Стандарт модель

Стандарт модель (tat.lat. Standart model(үле сылтама)) - Элементар кисәкчекләр физикасының теоретик төзелеше, бөтенесе элементар кисәкчекләрнең электромагнит, зәгыйфь, көчле тәэсир итешүләрен тасвирлый.

Стандарт модель
Кыскача исем	SM, СМ һәм SM
Стандарт модель Викиҗыентыкта

Квант механикасы

$\Delta x\cdot \Delta p_{x}\geqslant {\frac {\hbar }{2}}$

Билгесезлек принцибы

Математик нигезләр

Нигез Классик механика · Планк даими зурлыгы · Интерференция · Гамильтониан (квант механикасы) Фундаменталь төшенчәләр Квант халәте · Дулкынча функция · Квант кушуы · Квант буталчылыгы · Катнаш халәт · Үлчәнеш · Билгесезлек · Паули мәсләге · Дуализм · Декогеренция · Эренфест теоремасы · Туннель эффекты· Джозефсон эффекты Тәҗрибәләр Дэвиссон — Джермер тәҗрибәсе · Поппер тәҗрибәсе · Штерн — Герлах тәҗрибәсе · Юнг тәҗрибәсе · Белл тигезсезлекләрен тикшерү · Фотоэффект · Комптон эффекты Тәгъбирләр Шрөдингер мәсләге · Һейзенберг мәсләге · Үзара тәэсир итешү мәсләге · Матрицалы квант механикасы · Хәрәкәт юллары буенча интеграллар · Фейнман диаграммалары Тигезләмәләр Шрөдингер тигезләмәсе · Паули тигезләмәсе · Клейн — Гордон тигезләмәсе · Дирак тигезләмәсе · фон Нейман тигезләмәсе · Блох тигезләмәсе · Линдблад тигезләмәсе · Һейзенберг тигезләмәсе Аңлатмалар Копенгаген аңлатмасы · Яшерелгән параметрлар теориясе · Күпгаләм аңлатмасы Теория үсеше Кырның квант теориясе · Квант электродинамикасы · Глэшоу — Вайнберг — Салам теориясе · Квант хромодинамикасы · Стандарт моделе · Квант гравитациясе Катлаулы темалар Кырның квант теориясе · Квант гравитациясе · Барлык теориясе Билгеле галимнәр Планк · Эйнштейн · Шрөдингер · Һейзенберг · Йордан · Бор · Паули · Дирак · Фок · Борн · де Бройль · Ландау · Фейнман · Бом · Эверетт

Шулай ук карагыз: Портал:Физика

Стандарт модельдә төрле кисәкчеләр арасында тәэсир итешү

Стандарт модельнең элементар кисәкчекләре: матдәнең өч буыны (кварклар - шәмәхә төсе, лептоннар - яшел), калибр бозоннары (кызыл) һәм Һиггс бозоны (сары)

Кисәкчекләрнең төрләре

Стандарт модель - Барлык теориясе түгел, чөнки Стандарт модель кара матдәне, кара энергияне һәм гравитацияне тасвирлый алмый.

1980 елларда үткәрелгән тәҗрибәләр нәтиҗәсендә ике арадагы вектор бозоннары табылган һәм Стандарт модельнең нигезләренең төзелеше тамамланган.

Ләкин 2002 елда ачылган нейтринлы тирбәнешләр Стандарт модельне киңәйтергә таләп иткән.

2012 елда Һиггс бозоны ачылганнан соң Стандарт модель тарафыннан фаразланган элементар кисәкчекләр исемлеге тәмамланган.

