Wikipedia

Эквадор

Көньяк Американың төньяк-көнбатышында урнашкан дәүләт
(Ekvador битеннән юнәлтелде)

Эквадо́р (исп. Ecuador), рәсми атама Эквадо́р Җөмһүрияте́ (исп. República del Ecuador) – Көньяк Американың төньяк-көнбатышында урнашкан дәүләт. Илнең исеме испан телендә экватор сүзен аңлата.

Эквадор
исп. República del Ecuador
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 16 февраль 1840
Сурәт
Рәсми исем República del Ecuador, Republic of Ecuador, République de l'Équateur, Republik Ecuador, 厄瓜多共和國, República do Equador, Ikwayur Runaq Imayka, Repubblica dell'Ecuador, Res Publica Aequatoriae, எக்வடோர் குடியரசு, Republiek Ecuador, República de l'Equador, Cộng hòa Ecuador, 에콰도르 공화국, ইকুয়েডর প্রজাতন্ত্র, Республика Эквадор, エクアドル共和国, ईक्वाडोर गणराज्य, جمهورية الإكوادور, Republik Ekuador, جمہوریہ ایکواڈور, جمهوری اکوادور, Republika Ekwadoru, Республіка Еквадор, Ecuador, Republika Ekvador, la République d’Équateur[1] һәм اکوادورِ جمهوری
Кыскача исем 🇪🇨, Ecuador, Ecuador, Équateur, 厄瓜多尔, ईक्वाडोर, الإكوادور, Эквадор, Equador, Ecuador, Ecuador, Ecuador, אקוודור, ইকুয়েডর, Ekuador, エクアドル, 에콰도르, எக்குவடோர், Ekvador, Ecuador, اکوادور, Ekwador, Еквадор, Ecuador, Equador, Ecuador, Ekuador, Ecuador, ECU, EC һәм ECU
ХФӘ билгесе ɛkʋɑ'doːɾ
Катнашучы Пакиша сугышы[d] һәм Перу-Эквадор сугышы[d]
Гомер озынлыгы 76,327 ел[2]
... хөрмәтенә аталган Ekvator
Демоним Ecuadorian, ecuadori, ecuadorianer, Equadorano, Lekvadoränan, إكوادوري, إكوادورية, إكوادوريون, эквадорцы, Ecuadoran, אקוודורי, אקוודורית, ecuadorieni, ecuadorian, ecuadoriană, ইকুয়েডরীয়, ecuadoriano, ecuadoriana, ecuadoriani, ecuadoriane, ecuatoriano, ecuadoran, ecuatoriana, ecuatorianu, ecuatoriana, ecuadorian, ecuadorianska, Équatorien[1], Équatorienne[1], Ecuadoraner, Ecuadoranerin, ecuadoriana, ecuadoriane, ecuadoriani, ecuadorian, ecuadoregna, ecuadoregne, ecuadoregni, ecuadoregno, إكواطوري, إكواطورية, إكواطوريين, إكواطوريات һәм Eacuadórach[3]
Рәсми тел испан теле[4], кичуа теле[d][4] һәм шуар теле[d][4]
Гимн Эквадор гимны
Мәдәният Эквадор мәдәнияте[d]
Шигарь тексты « Allah,Vətən və Azadlıq " һәм Duw, Mamwlad a Rhyddid
Дөнья кисәге Көньяк Америка[5][6]
Дәүләт  Эквадор
Башкала Кито
Сәгать поясы UTC−05:00, UTC−06:00, Pacific/Galapagos[d][7] һәм America/Guayaquil[d][7]
Иң көнчыгыш ноктасы 0°58′15″ к. к. 75°11′19″ кб. о.
Иң төньяк ноктасы 1°27′ т. к. 78°52′ кб. о.
Иң көньяк ноктасы 5°00′44″ к. к. 79°00′37″ кб. о.
Иң көнбатыш ноктасы 0°22′ к. к. 91°33′ кб. о.
Геомәгълүматлар Data:Ecuador.map
Иң югары ноктасы Чимборасо[d]
Иң түбән ноктасы Тын океан
Идарә итү формасы җөмһүрият һәм президент республикасы
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Эквадор президенты[d]
Ил башлыгы Даниэль Нобоа[d][8]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Эквадор президенты[d]
Хөкүмәт башлыгы Даниэль Нобоа[d][8]
Башкарма хакимият Эквадор хөкүмәте[d]
Канунбирү органы Эквадор милли җыелышы[d]
Югары мәхкәмә органы Эквадор милли юстиция мәхкәмәсе[d]
Үзәк банкы Эквадор үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Бразилия, Германия, Австралия, Сербия, Венесуэла, Колумбия, Уругвай, Малайзия, Америка Кушма Штатлары, Россия, Иран, Кытай, Гөрҗистан һәм Маҗарстан
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Көньяк Америка җәмгыятьләре берлеге[d], Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Андлар җәмгыятьләре берлеге[d], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], ЮНАМИД[d], Латин Америкасы һәм Кариб диңгезе бассейны илләрендә атом-төш коралларның таралуына юл куймау агентлыгы[d], Интерпол[9][10], ХКТО[d][11][12], Халыкара гидрография оешмасы[d][13], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[14], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[15][16], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][17], Америка дәүләтләре оешмасы[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[18], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[19], Антарктика турында килешү[20] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][21]
