марокко, Мисыр, Франция, Әлҗәзаир, Чад, Хорватия, Чехия, Дания, Гренада, Бөекбритания, Мальта, Черногория, Көньяк Африка Җөмһүрияте, Швейцария, Вануату, Пакьстан, Кытай Җөмһүрияте, Филипин, Америка Кушма Штатлары, Сербия, Россия, Кытай, Һиндстан, Бангладеш, Гөрҗистан, Кения, Замбия, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[7], Маҗарстан, Төньяк Кипрның Төрек Җөмһүрияте һәм Косово Җөмһүрияте
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АБ, Гарәп Лигасы, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[8], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Африка үсеш банкы[d], Африка икътисади үсеше өчен гарәп банкы[d], Икътисади һәм социаль үсеш өчен гарәп фонды[d], Гарәп Мәгърибе берлеге[d], Гарәп валюта фонды[d], Интерпол[9][10], ХКТО[d][11][12], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[13], Бөтендөнья почта берлеге[14][15], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][16], ОПЕК, Халыкара гражданнар иминлеген саклау оешмасы[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[17], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[18] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][19]
Никахка керү яше 20 яшь
Пенсия яше 65 яшь
Мәҗбүри белем алуның минималь яше 6 яшь
Мәҗбүри белем алуның максималь яше 15 яшь
Халык саны 6 678 567 (2018)[20]
Ир-ат халкы 3 329 012[21], 3 369 959[21], 3 409 508[21] һәм 3 447 062[21]
Хатын-кыз халкы 3 240 076[21], 3 283 983[21], 3 325 769[21] һәм 3 365 279[21]
Административ бүленеше Эль-Бутнан[d], Дерна[d], Эль-Джебель-эль-Ахдар[d], Эль-Мардж[d], Бенгази[d], Эль-Вахат[d], Эль-Куфра[d], Сирт[d], Марзук[d], Сабха[d], Вади-эль-Хаят[d], Мисурата[d], Эль-Маргаб[d], Триполи[d], Эль-Джифара[d], Эз-Завия[d], Эн-Нугат-эль-Хумс[d], Эль-Джебель-эль-Гарби[d], Налут[d], Гат[d], Эль-Джуфра[d], Вади-эш-Шати[d], Эз-Завия[d], Триполи[d], Гат[d], Налут[d] һәм Мисрата[d]
Акча берәмлеге Ливия динары[d]
Номиналь тулаем эчке продукт 39 798 423 941 $[22] һәм 45 752 336 036 $[22]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,718[23]
Эшсезлек дәрәҗәсе 19 ± 0 процент[24]
Нәрсә белән чиктәш Мисыр, Судан, Тунис, Әлҗәзаир, Чад, Нигер һәм Урта Көнчыгыш
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][25]
Тизлек чикләмәсе 100 км/сәг
Челтәр көчәнеше 127 вольт[26] һәм 230 вольт[27]
Электр аергычы төре Europlug[d][26], D төре[d][27], Schuko[d][27] һәм L төре[d][27]
Әүвәлгесе Ливия Бөек Социалистик Халык Гарәп Җамаһириясе (1977-2011)[d]
Алыштырган Ливия Бөек Социалистик Халык Гарәп Җамаһириясе (1977-2011)[d]
Кулланылган тел заманча әдәби гарәп теле[d], гарәп теленең Ливия диалекты[d], сокна теле[d], Ливия ишарә теле[d], ауджила теле[d], тамаһак теле[d], гхадамес теле[d], нафуси теле[d], теда теле[d] һәм сиуа теле[d]
Кайда өйрәнелә Libyan studies[d]
Мәйдан 1 759 541 ± 1 км²
Һәштәге Libya
Югары дәрәҗәле Интернет домены .ly
Харита сурәте
Позиционная карта
Подробная карта
Тематик география Ливия географиясе[d]
Феноменның икътисады Ливия икътисады[d]
Феноменның демографиясе Ливия халкы[d]
Мәзһәб Мәлики мәзһәбе[28]
Тулаем туулар коэффициенты 2,467[29]
Шәһәр халкы 5 281 087[21], 5 369 132[21], 5 455 170[21] һәм 5 538 569[21]
Авыл халкы 1 288 001[21], 1 284 810[21], 1 280 107[21] һәм 1 273 772[21]
Уку-язу нисбәте 86,1 процент[30]
Демократия индексы 1,95[31]
BTI Governance Index 3,12[32], 3,06[32], 2,9[32], 4,15[32], 2,47[32], 2,29[32], 2,31[32] һәм 2,45[33]
BTI Status Index 4[32], 4,24[32], 4,49[32], 4,48[32], 4,62[32], 2,64[32], 2,6[32], 2,53[32] һәм 2,43[33]
Туым күрсәткече 18,732[21], 18,302[21], 17,828[21] һәм 17,298[21]
Үлем күрсәткече 5,454[21], 5,598[21], 6,018[21] һәм 5,954[21]
Happy Planet Index score 42,7[34]
Илнең мобиль коды 606
Илнең телефон коды +218
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 190[d][35], 191[d][35] һәм 193[d][35]
Илнең GS1 коды 624
Номер тамгасы коды LAR
Диңгездәге идентификацияләү номеры 642
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Ливиядә җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Ливиядә төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Ливия Викиҗыентыкта

