Wikipedia

Биектау районы

Татарстан Республикасы составындагы административ-территориаль һәм муниципаль берәмлек (муниципаль район)
(Биектау муниципаль районы битеннән юнәлтелде)

Биектау районы (рус. Высокогорский район) — Татарстан Республикасы составындагы административ-территориаль һәм муниципаль берәмлек (муниципаль район). Район Татарстан Республикасының төньяк-көнбатыш өлешендә урнашкан. Административ үзәге - Биектау тимер юл станциясе поселогы. 2020 ел башына халык саны 51 567 кеше тәшкил итә.[3][4]

Биектау районы
Байрак
Нигезләнү датасы 10 февраль 1935
Сурәт
Дәүләт  Россия
Башкала Biektaw, Биекта́у[1]
Административ-территориаль берәмлек Татарстан
Сәгать поясы MSD һәм UTC+03:00
Халык саны 56 047 (2021)[2]
Мәйдан 1701,2 км²
Рәсми веб-сайт vysokaya-gora.tatarstan.ru​(рус.)​(тат.)
Харита сурәте
Карта
 Биектау районы Викиҗыентыкта

Хәзерге заман районы территориясендә беренче тораклыклар XII гасырда нигезләнгән дип уйланыла — ул чакта алар Идел буе Болгары тарафыннан контрольдә тотыла. Аларның кайберләре республиканың мәдәни мирас объектлары булып санала.[5][6]

Районда сәнәгать һәм авыл хуҗалыгы комплекслары үсеш алган, өч сәнәгать мәйданчыгы эшли башлаган, тагын бер сәнәгать паркын 2021 елда файдалануга тапшырырга әзерләнәләр.[4][7][8]

Географиясе

үзгәртү
 
Кара күл

Биектау районы Татарстан Республикасының төньяк-көнбатыш өлешендә, республиканың көньяк һәм төньяк, көнбатыш һәм көнчыгышын тоташтыручы юлларда урнашкан. Район көнбатышта — Яшел Үзән, көнчыгышта — Арча һәм Әтнә районнары, көньякта - Питрәч районы һәм Марий-Эл Республикасы белән төньякта чиктәш. Районның административ үзәге булган Биектау республика башкаласыннан 7 км ераклыкта урнашкан. Район территориясе 1574,8 км2, авыл хуҗалыгы билгеләнешендәге җирләр мәйданы 1188,2 км2 тәшкил итә. Район территориясендә 25 авыл җирлеге урнашкан. Биектау районы Казан агломерациясенең структур берәмлеге булып тора. Климат уртача-континенталь. Сезоннарның төгәл бүленеше билгеләнә. Июльнең уртача температурасы - 18,5 º — 19,5 º, гыйнварда -14,5 º -13,5 º.[9][7] Райондагы күлләр: Мунчала күле, Сөләнгер күле, Хәбри күле, Юртыш күле,

Герб һәм флаг

үзгәртү

Биектау районының заманча гербы муниципаль район Советы карары белән 2006 елның 6 декабрендә расланган. Гербның төп өлешен зәңгәр төс алып тора, ул чиста күк һәм табигый сулыклар символы. Аның фонында алтын казан урнашкан. Бу район территориясендә урнашкан республиканың уникаль тарихи һәйкәле, Казан ханлыгының борынгы шәһәрләренең берсе калдыклары символы. Алтын казан шулай ук төбәкнең бай тарихын һәм җирле халыкның традицияләрен символлаштыра. Казаннның яшел калкулыкта тора, бу район исемен чагылдыра, ә калкулыкның кирпеч линиясе Иске Казан ныгытмасының калдыкларын күрсәтә һәм бай археологик мирасны сурәтли. Гербның төслелеге табигатьне, сәламәтлек, бай уңыш, яшьлек, тотрыклылык, хөрмәт һәм интеллектны гәүдәләндерә. Биектау районы флагы турыпочмаклы зәңгәр тукымадан гыйбарәт, аның аскы ягы буенда өч тигез полоса сурәтләнгән, өстән — яшел, сары һәм янә яшел. Якын өске полосага Казанның бер гербы сурәте кушыла.[10][11]