Балигълык яше 18 яшь
Никахка керү яше 18 яшь
Халык саны 16 938 986 (2022)[22]
Ир-ат халкы 8 672 767[23], 8 790 148[23], 8 886 835[23] һәм 8 984 602[23]
Хатын-кыз халкы 8 670 974[23], 8 798 448[23], 8 910 903[23] һәм 9 016 398[23]
Административ бүленеше Асуай[d], Боливар[d], Каньяр[d], Карчи[d], Чимборасо[d], Котопахи[d], Эль-Оро[d], Эсмеральдас[d], Галапагос[d], Гуаяс[d], Имбабура[d], Лоха[d], Манаби[d], Морона-Сантьяго[d], Напо[d], Орельяна[d], Пастаса[d], Пичинча[d], Санта-Элена[d], Санто-Доминго-де-лос-Тсачилас[d], Сукумбиос[d], Тунгурауа[d], Самора-Чинчипе[d] һәм Лос-Риос[d]
Акча берәмлеге АКШ доллары
Номиналь тулаем эчке продукт 106 165 866 000 $[24] һәм 115 049 476 000 $[24]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,74[25]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,604[26]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 7,7
Эшсезлек дәрәҗәсе 5 ± 1 процент[27]
Нәрсә белән чиктәш Перу һәм Колумбия
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][28]
Челтәр көчәнеше 120 вольт[29]
Электр аергычы төре NEMA 1-15[d][29] һәм NEMA 5-15[d][29]
Алыштырган Бөек Колумбия[d]
Кулланылган тел испан теле, шуар теле[d], уорани теле[d], эквадорлы ишарә теле[d], цафики теле[d], секоя теле[d], ава-пит теле[d], чапалачи теле[d], кофан теле[d], ачуар-шивиар теле[d], сиона теле[d], тетете теле[d], медиа-ленгуа теле[d], сапаро[d], Salasaca Highland Quichua[d], Cañar Highland Quichua[d], Chimborazo Highland Quichua[d], Northern Pastaza Quichua[d], Calderón Highland Quichua[d], Napo Lowland Quechua[d], Imbabura Highland Quichua[d], Loja Highland Quichua[d] һәм Tena Lowland Quichua[d]
Мәйдан 255 586,91 км² (2010)[30]
Рәсми веб-сайт presidencia.gob.ec, turismo.gob.ec, educacion.gob.ec, culturaypatrimonio.gob.ec һәм cancilleria.gob.ec
Өстәмә тышкы мәгълүматлар чыганагы datosabiertos.gob.ec
Һәштәге Ecuador
Югары дәрәҗәле Интернет домены .ec
Харита сурәте
Тематик география Эквадор географиясе[d]
Ачык мәгълүматлар порталы Open Data platform of the Republic of Ecuador.[d] һәм Open Data Colombia[d]
Феноменның икътисады Эквадор икътисады[d]
Феноменның демографиясе Эквадор халкы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны 225 277[31]
Джини коэффициенты 47,3[32]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 12 процент
Тулаем туулар коэффициенты 2,542[33]
Шәһәр халкы 11 097 565[23], 11 285 898[23], 11 454 802[23] һәм 11 623 246[23]
Авыл халкы 6 246 175[23], 6 302 697[23], 6 342 935[23] һәм 6 377 754[23]
Демократия индексы 5,71[34]
BTI Governance Index 3,66[35], 3,73[35], 4,42[35], 4,37[35], 4,57[35], 4,48[35], 4,99[35], 5,22[35] һәм 4,88[36]
BTI Status Index 5,65[35], 5,75[35], 5,56[35], 5,39[35], 5,62[35], 5,55[35], 5,72[35], 6,48[35] һәм 6,23[36]
Туым күрсәткече 17,338[23], 17,037[23], 16,817[23] һәм 16,583[23]
Үлем күрсәткече 4,913[23], 7,534[23], 6,719[23] һәм 4,85[23]
Happy Planet Index score 58,8[37]
Илнең мобиль коды 740
Илнең телефон коды +593
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 9-1-1[d][38], 101[d][38], 102[d][38] һәм 131[d][38]
Илнең GS1 коды 786
Номер тамгасы коды EC
Диңгездәге идентификацияләү номеры 735
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Эквадорда җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Эквадорда төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Эквадор Викиҗыентыкта

