Гайнан Әмири
Гайнан Әмири (Гайнан Гыймазетдин улы Әмиров, башк. Ғәйнан Әмири, Ғәйнан Ғимәжетдин улы Әмиров) – язучы, фронтовик шагыйрь, тәрҗемәче. Әсәрләре татар, рус, башкорт телләрендә.
| Гайнан Әмири | |
|---|---|
 | |
| Туган телдә исем | Гайнан Гыймазетдин улы Әмиров |
| Туган | 25 август 1911 Яңа Артавыл, Бөре өязе, Уфа губернасы |
| Үлгән | 8 октябрь 1982 (71 яшь) Уфа, Башкортстан АССР |
| Күмү урыны | Уфа мөселман зираты |
| Яшәгән урын | Белгечләр йорты[d], Уфа |
| Милләт | татар |
| Ватандашлыгы | Русия империясе → РСФСР → ССРБ |
| Әлма-матер | Башкорт дәүләт университеты |
| Һөнәре | язучы |
| Сәяси фирка | Советлар Берлеге коммунистик фиркасе |
| Бүләк һәм премияләре | 
  |
Тәрҗемәи хәле
үзгәртү1911 елның 25 августында Уфа губернасы Бөре өязе ( хәзерге Башкортстанның Яңавыл районы) Яңа Артавыл авылында туган. 1982 елда вафат.
Бөре татар педагогия укуханәсен (1930), Башкортстан педагогия институтын (1938) тәмамлый.
1930 елдан Уфада, Коммуна, “Ленинчы”, "Яшь төзүче” гәҗитләрендә эшли.
1933 – 1935 елларда хәрби хезмәттә була.
1938 – 1942 елларда Мәҗит Гафури исемендәге Башкортстан тел һәм әдәбият гыйльми - тикшеренү институтында эшли.
1942 елда сугышка китә. Чкалов (Ырынбур) шәһәрендә командир составы курсларын тәмамлый. Бригада штабында элемтә бүлеге башлыгы сыйфатында Мәскәү, Сталинград яны сугышында катнаша. Орёл – Курск дугасында, Днепр аша кичүдә, Беларус җирендә яуларда катнаша. Кызыл Йолдыз ордены,I һәм II дәрәҗә Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә. капитан дәрәҗәсендә запаска чыга[1].
1946 – 1952 елларда Башкортстан язучылар берлеге идарәсенең рәис урынбасары, КПСС ның Башкортстан өлкә комитетында әдәбият – сәнгать бүлекчәсе мөдире.
1952 – 1955 елларда ССРБ фәннәр академиясенең Башкортстан бүлегендә бүлекчә мөдире.
1955 – 1957 елларда “Әдәби Башкортстан” (хәзерге «Агыйдел», баш. “Ағиҙел”) журналында мөхәррир (1955), мөхәррир урынбасары[2].
Иҗаты
үзгәртү
Чехов санаторие.1933.
Язучы һәм шагыйрь егерменче елларда татар телендә дүрт китап чыгара: икесе Уфада, берсе Казанда, тагын берсе Мәскәүдә; 1926 елда чыккан «Кооператорлар» исемле хикәяләр җыентыгы татар телендә [3]
1930 елның ноябренда “Коммуна” гәҗитендә эшләгәндә Мәҗит Гафуридан фатыйха ала : “Шигырь кешенең йөрәгенә үтәргә тиеш. Йөрәктән чыккан гына йөрәккә керә. Йөрәгеңне эшләргә мәҗбүр ит”[4]. Язган очерклары ”Яңа уйлар” (1930) китабында нәшер ителә. “Кимсетелгән Шәмсетдин, трудденьсез Нуретдин” поэмасы белән шагыйрь буларак таныла.
Сугыш еллары лирикасы “Солдат йөрәге” (1944) китабында урын алган. Сугыштан соң күбрәк фәлсәфи шигырьләр иҗат итә.
“Җәлил”, “Алтын”, “Ике мәхәббәт”, ”Зур бакча” хикәяләре аны проза остасы итеп таныта. “Морадым”, “Гашыйклар” повестьлары укучыларның яратып укыган китабына әверелә. “Бөек Ватан сугышы елларында башкорт әдәбияты”, “Башкорт чәчәннәре” исемле гыйльми хезмәтләре бар.
А.С. Пушкин, Н.А. Некрасов, С.Маршак, шулай ук украин, болгар, поляк, кытай, һинд,гарәп, монгол, чех шагыйрьләрен тәрҗемә итте[5]. Сәхнә өчен бер пәрдәлек пьесалар, “Таштугай” драматик легендасын язды, Мәҗит Гафуриның “Кара йөзләр”ен сәхнә әсәре итте.
Мактаулы исемнәре, бүләкләре
үзгәртү- Русиянең атказанган мәдәният хезмәткәре (1971)
- БАССРның атказанган мәдәният хезмәткәре (1969)
- Кызыл Йолдыз ордены
- I дәрәҗә Ватан сугышы ордены
- II дәрәҗә Ватан сугышы ордены
ССРБ язучылар берлеге әгъзасы (1939).
Кызыклы факт
үзгәртүРус язучысы Константин Симоновның «Көннәр һәм төннәр» әсәренең баш каһарманы капитан Сабуров ның прототибы – капитан Гайнан Әмири[6].
Әсәрләре
үзгәртү- “Август төнендә” (Уфа, 1936)
- “Байрак өчен” (Уфа,1938)
- "Кем көчле?" (Уфа,1947)
- “Яшәү шатлыгы” (Уфа, 1951)
- “Радость” (Уфа,1953)
- “Яшәү – яну” (Уфа,1957)
- Сайланма әсәрләр (Т.1 1961, Т.2 1962, Уфа)
- “Ак җилкән” (Уфа,1971)
- “Жизнь – не сабантуй” (Уфа,1972)
- “Тулпарлар” (Уфа,1976)
- “Августовские звёзды” (Уфа,1981)
Әдәбият
үзгәртү1. С.Байков. Әмири хикәяләре. «Октябрь», 1941, № 3.
2. Ә.Чаныш. Г.Әмири иҗаты. «Октябрь», , 1948, № 1.
3. Г.Хөсәенов. Тынгысыз язучы. «Агыйдел», 1961, № 9.
4. С.Агиш. Башкорт язучысы Г. Әмиригә 50 яшь. «Совет әдәбияты», 1961, № 3.
5. Н.Зарипов. Әдипнең иҗат бакчасы. «Агыйдел», 1981, № 8.
Чыганаклар
үзгәртүТатарский энциклопедический словарь. - Казань: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 1998 - 703 с., ил.
Совет Башкортстаны язучылары (биоблиографик белешмә). Уфа, 1988.
Утлы еллар авазы (җыентык, төзүчесе Г. Байбурин). Уфа, 1988.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ http://www.bashinform.ru/news/389612/
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2014-07-02, retrieved 2014-08-27
- ↑ Ф.Г., Табигыйлеккә хилафлык бит238, archived from the original on 2013-07-02, retrieved 2014-10-28
- ↑ http://gafuri.ucoz.ru/publ/100_let_gajnanu_amiri/1-1-0-57
- ↑ Янаульские зори
- ↑ http://libmap.bashnl.ru/node/788