Билгесезлек принцибы

Һейзенберг билгесезлек принцибы квант механикасында (tat.lat. Heyzenberg bilgesezlek prinsibı(үле сылтама)) - фундаменталь тигезсезлек (билгесезлек нисбәте), бер үк вакытта физик күзәтелүче зулыклар билгеләве төгәллегенең чиген билгели.

Квант механикасы

$\Delta x\cdot \Delta p_{x}\geqslant {\frac {\hbar }{2}}$

Билгесезлек принцибы

Математик нигезләр

Нигез Классик механика · Планк даими зурлыгы · Интерференция · Гамильтониан (квант механикасы) Фундаменталь төшенчәләр Квант халәте · Дулкынча функция · Квант кушуы · Квант буталчылыгы · Катнаш халәт · Үлчәнеш · Билгесезлек · Паули мәсләге · Дуализм · Декогеренция · Эренфест теоремасы · Туннель эффекты· Джозефсон эффекты Тәҗрибәләр Дэвиссон — Джермер тәҗрибәсе · Поппер тәҗрибәсе · Штерн — Герлах тәҗрибәсе · Юнг тәҗрибәсе · Белл тигезсезлекләрен тикшерү · Фотоэффект · Комптон эффекты Тәгъбирләр Шрөдингер мәсләге · Һейзенберг мәсләге · Үзара тәэсир итешү мәсләге · Матрицалы квант механикасы · Хәрәкәт юллары буенча интеграллар · Фейнман диаграммалары Тигезләмәләр Шрөдингер тигезләмәсе · Паули тигезләмәсе · Клейн — Гордон тигезләмәсе · Дирак тигезләмәсе · фон Нейман тигезләмәсе · Блох тигезләмәсе · Линдблад тигезләмәсе · Һейзенберг тигезләмәсе Аңлатмалар Копенгаген аңлатмасы · Яшерелгән параметрлар теориясе · Күпгаләм аңлатмасы Теория үсеше Кырның квант теориясе · Квант электродинамикасы · Глэшоу — Вайнберг — Салам теориясе · Квант хромодинамикасы · Стандарт моделе · Квант гравитациясе Катлаулы темалар Кырның квант теориясе · Квант гравитациясе · Барлык теориясе Билгеле галимнәр Планк · Эйнштейн · Шрөдингер · Һейзенберг · Йордан · Бор · Паули · Дирак · Фок · Борн · де Бройль · Ландау · Фейнман · Бом · Эверетт

Шулай ук карагыз: Портал:Физика

Билгесезлек принцибы алман галиме Вернер Һейзенберг (рус телендә Гейзенберг) 1927 елда ачыла, квант механикасының нигезләренең берсе.

Квант механикасында импульс һәм координатлар зурлыгы ихтималлык бүленешенә буйсыналар.

Һейзенберг билгесезлек принцибы:

$\Delta x\Delta p\geqslant {\frac {\hbar }{2}}$,

биредә:

$\Delta x$ - координатларның урта квадрат тайпылышы

$\Delta p$ - имульсның урта квадрат тайпылышы

$\hbar$ - Планк даимие

Шулай итеп, әгәр координатларны $x$ төгәл билгеләнсә, шунда импульсны $p$ якынча үлчәнә. Һәм киресенчә: әгәр импульсны $p$ төгәл билгеләнсә, шунда координатларны $x$ якынча үлчәнә

Шулай да билгесезлек принцибы энергия өчен:

$\Delta E\Delta t\geqslant {\frac {\hbar }{2}}$

биредә

E - энергия

t - вакыт

$\hbar$ - Планк даимие

Моны да карагыз

• Планк даимие
• Бозе — Эйнштейн бүленеше
• Ферми — Дирак бүленеше

Әдәбият

• Шредингер Э. К принципу неопределенностей Гейзенберга. Избранные труды по квантовой механике. М.: Наука, 1976. стр.210-217.
• Додонов В. В., Манько В. И. Обобщения соотношений неопределенностей в квантовой механике. Труды ФИАН СССР. 1987. Том 183 стр.5-70.
• Суханов А. Д. Соотношения неопределенностей Шредингера и физические особенности коррелированно-когерентных состояний, Теоретическая и математическая физика. 2002. Том.132. №.3. С.449—468.
• Суханов А. Д. Соотношение неопределенностей Шредингера для квантового осциллятора в термостате. Теоретическая и математическая физика. 2006. Том.148. №.2. (2006) С.295—308.
• Тарасов В. Е. Вывод соотношения неопределенностей для квантовых гамильтоновых систем. Московское научное обозрение. 2011. №.10. C.3-6.