Көнбатышта Эквадор Тын океан белән юыла, төньякта Колумбия белән чиктәш, көнчыгышта һәм көньякта Перу белән чиктәш. Эквадор составына Галапагос утраулары керә.

География

үзгәртү
 

Эквадор төньякта Колумбия, көньякта вә көнчыгышта Перу белән чиктәш. Көнбатышта Тын океан сулары белән юыла. Эквадор территориясе табигать ягыннан 3 өлешкә бүленә: Ориенте (тауалды тигезлекләр), Сьерра (Анд таулары) һәм Коста, ягъни "яр буе" (Анд таулары итәге һәм Гуаяс үзәнендәге түбәнлекләр). Сүнгән (Чимборасо — Эквадорның иң биек ноктасы, 6262 м) һәм хәрәкәттәге (Котопахи һ.б.) янартаулар бар.

Файдалы казылмалар: нефть, табигый газ, алтын, көмеш, күкерт, ташкүмер, марганис, бакыр һәм полиметалл рудалары. Климат Ориентеда экваториаль, Сьеррада тау-экваториаль, Костада субэкваториаль. Уртача айлык температура Китода (2800 м биеклектә) +13°С, көньякта +23°…+27°С. Еллык явым-төшемнәр саны 100 ммдан (көньякта) 6000 ммгача (Анд тауларының көнчыгыш битләүләрендә).

Эре елгалар: Гуаяс, Путумайо, Напо, Тигро. Территориясенең 75%ы урман (нигездә дымлы тропик урман). Урманнарда аю, ягуар, кыргый мәче, һ.б. сөт имезүчеләр яши. Елан, ташбака, варан, диңгез игуанасы, тимсах (крокодил), кошлар күп. Туфраклары көлсу-кызыл, тау-болын һәм аллювиаль.

Галапагос, Котопахи, Сангай һәм башка милли парклар бар.

Тарих

үзгәртү

Эквадор территориясендә борынгыдан 16 гасыр башларына кадәр индей кабиләләре яшәгән. 15 гасыр азагында бу җирләрне инклар басып алган. 1526 елда Эквадор ярына испан конкистадорлары килеп җиттеләр. 1531—33 елларда Франсиско Писарро җитәкчелегендәге конкистадорлар экспедициясе Экавадор территориясен басып алды. 1540-елларда җирле халык испаннарга каршы гыйсъян күтәргән. 1563—1739 елларда Эквадор Кито ауденциясе буларак Перу вицекыйраллыгы, 1739—1822 елларда Яңа Гранада вицекыйраллыгы составында. 

1822 елда бәйсезлек игълан ителгән. 1830 елның майгача Кито вилаяте буларак Бөек Колумбия составында булган. 1830 елда мөстәкыйль дәүләткә әйләнгән.

1945 елдан БМО әгъзасы.

