Әлшәй районы
Әлшәй районы (рус. Альшеевский район) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге — Раевка авылы (элекке станция).
.png)
.svg)
1935 елның 31 гыйнварында барлыкка килгән. Административ үзәге итеп Раевка станциясе куела.
География
үзгәртүМуниципаль район Башкортстанның көньяк-көнбатыш өлешендә Дим елгасының урта агымында урнашкан. Мәйданы 2415 км² тәшкил итә. Төньяктан көньякка 38 кмга, көнбатыштан көнчыгышка 66 кмга сузылган.
Район башлыча дала җирләренә керә. Урманнар 15% территория алып тора.
Район җире авыл хуҗалыгы максатларына буйсындырылган. 82% җир авыл хуҗалыгы биләмәләренә керә, шуларның 73%ы эшкәртелә.
Халык
үзгәртүБарлыгы 44,2 мең кеше яши. 2002 ел сан алуы буенча 17 930 башкорт (район буенча 37%), 16 290 татар (33,7%), 10 661 рус (22%), 1774 украин 952 чуаш бар. 1989 елгы сан алу белән чагыштырганда татар белән башкортлар урын белән алышканнар, чөнки ул чакта татарлар район халкының 40,5, башкортлар — 26,5%ын тәшкил иткәннәр. [22]
Райондагы иң зур татар авыллары (1989):
Демография
үзгәртү| 1939[3] | 1959[4] | 1970[5] | 1979[6] | 1989[7] | 2002[8] | 2008[9] | 2009[10] | 2010[11] | 2012[12] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 71 230 | ↘62 219 | ↘61 946 | ↘52 162 | ↘47 500 | ↗48 398 | ↘43 893 | ↗44 384 | ↘43 647 | ↘42 454 |
| 2013[13] | 2014[14] | 2015[15] | 2016[16] | 2017[17] | 2018[18] | 2019[19] | 2020[20] | 2021[21] | |
| ↘41 551 | ↘40 747 | ↘39 880 | ↘39 420 | ↘38 874 | ↘38 386 | ↘37 615 | ↘36 823 | ↘36 799 |
Танылган шәхесләр
үзгәртү- Хәниф Абдрахманов – Бөек Ватан сугышы катнашучысы, Дан орденының тулы кавалеры (28.6.1944, 12.4.1945, 27.2.1958), татар гаиләсеннән.
- Нурия Абдуллина (1957―2024), журналист, җырчы, композитор. БР атказанган мәдәният хезмәткәре.
- Шамил Анак — татар шагыйре.
- Салават Әскаров - опера җырчысы, РФ халык артисты (2011), С. Юлаев премиясе (1992) лауреаты.
- Хәмит Вәли улы Әюпов (1914―1987), ветеринария фәннәре докторы (1969), профессор (1970). БАССР (1964), РСФСР (1974) атказанган фән эшлеклесе.
- Касыйм Вахит — сугышта һәлак булган татар язучысы
- Лек Вәлиев (1935—1992), театр режиссеры, Салават Юлаев премиясе лауреаты.
- Мәхмүт Даутов (1927—2015, Астана) — юллар төзүче, Социалистик Хезмәт Каһарманы (1966).
- Рәфыйк Ихсанов (1965, Түбән Әүрез), запастагы полковник (2006), РФ Каһарманы (2000).
- Иван Карпухин (1936), филология фәннәре докторы (1988), профессор (1998). БАССР атказанган укытучысы (1986), БР атказанган фән эшлеклесе (2006).
- Әмир Мәхмүдов — татар шагыйре.
- Әнвәр Нургалиев (1974, Әүрезтамак), җырчы, БР халык артисты (2021).
- Рәис Низамов - язучы, Г. Сәләм премиясе лауреаты (1978).
- Роберт Тимербаев (1960), баянчы, җырчы, композитор, БР атказанган сәнгать эшлеклесе.
- Гөлфия Юнысова - шагыйрә, Һәдия Дәүләтшина премиясе лауреаты (2006), БР Корылтае-Дәүләт шурасы депутаты (1999 елдан).
Икътисад
үзгәртүРайонда 1 зур (Раевка янында), 6 вак нефть ятмасы бар. Аларны “Аксаковнефть” берләшмәсе файдалана.