Нигезләр

Стандарт модель түбәндәгечә кагыйдәләрдән тора:

Бөтен матдә 24 фундаменталь 1/2 спинлы квант кырларыннан тора, аларның квантлары:

• кисәкчекләр-фермионнар - 6 лептон (электрон, мюон, тау-лептон, электронлы нейтрино, мюонлы нейтрино һәм тау-нейтрино)
• 6 кварк (u, d, s, c, b, t) һәм 12 аларның антикисәкчеге. Кварклардан адроннар тора, шул исәптә нейтроннар һәм протоннар - ягъни атом төшләре.
• кварклар көчле, зәгыйфь һәм электромагнит тәэсир итешүләрдә катнашалар
• коргылы лептоннар (электрон, мюон, тау-лептон) зәгыйфь һәм электромагнит тәэсир итешүләрдә катнашалар
• нейтрино зәгыйфь тәэсир итешүдә генә катнаша
• Бөтенесе өч тәэсир итешү - мөһим симметриянең постулаты нәтиҗәләреннән килеп чыга - Галәмебез өч калибрлаучы үзгәрешкә карата симметрияле булып кала.
• Тәэсир итешүләрнең таратучылар - бозоннар:
• 8 глюон - көчле тәэсир итешү өчен (Симметрия төркеме SU(3))
• 3 авырлы калибр бозоны (W⁺, W⁻, Z⁰) - зәгыйфь тәэсир итешү өчен (Симметрия төркеме SU(2))
• бер фотон электромагнит тәэсир итешү өчен (Симметрия төркеме U(1))
• Электромагнит һәм көчле тәэсир итешүдән аермалы буларак зәгыйфь тәэсир итешү төрле буынлы фермионны куша, аның нәтиҗәсендә кисәкчекләрнең стабильсезлегенә, СР-инвариантлыгының бозуына һәм нейтринлы тирбәнешкә китерә.

Стандарт модельнең тышкы параметрлары:

• лептоннар массалары (3 параметр, нейтрино массасыз булып санала), кварклар массалары (6 параметр) - шушы параметрлары (массалар) кисәкчекләрнең кырлары Һиггс бозонының кыры белән тәэсир итешү нәтиҗәсендә килеп чыга
• Кварклар электр-зәгыйфь кыр белән тәэсир итешү константлары (кушу почмаклары, СР-симметриянең бозуы комплекс фазасы)
• Һиггс кыры параметрлары - Һиггс бозоны массасы белән бәйләнгән
• Тәэсир итешү өч константасы - U(1), SU(2) һәм SU(3) калибрлаучы төркеменә бәйле - электромагнит, зәгыйфь һәм көчле тәэсир итешү интенсивлыгын билгели.
• Искәрмә: Нейтринлы тирбәнешләр ачылганнан соң Стандарт модельгә тагы 3 нейтрино массасы, 4 нейтрино кушуы параметрларын өстәргә кирәк.

Төрле көчләрнең чыгышы Стандарт модель буенча: калибр бозоннарының төрле тәэсир итешүе. Фейнман диаграммалары

Җитешсезлекләр һәм Яңа физика

Стандарт модельнең фаразлары төрле тәҗрибәләрдә яхшы яклана, ләкин 2000 елларда Стандарт модель тарафыннан тасвирламаган кайбер тәҗрибәләрнең нәтиҗәләре килеп чыкканар.

Стандарт модельдә - хәзерге вакытта баш кисәкчекләрнең теориясе булуына карамастан, кайбер җитешсезлекләр бар - гравитацияне тасвирламау һәм бик күп тышкы параметрлар. Шуңа күрә Стандарт модельдән тыш физика яки Яңа физика - теоретик эшләүләр дә бар.

Әдәбият

• Емельянов В. М. Стандартная модель и ее расширения. — М.: Физматлит, 2007. — 584 с. — (Фундаментальная и прикладная физика). — ISBN 978-5-922108-30-0
• "The Standard Model explained in Detail by CERN's John Ellis" omega tau podcast.
• "LHC sees hint of lightweight Higgs boson" .
• "Standard Model may be found incomplete," .
• "Observation of the Top Quark" at Fermilab].
• "The Standard Model Lagrangian. 2008 елның 21 ноябрь көнендә архивланган." After electroweak symmetry breaking, with no explicit .
• "Standard Model Lagrangian 2012 елның 6 ноябрь көнендә архивланган." with explicit Higgs terms. PDF, PostScript, and LaTeX versions.
• "The particle adventure." Web tutorial.
• Nobes, Matthew (2002) "Introduction to the Standard Model of Particle Physics" on : Part 1, Part 2, Part 3a, Part 3b.
• "The Standard Model" The Standard Model on the CERN web site explains how the basic building blocks of matter interact, governed by four fundamental forces.