Халык

үзгәртү

Халкының 71% метислар (европалылар һәм индейлар никахлашудан туган буыннар), монтубио (7,4%), афроэквадорлылар (7,2%) һәм индейлар (7%). Диндарларның күпчелеге католиклар. Халкының 62% шәһәрләрдә яши.

Диннәр

үзгәртү

2012 елда Статистика һәм халык санын алу милли институты (INEC) халык күп яши торган шәһәрләрдә яшәүчеләр арасында дини карашларны тикшерү үткәргән. Респондентларның 91,95 % ы диннәре бар, дип җавап биргән, 7,94 % ы үзләрен атеист дип, 0,11 % ы агностик дип билгеләгән. Дин тотучы төркемдә 80,4 % ы – католик диненә карый, 11,3 % ы ― протестантлар һәм 1,29 % ы ― Иегова шаһитлары. 6,96 % ы ― азчылык диннәр (Яһүд дине, Ислам, Бәһаи, Буддачылык һ. б.) тарафдары [39].

Административ бүленеш

үзгәртү
 

Эквадор 24 вилаятькә бүленгән. Алар, үз нәүбәтендә, 199 кантунга бүленәләр.

  1. Асуай
  2. Боливар
  3. Каньяр
  4. Карчи
  5. Чимборасо
  6. Котопахи
  7. Эль-Оро
  8. Эсмеральдас
  9. Галапагос
  10. Гуаяс
  11. Имбабура
  12. Лоха
  13. Лос-Риос
  14. Манаби
  15. Морона-Сантьяго
  16. Напо
  17. Орельяна
  18. Пастаса
  19. Пичинча
  20. Санта-Элена
  21. Санто-Доминго-де-лос-Тсачилас
  22. Сукумбиос
  23. Тунгурауа
  24. Самора-Чинчипе

Дәүләт корылышы

үзгәртү

Эквадор — җөмһүрият. Гамәлдәге конституциясе 1998 елда кабул ителгән. Дәүләт башлыгы — президент, у 4 еллык мөддәткә сайлана; икенче мөддәткә сайлану мөмкин. Канун чыгучы хакимиятне Милли кәнгрис (берпулатлы парламент), башкарма хакимиятне президент һәм аның тарафыннан билгеләнә торган хөкүмәт гамәлгәа ашыра; президент хөкүмәт белән дә җитәчелек итә.

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  3. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 2 // Конституция Эквадора (2008)
  5. ↑ https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/ecuador/
  6. ↑ https://www.workwithdata.com/place/ecuador
  7. ↑ 7,0 7,1 https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/southamerica
  8. ↑ 8,0 8,1 https://www.bbc.com/mundo/articles/c7291r4xxneo
  9. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  10. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Americas/ECUADOR
  11. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  12. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/ecuador
  13. ↑ https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en — Халыкара гидрография оешмасы.
  14. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  15. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  16. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=101
  17. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  18. ↑ https://public.wmo.int/en/members/ecuador
  19. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  20. ↑ https://www.ats.aq/devAS/Parties?lang=e
  21. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  22. ↑ Ahora hay 16,9 millones de ecuatorianos, según el Censo / мөхәррир Primicias
  23. ↑ 23,00 23,01 23,02 23,03 23,04 23,05 23,06 23,07 23,08 23,09 23,10 23,11 23,12 23,13 23,14 23,15 23,16 23,17 23,18 23,19 23,20 23,21 23,22 23,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  24. ↑ 24,0 24,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  25. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  26. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  27. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  28. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  30. ↑ 2010 census of Ecuador
  31. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  32. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  33. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  34. ↑ 2021 Democracy Index — EIU, 2022.
  35. ↑ 35,00 35,01 35,02 35,03 35,04 35,05 35,06 35,07 35,08 35,09 35,10 35,11 35,12 35,13 35,14 35,15 https://www.bti-project.org
  36. ↑ 36,0 36,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/ECU
  37. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=ECU
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 38,3 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
  39. ↑ INEC presenta por primera vez estadísticas sobre religión

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Башка телле бүлектә тулырак мәкалә бар: Ecuador (ингл.)
Сез тәрҗемә ярдәме белән бу мәкаләне язып бетереп проектка ярдәм итә аласыз.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Эквадор&oldid=4376691