Мәйданы 1 759 540 км², шуның 90 % чүлләр алып тора. Ливия – мәйданы буенча Африкада дүртенче, дөньяда 17 нче ил. Башкалада, Триполида, 6, 3 миллион ливиялеләрнең 1,7 миллионы яши. Ливия традиция буенча, 3 өлешкә бүленә: Триполитания (көнбатыш), Киренаика (көнчыгыш) һәм Феззан (көньяк).

Тәкъвим — ислам тәкъвиме, җәйге һәм кышкы вакытка күчеш юк.

Көнбатышта ил Алжир белән, төньяк-көнбатышта Тунис белән, көньякта Чад һәм Нигер, көньяк-көнчыгышта Судан, көнчыгышта Мисыр белән чиктәш. Ливиянең төнья чиген Урта диңгез юа.

Яр линиясе – 1770 км, Урта диңгез Африка илләре арасында иң зурысы. Урта диңгезнең Ливиягә якын өлешен Ливия диңгезе дип атыйлар. Климат, гадәттә, коры чүл климаты, диңгез буйларында йомшак Урта диңгез климаты, ә Бенгази районында – илнең көнчыгышында – дымлы. Тузан бураннары- сирокко еш. 1922 елда Әл-Газизия шәһәрендә 57, 8 0С (136, 0 оF) температурасы — Җирдә иң зур температура теркәлә.

Дин

үзгәртү
 
Ил башкаласы Триполида(ингл.)татар. Мәүләви Мөхәммәд мәчете

Ливиядә ислам ― дәүләт дине. Коръән ― Ливиядәге законнарның нигезе. Ил халкының (7 млн кеше, 2021 елга) 97 % ы ислам динен тота, 2,7 % ы ― христианнар (Копт православие(ингл.)татар., католик, англикан чиркәүләре тарафдарлары), 0,3 % ы ― башка диннәр тарафдарлары. Ливия мөселманнарының күпчелеге ― сөнниләр[36]. Аз санлы Әхмәдия, шигый, гыйбадия агымнары вәкилләре бар [37] [38][39].

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  3. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  4. ↑ 1 // Constitution of Libya
  5. ↑ https://www.workwithdata.com/place/libya
  6. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa
  7. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  8. ↑ https://www.oic-oci.org/states/?lan=en
  9. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  10. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Africa/LIBYA
  11. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  12. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/libya
  13. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  14. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  15. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=282
  16. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  17. ↑ https://public.wmo.int/en/members/libya
  18. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  19. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  20. ↑ https://data.worldbank.org/country/libya
  21. ↑ 21,00 21,01 21,02 21,03 21,04 21,05 21,06 21,07 21,08 21,09 21,10 21,11 21,12 21,13 21,14 21,15 21,16 21,17 21,18 21,19 21,20 21,21 21,22 21,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  22. ↑ 22,0 22,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  23. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  24. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  25. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  26. ↑ 26,0 26,1 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  28. ↑ Distribution of the four schools of Islamic jurisprudence // Islamic Jurisprudence & Law — Университет Северной Каролины, 2009.
  29. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  30. ↑ http://uis.unesco.org/country/ly — Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы.
  31. ↑ 2020 Democracy Index
  32. ↑ 32,00 32,01 32,02 32,03 32,04 32,05 32,06 32,07 32,08 32,09 32,10 32,11 32,12 32,13 32,14 https://www.bti-project.org
  33. ↑ 33,0 33,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/LBY
  34. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=LBY
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
  36. ↑ Chivvis, Christopher S.; Martini, Jeffrey (18 March 2014). Libya After Qaddafi: Lessons and Implications for the Future. Rand Corporation. p. 49. ISBN 978-0-8330-8489-7. https://books.google.com/books?id=PUAkAwAAQBAJ&pg=PA49. Retrieved 30 December 2018. 
  37. ↑ Pakistani Ahmedis Held (January 16, 2013).
  38. ↑ Minority Muslim Groups. Islamopedia Online. әлеге чыганактан 2016-04-15 архивланды. 2021-11-29 тикшерелгән.
  39. ↑ Pakistani Ahmedis Held (16 January 2013).

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Ливия&oldid=4248677