Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбле

Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбле
	Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбле
Төп мәгълүмат
Жанр	фольклор
Барлыкка килгән	1937
Илләр	Россия; ( Татарстан)
Шәһәр	Казан
Тел	татар теле
Элекке ; катнашучылар	Фәйзи Гаскәров,; Җәүдәт Айдаров,; Лима Кустабаева
http://www.tatans.com/

Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбле (Татарстан Республикасының Халыклар дуслыгы орденлы дәүләт җыр һәм бию ансамбле) – татар һөнәри җыр һәм бию ансамбле, Тукай бүләге иясе. Халыкара, бөтенсоюз, бөтенроссия ярышлары һәм фестивальләре лауреаты.

Тарихы

Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбле

1937 елны Татарстан АССРның хөкүмәт карары нигезендә Габдулла Тукай исемендәге Татар дәүләт филармониясендә хор студиясе – И.В. Грекулов җитәкчелегендәге Дәүләт хор капелласы барлыкка килә. Ярты ел үткәч, ул Татарстан АССРның җыр һәм бию ансамбле итеп үзгәртелә. Бию төркеме җитәкчесе итеп Санкт-Петербургда балет мәктәбен төгәлләгән, Казан шәһәре опера театрының балет биючесе Юрий Адольф улы Муко билгеләнә^[1]. Сәнгать җитәкчесе һәм хормейстеры З.С. Әхмәтова ансамбльне 22 ел җитәкли. 1991 елдан башлап Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбле мөстәкыйль эшли башлый.

Ансамбль оешкач, татар халкының күпгасырлык рухи мирасы, легендалары, аның йолалары, гореф-гадәтләре, җыр-биюләре, фольклор бәйрәмнәре, милли киемнәре сәхнәгә менде. Шулар нигезендә 50 дән артык югары сәнгати кимәлдәге җырлы-биюле композицияләр төзелде һәм тамашачыга күрсәтелде.

1938 елның 30 апрелендә — 1 май бәйрәменә багышланган беренче концерты.

Бөек Ватан сугышы елларында

Ансамбль, филармония артистлары белән, 17 концерт бригадасы төзеп, тылда һәм фронтларда 1700 шефлык концерты бирә.

1945 елда ансамбльне Фәйзи Гаскәров җитәкли, ул талантлы биючеләр буынын тәрбияли. РСФСР һәм Башкортстан АССРның атказанган сәнгать эшлеклесе Фәйзи Гаскәров куйган биюләр – көнкүрештән алынган, бай эчтәлекле, халык юморы белән өретелгән, көлкеле күренешләргә бай, югары бию техникасы булуы белән тамашачыны үзенә тарта. Аннан соң ансамбльдә Гай Таһиров, Ә. Кәлимуллин биюләр куйдылар^[2].

Ансамбль артистларының башкару осталыгын күтәрүгә республиканың композиторлары Александр Ключарев, Мансур Мозаффаров, Җәүдәт Фәйзи, Заһид Хәбибуллин, М. Юдин даими ярдәм итәләр^[3].

1967 елда Октябрь инкыйлабының 50 еллыгына багышланган һөнәри иҗат төркемнәренең бөтенсоюз ярышында (Мәскәү) ансамбль II урын ала.
1977 елда Халыкара Карфаген фесивалендә (Тунис) 37 катнашучы илнең һөнәри ансамбльләре арасында иң яхшысы дип табыла.
1978 елда җитәкчелеккә Лима Кустабаева килә. Ул унлап концерт һәм театральләштерелгән тамаша программасы булдыра.
2000 елда ансамбль XLIII Халыкара фестивальдә (Франция) уңышлы чыгыш ясый.
2004 елда “Россия сәнгате һәм кинематографы” фестивалендә (Ницца, Франция) катнаша.
2014 елда Халыкара милли мәдәниятлар фестивалендә (Маргис, Прованс, Франция) чыгыш ясый^[4].

Чит илләрдәге чыгышлары

Кытай (1960), Италия (1978), Төркия (1983), Япония (1987), Франция (1996, 2000, 2004, 2014), Бөекбритания (1997), Гыйрак (1997), Алмания, Монголия, Тунис, Кипр, Мальта, Нигерия, Бенин, Сенегал, Чехословакия, Югославия, Маҗарстан, Финляндия һ.б.^[2]

Сәнгать җитәкчеләре

1938 — 1959 — Зөләйха Әхмәтова
1939, 1960 — 1970 – Александр Ключарёв
1959 — 1965 – Җәүдәт Айдаров
1967 — 1968 – Әзһәр Абдуллин
1974 — 1978 – Геннадий Скалозубов
1978 — 1999 – Лима Кустабаева
2000 — 2005 – Ренат Вәлиев
2005 елдан – Айрат Хәмитов^[5]

Бүген ансамбль артистлары 3 төркемдә эшли: бию төркеме, хор төркеме, оркестр.

Сәнгать җитәкчесе – Айрат Хәмитов, Татарстанның халык артисты.
Баш дирижёр – Рәшит Мостафин, Татарстан АССР халык артисты.
Баш хормейстер – Нияз Гәрәев
Баш балетмейстер – Раилә Гарипова, Татарстан АССР халык, РФ атказанган артисты.
Хормейстер – Венера Гәрәева, Татарстан АССР халык артисты^[6]

Репертуар

«Кич утыру» Александр Ключарев, Фәйзи Гаскәров
«Туй» Заһид Хәбибуллин, А. Нарыков
«Сарман» Д. Абдуллин, Гай Таһиров
«Каз өмәсе» Халык көе, Раилә Гарипова
«Сәйдәш» Салих Сәйдәшев көе, Лима Кустабаева
«Шәрык клубы» Халык көе, Лима Кустабаева
«Сабантуй» Б. Лялаев, Р. Гарипова, Й. Мәҗитов, Лима Кустабаева
«Корбан-бәйрәм» Мәсгудә Шәмсетдинова, Р. Гарипова, Лима Кустабаева
«Рамазан» Мәсгудә Шәмсетдинова, Раилә Гарипова, Т. Латыйфуллин, Лима Кустабаева
«Әнисә», татар халык җыры (Мансур Мозаффаров хор өчен эшкәрткән) һ. б.

Бүләкләре

Бөтенроссия конкурсы лауреаты (1939, 1945, 1978, 1986)
Бөтенсоюз конкурсы лауреаты (1967)
Халыкара Карфаген фольклор коллективларының фестивале лауреаты (Тунис, 1977)
Татарстанның Габдулла Тукай исемендәге дәүләт премиясе (1960) – татар хор мәдәниятен һәм ССРБ халыкларының музыка иҗатын даими таныткан өчен (сәнгать җитәкчесе – Җәүдәт Айдаров).
Халыклар дуслыгы ордены (1988).

Бина

Островский урамы, 2нче санлы йорт адресы буенча урнашкан 3 катлы бина (Арианов – Тельпугов йорты) ^[7], республика дәрәҗәсендәге әһәмияткә ия мәдәни мирас объекты. Гомуми мәйданы ― 1279,8 кв.м. XIX гасырның беренче яртысында салынган. Бина дәүләт ансамбленә репетицияләр үткәрү һәм административ-хуҗалык эшләре өчен дип бирелгән. Бинага соңгы тапкыр 1996-1999 елларда ремонт ясалган. 2023 елның мартында яңа ремонт башланган. ^[8]