Аллаһияр Вәлиуллин

Аллаһияр Вәлиуллин, Аллаһияр Гарифулла улы Вәлиуллин, рус. Валиуллин Аллагиар Гарифуллович (1924 елның 5 июле, ТАССР, Мамадыш кантоны, Байлар Сабасы1972 елның 18 сентябре, Казан) — композитор, ССРБ композиторлар берлеге әгъзасы (1955). Бөек Ватан сугышында катнашкан.

Аллаһияр Вәлиуллин

А.Г. Вәлиуллин (1924-1972)
Төп мәгълүмат
Тулы исеме

Аллаһияр Гарифулла улы Вәлиуллин

Туу көне

5 июль 1924(1924-07-05)

Туу урыны

ТАССР Мамадыш кантоны Байлар Сабасы

Үлү көне

18 сентябрь 1972(1972-09-18) (48 яшь)

Үлү урыны

Казан

Эшчәнлек еллары

Дәүләт

Россия байрагы

Һөнәрләр

композитор

Жанрлар

җыр, поэма, балет, опера

Хезмәттәшлек

ТАССР симфоник оркестры

Бүләкләр

Хезмәт Кызыл Байрагы ордены

Милләт

татар

Тәрҗемәи хәле

үзгәртү
 
Грампластинкасы. 1962

1924 елның 5 июлендә ТАССР Мамадыш кантоны (хәзерге Саба районы) Байлар Сабасы авылында крестьян гаиләсендә туган. Ике яшьтән бабасы тәрбиясендә кала. 1939 елда Саба мәктәбенең 9 сыйныфын төгәлләп, Казан музыка укуханәсенә укырга керә. Башта торба классында,соңыннан теория-композиторлык бүлегендә Ю.В. Виноградовта (1907-1983), М.А. Юдинда (1893-1948) шөгыльләнә.

1942 елдан Кызыл гаскәр сафында. Сталинград фронтында сугышларда катнаша, контузия ала, яралана. 1944 елда сугыш инвалиды буларак, хәрби хезмәттән җибәрелә.
1944-1946 елларда яңадан Казан музыка укуханәсендә композиция буенча профессор М.А. Юдинда шөгыльләнүен дәвам итә.

Сугыштан соң

үзгәртү

1946 елда, сәламәтлеге начараеп, Ташкәнткә күчәргә мәҗбүр була. Шул ук елны Ташкәнт дәүләт консерваториясенә (Б.Б. Надеждин классы) укырга керә. 1948 елда Казан дәүләт консерваториясенә (КДК) күчә һәм 1952 елда аны (А.С. Леман (1915-1998) классы) тәмамлый.

1952 елдан Казанда Халык иҗаты йортында методист, Бөтенроссия хор җәмгытенең Татарстан бүлеге өлкән методисты [1].

Казан музыка укуханәсендә укыганда татар халык җырларын эшкәртә, Фатих Кәрим, Нур Баян, Хәй Вахит, Әнәс Камал, Зәки Нури һ.б. татар шагыйрьләренең сүзләренә җырлар иҗат итә. Гомер буе җыр жанрына тугърылыклы кала. Композиторлар берлегенә әгъза итеп алырга, А. Вәлиуллинның иҗатын югары бәяүләүче Салих Сәйдәшев тәкъдим итә.

Төп әсәрләре

үзгәртү
  • «Язгы җилләр» операсы (Кави Нәҗми романы буенча Р. Хисамов либреттосы, II редакциясе – 1967)
  • «Агыйдел» балеты (Байдәүләтов либреттосы, 1нче картинасы – 1955 елда)
  • Увертюра
  • «Дөнья сугышны җиңәр» симфоник поэмасы (1952)
  • Симфония (1956, 1972)
  • «Спасс күтәрелеше» симфоник поэмасы (I редакция – 1958, II редакция – 1964)
  • «Студент Ульянов» кантатасы (1963)
  • Яшьлек симфоник поэмасы (I редакция – 1964, II редакция – 1967)
  • Симфоник биюләр
  • Ике кыллы квартет
  • Кыллы квартет өчен сюита

Дискография

үзгәртү
  • 1962 «Симфоническая музыка татарских композиторов». Апрелев грампластинкалар заводы. ТАССР симфоник оркестры башкаруында «Спас күтәрелеше» симфоник поэмасы кергән (дирижер И. Шерман)[2].

Бүләкләре, мактаулы исемнәре

үзгәртү

1993 елда Саба балалар сәнгать мәктәбенә Хөснулла һәм Аллаһияр Вәлиуллиннар исеме бирелгән [3].

Чыганаклар

үзгәртү
  1. Татарский энциклопедический словарь. Казань: Институт татарской энциклопедии АН РТ, 1999. ISBN 0-9530650-3-0

Әдәбият

үзгәртү
  1. Композиторы и музыковеды Советского Татарстана. Казань, 1985.
  2. А. Валиуллин. Наша Родина. Песни. Казань, 1972.

Сылтамалар

үзгәртү

Искәрмәләр

үзгәртү