Татар профессиональ музыкасы

Татар профессиональ музыкасы — татар композиторларының иҗаты, операсы, инструменталь музыкасы. Хәзерге татар музыкасы мәдәнияте халык иҗаты һәм халык башкарудагы көйләрдән башланып китә.

Татар профессиональ музыка сәнгатенең барлыкка килүе

Профессиональ музыка сәнгатенең барлыкка килүе 20 гасырның беренче унъеллыгына тура килә. 1920 елда ТАССР төзелгәннән соң башкаручы һәм композитор кадрларын әзерләү буенча планлы эш алып барыла. Бу эштә Казан музыка училищесы, Татар опера студиясе, Мәскәү һәм Ленинград музыка уку йортлары катнаша. 1922 елдан Татар академия театры профессиональ музыка үзәкләренең берсе була. С. З. Сәйдәшев иҗатында музыка драмасы уңышлы үсеш ала. Г. С. Әлмөхәммәтов, В. И. Виноградов, С. Х. Гәбәши опералары куела. 1920нче еллар ахырында — 1930нчы еллар башында М. Ә. Мозаффаров, Ж.Фәйзи, Н. Г. Җиһанов, З. В. Хәбибуллин, А. С. Ключарев, Ф. З. Яруллин, М. Г. Латыйповларның беренче әсәрләре барлыкка килә.

• 1937 елда Татар филорминиясе оештырыла.
• 1938 елда республиканың җыр һәм бию ансамбле,
• 1939 елда — Халык иҗаты йорты (хәзер Республика халык иҗаты фәнни-методик үзәге), Татар опера театры (хәзер Татар академия дәүләт опера һәм балет театры) эшчәнлеген башлый,
• 1940 - республика Композиторлар берлеге барлыкка килә

Композиторлар берлеге опера, балет, музыкаль комедия кебек төп музыкаль-сәхнә жанрлары үсешенә ярдәм итеп кенә калмый, җыр, камера музыкасы, хор музыкасы, симфоник музыка үсешенә дә булышлык итә.

• 1945 елдан соң татар музыка мәдәнияте аеруча интенсив рәвештә үсә. Бу дәвердә Казан дәүләт консерваториясе, Казан дәүләт мәдәният институты, Казан педагогика университетының музыка факультеты, Әлмәт музыка көллияте, Түбән Кама музыка көллияте, консерватория каршындагы урта махсус музыка мәктәбе ачыла.
• 1966 елда республиканың Дәүләт симфоник оркестры оештырыла.

Татар профессиональ композиторлары һәм башкаручылары

• 1950нче елларда Р. М. Яхин, X. В Вәлиуллин, Э. З. Бакиров, А, И. Г. Шәмсетдинов, А. З. Монасыйпов, Б. Г. Мөлеков,
• 60нчы елларда Р. Ә. Еникеев, Ф. А. Әхмәтов, М. З. Яруллин, И. Д. Якубов, Р. Н. Якупов, Р. Н. Вәлиуллин, А. З. Шәрәфиев (шул ук вакытта С. Г. Садыйкова иҗатын активлаштыра),
• 70нче елларда-Л. А. Хәйретдинова, Ш. К. Шәрифуллин, Р. И. Еникеева, Л. М. Батыр-Болгари, Ш. Х. Тимербулатов, Р. Ф. Абдуллин, М. И. Шәмсетдинова,
• 80-90 нчы елларда — Р. З. Әхиярова, Р. Ф. Кәлимуллин кебек компазиторлар иҗат дөньясына керәләр.

Татар музыка мәдәниятен өйрәнү белән Композиторлар берлеге, Казан дәүләт консерваториясе, Тел, әдәбият һәм сәнгать институтының сәнгать бүлеге, музыка белгечләре арасында — Ч. Н. Бәхтиярова, Р. А. Вамба, Я. М. Гиршман, М. Н. Нигъмәтҗанов Ю. Н. Исанбет, Г. Я. Касаткина, С. И. Раимова, З. Н. Сәйдәшев, К. С. Таҗиева, М. П. Фәйзулаева, Г. М. Кантор, Ф. Ш . Салитовалар шөгыльләнә.

Милли башкару сәнгате СССРның халык артистлары - дирижер Ф. Ш. Мансуров, җырчылар М. З. Булатова, В. А. Ганиева, Р. И. Ибраһимов, Ф. Х. Насретдинов, М. М. Рахманкулова, З. Д. Сөнгатуллина, З. Г. Хисмәтуллина, И. Г. Шакиров, В. Г. Шәрипова, җырчы һәм режиссер Н.К. Даутов, балет артистлары С. Ф. Садыйков, И. Ш. Хәкимова, Н. И Юлтыева һәм башкалар — милли башкару сәнгате осталары булып китәләр.

Чыганаклар

• Татарский энциклопедический словарь. — Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 1999. — 703 с., илл. ISBN 0-9530650-3-0
• Татар композиторлары. Кара аккош