Хезмәт базары
үзгәртү2009 елгы мәгълүмат буенча матди җитештерү тармакларында шөгыле булган халыкның 60%ы (9665) катнаша. Җитештерми торган тармакта – 40% (6435 кеше). Оешма һәм предприятиеләрдә 7979 кеше эшли. Шул исәптән:
- авыл хуҗалыгында 1015 кеше,
- эшкәртү тармагында – 931 кеше,
- электр энергиясен, газ һәм су чыгаралар һәм тараталар – 183 кеше,
- төзелештә — 86 кеше,
- сәүдә челтәрендә — 466,
- кунакханә һәм рестораннарда – 36,
- транспорт һәм элемтәдә — 955 кеше,
- финанс эшчәнлек белән 73 кеше бәйле,
- күчемсез милек, аренда һәм хезмәтләр 11 кеше күрсәтә,
- дәүләт белән идарә итә, хәрби иминлек тәэмин итә һәм халыкны социаль яктан кайгырта 565 кеше,
- сәләмәтлекне саклый һәм социаль хезмәтләр күрсәтә 565 кеше,
- мәгарифтә 1977 кеше эшли,
- коммуналь, башка социаль һәм шәхси хезмәтләр күрсәтәләр 263 кеше.
Рәсми яктан Әлшәй районында эшсезлек – 2,68% дәрәҗәсендә.[23]
Мәгариф
үзгәртүӘлшәй районы мәгариф челтәренә 25 мәктәпкәчә белем бирү оешмасы бар. Урта белемне 1 Раевка башкорт лицее, Раевка гимназиясе, 16 урта, 11 төп, 3 башлангыч, 1 “ачык” (сменалы), 2 өстәмә белем бирү учреждениесе бирә.
2010/11 уку елы башына район мәктәпләрендә 5238 бала укый, мәктәпкәчә оешмаларда 1293 бала тәрбияләнгән. Мәктәпләрдә 1116 кеше хезмәт куя, шул исәптән 613 укытучы.
Матбугат
үзгәртү1935 елның февраленнән район гәҗите чыга.
Татарча «Әлшәй хәбәрләре», русча «Альшеевские вести», башк. «Әлшәй хәбәрҙәре».
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ http://xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/2-statya/7382-alsheevskij-rajon
- ↑ ОКТМО
- ↑ 3,0 3,1 Всесоюзная перепись населения 1939 года. Численность наличного населения СССР по районам и городам
- ↑ 4,0 4,1 Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность наличного населения городов и других поселений, районов, районных центров и крупных сельских населенных мест на 15 января 1959 года по республикам, краям и областям РСФСР
- ↑ 5,0 5,1 Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность наличного населения городов, поселков городского типа, районов и районных центров СССР по данным переписи на 15 января 1970 года по республикам, краям и областям
- ↑ 6,0 6,1 Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность наличного населения РСФСР, автономных республик, автономных областей и округов, краев, областей, районов, городских поселений, сел-райцентров и сельских поселений с населением свыше 5000 человек
- ↑ 7,0 7,1 Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность населения СССР, РСФСР и ее территориальных единиц по полу
- ↑ 8,0 8,1 Всероссийская перепись населения 2002 года. Численность населения субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более
- ↑ 9,0 9,1 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
- ↑ 10,0 10,1 Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года
- ↑ 11,0 11,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан
- ↑ 12,0 12,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года
- ↑ 13,0 13,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов — Росстат, 2013. — 528 бит
- ↑ 14,0 14,1 Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года
- ↑ 15,0 15,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года
- ↑ 16,0 16,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года — 2018.
- ↑ 17,0 17,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года — Москва: Росстат, 2017.
- ↑ 18,0 18,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Москва: Росстат, 2018.
- ↑ 19,0 19,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2019 года
- ↑ 20,0 20,1 Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года
- ↑ 21,0 21,1 Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
- ↑ Население Башкортостана: национальный состав по районам
- ↑ Комплексная инвестиционная Программа социально-экономического развития муниципального района Альшеевский район Республики Башкортостан на 2010 – 2015 годы, archived from the original on 2016-03-11, retrieved 2011-06-29