Новороссийск
Новороссийск (рус. Новороссийск, адыг. Цӏэмэз) — Россия шәһәре, Краснодар краеның халык саны буенча өченче шәһәр.
| Новороссийск | |
| рус. Новороссийск | |
| Байрак[d] | |
 | _(2006).png) |
 | |
| Нигезләнү датасы | 1838 |
|---|---|
| Дәүләт |
 Россия[1] |
| Нәрсәнең башкаласы | Муниципальное образование город Новороссийск[d][1], Черноморская Советская Республика[d], Черноморский округ[d], Кара диңгез гөбернәсе һәм Черноморский округ[d] |
| Административ-территориаль берәмлек | Муниципальное образование город Новороссийск[d][1], Краснодар крае, Азак-Кара диңгез крае[d], Төньяк Кавказ крае[d], Черноморский округ[d], Кара диңгез гөбернәсе һәм Черноморский округ[d] |
| Хөкүмәт башлыгы | Владимир Ильич Синяговский[d] |
| Халык саны | 270 774 (2017)[2] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 10 метр |
| Сәгать поясы | UTC+03:00 |
| Кардәш шәһәр | Вальпараисо, Күстәнҗә, Гейнсвил, Плимут[3][4], Ливорно, Хихон, Пула һәм Брест |
| Бүләкләр | |
| Мәйдан | 81,1 ± 0,1 км² |
| Почта индексы | 353900–353925 |
| Рәсми веб-сайт | admnvrsk.ru |
| Һәйкәлләр исемлеге | Список памятников культурного наследия Новороссийска[d] |
| Җирле телефон коды | 8617 |
| Монда җирләргәннәр төркеме | [d] |
 | |
 Новороссийск Викиҗыентыкта | |
Халык саны — 241 788 кеше, буйсындырылган торак пунктлары белән — 298 068 кеше.[5]
ГеографияҮзгәртү
Шәһәр Кара диңгезнең туңмый торган тирән сулы Цемес бухтасы яры 25 километр буйлап сузылган, Краснодардан 136 километр ераклыкта урнашкан. Новороссийск — эре транспорт үзәге. Шәһәрдә Россиянең һәм Кара диңгездә урнашкан иң эре порты урнаша; Краснодар — Новороссийск тимер юлының соңгы пункты, шоссе юллары төене. Россия хәрби-диңгез флотының базасы.
КлиматҮзгәртү
| Новороссийск климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Уртача максимум, °C | 6,1 | 5,7 | 8,7 | 14,1 | 19,2 | 23,7 | 27,4 | 27,0 | 22,3 | 17,0 | 11,2 | 7,0 | 15,8 |
| Уртача температура, °C | 4,3 | 3,7 | 6,5 | 11,6 | 16,5 | 21,1 | 24,8 | 24,6 | 20,1 | 14,8 | 9,2 | 5,3 | 13,6 |
| Уртача минимум, °C | 2,4 | 1,6 | 4,1 | 8,7 | 13,4 | 18,4 | 22,0 | 21,8 | 17,4 | 12,4 | 7,1 | 3,3 | 11,1 |
| Явым-төшем нормасы, мм | 93 | 78 | 73 | 65 | 61 | 72 | 54 | 59 | 62 | 75 | 92 | 104 | 888 |
| Чыганак: Метеостатистика Краснодарского края | |||||||||||||
Сәгать поясыҮзгәртү
Новоросийск халыкара стандарт буенча Moscow Time Zone (MSK/MSD) сәгать поясында урнаша. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +4:00 гә тигез.
ТарихҮзгәртү
Новороссийск 1838 елда Суҗук-Кале исемле төрек ныгытмамсы калдыклары урынында нигезләнгән. 1853—56 еллардагы Кырым сугышы вакытында инглиз-француз эскадрасы тарафыннан җимереп бетерелә; 1860 елда юкка чыгырыла.
1866 елда торгызыла, шәһәр статусын ала һәм яңа оешкан Кара диңгез округының административ үзәге итеп билгеләнә. 1896 елдан — Кара диңгез губернасының административ үзәге.
Шәһәрнең алдагы үсеше Екатеринодар — Новороссийск тимер юлы (1888 елда төзелә) һәм диңгез порты төзелеше (1896) белән бәйле.
Ватандашлар сугышы вакытында шәһәр каты сугышлар аренасы булып торган.
Бөек Ватан сугышы вакытында шәһәрнең өлеше алман-фашист гаскәрләре тарфыннан алынган (сентябрь 1942). 1943 елның 4 февраленә карышы төндә, Станичка бистәсе янында (Новороссийскидан көньяграк) диңгезчеләр десанты төшкән һәм плацдармны алган (соңрак — "Кече Җир", (Малая Земля)). 1943 елның 16 сентябрендә азат ителә.
1973 елда шәһәргә каһарман шәһәр дәрәҗәсе бирелә.
ХалыкҮзгәртү
| 1897[6] | 1913[7] | 1926[7] | 1939[7] | 1959[8] | 1970[9] | 1979[10] | 1989[11] | 2002[12] | 2010[5] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 16 897 | ~46 000 | ~66 200 | ~95 200 | 93 461 | 132 744 | 159 135 | 185 938 | 232 079 | 241 788 |
Милли состав (2002): руслар — 86,0%, әрмәннәр — 4,3%, украиннар — 3,6%, татарлар — 1,3%.[13]
Административ бүленешҮзгәртү
Новороссийск 5 районга бүленә:
- Үзәк районы
- Көнчыгыш районы
- Көньяк районы
- Новороссийск районы
- Диңгез буе районы
ГалереяҮзгәртү
Шәһәр урамнарында
ПанорамаҮзгәртү
Кардәш шәһәрләрҮзгәртү
Кызыклы фактларҮзгәртү
1797—1802 елларда Новороссийск исемен Украинадагы Днепр шәһәре йөрткән.[14]
ИскәрмәләрҮзгәртү
- ↑ 1,0 1,1 1,2 ОКТМО. 185/2016. Южный ФО
- ↑ http://www.gks.ru/free_doc/doc_2017/bul_dr/mun_obr2017.rar
- ↑ http://www.visitoruk.com/Plymouth/20th-century-T1342.html
- ↑ https://www.plymouthherald.co.uk/whats-on/whats-on-news/plymouths-twin-cities-charming-things-3667510
- ↑ 5,0 5,1 http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/perepis2010/svod.xls
- ↑ Населенныя мѣста Россійской Имперіи въ 500 и болѣе жителей. Санктъ-Петербургъ, 1905.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 http://www.mojgorod.ru/saratov_obl/hvalynsk/
- ↑ 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 2002 ел сан алу базасы
- ↑ http://enc.mail.ru/article/1900407474(үле сылтама)