Тарихы

үзгәртү
 
Биектау төбәк музее

XII гасырда хәзерге Биектау районы территориясендә Идел буе Болгары контроле астында Иске Казан авылына нигез салына, ләкин XIII гасырда ул Монгол күчмә халыкларына бюирешә, ә XV гасырда Казан ханлыгының бер өлеше була. Биектауның хәзерге авылы ул чорда Байгыш дип аталса да, территорияне Явыз Иван яулап алганнан соң, аны Рождественское дип үзгәртәләр.[9][6]

Район территориясенең бер өлеше XVIII гасыр башына кадәр Алат даругасы (округ) составына керә. Даруга административ үзәгенә юл Казаннан төньякка һәм төньяк-көнбатышка таба урнашкан булган. Биредә рус алпавытлары, йомышлы морзалар, татарлар һәм яңа керәшеннәр яшәгән, XVII гасырдан монастырь җир биләмәләре урнашкан. Алат даругасын 1708 елда бетерәләр, ә аның территориясе Казан өязе составына керә. 1722 елда Казанга Петр I килә, шулай ук ул Каймар авылында була, анда император килү хөрмәтенә изге Кирилл Белозерский чиркәве төзелә башлый. Соңрак авылда Петр I нең якын дусты — Нефед Кудрявцев була, шуңа күрә Каймарда еш кына император үзе дә, аның тарафдарлары Павел I һәм Екатерина II да була. Алардан тыш, авылда озак вакыт 1831 елдан Евгений Баратынский яши[9][7][12].

Биектау районы кантоннарны бетергәнәнн соң, 1935 елда яңа территориаль берәмлек буларак оеша. 1959 елда бетерәләр, ләкин 4 елдан соң яңадан торгызалар.[13]

1998 елда Биектау районы башлыгы итеп Рәшит Шәяхмәтов билгеләнә. 2007 елда аны 2010 елда вазыйфасыннан киткән Нәгыйм Садриев алыштыра. Шуннан бирле районны Рөстәм Кәлимуллин җитәкли, ул моңа кадәр Мамадыш районын җитәкләгән була. Башкарма комитет җитәкчесе булып Дамир Шәйдуллин тора.[14][15][16][17]

Халык саны

үзгәртү

2020 ел башына Биектау районында 51 567 кеше яши. Милли состав буенча халык түбәндәгечә бүленә: 67,2% татар, 30,4% рус һәм 2,4% башка милләтләр.[3][18]

Халык саны
2002[19]2005[20]2006[21]2007[22]2008[23]2009[24]2010[25]2011[26]2012[27]2013[28]
46 323↘46 204↗46 530↗46 840↘42 987→42 987↗43 207↗43 262↗43 604↗44 451
2014[29]2015[30]
↗45 174↗46 235
 
Этник карта
 
Дини карта

Милли составы

үзгәртү
Милләт 1970[31] 1979[31] 1989[31] 2002[32] 2010[33]
татарлар 50,0% 54,3% 56,3% 63,8% 67,2%
руслар 47,8% 43,4% 41,5% 34,0% 30,4%

Танылган кешеләре

үзгәртү

Идарә-җир төзелеше

үзгәртү

Биектау муниципаль районында 25 авыл җирлеге урнашкан.[7]

  1. Айбаш авыл җирлеге
  2. Алан-Бәксәр авыл җирлеге
  3. Әлдермеш авыл җирлеге
  4. Каенлык авыл җирлеге
  5. Бөреле авыл җирлеге
  6. Олы Битаман авыл җирлеге
  7. Олы Кавал авыл җирлеге
  8. Биектау авыл җирлеге
  9. Дөбъяз авыл җирлеге
  10. Казаклар авыл җирлеге
  11. Красносельское авыл җирлеге
  12. Иске Казан авыл җирлеге
  13. Мәмдәл авыл җирлеге
  14. Мүлмә авыл җирлеге
  15. Ташлы Кавал авыл җирлеге
  16. Усад авыл җирлеге
  17. Чыпчык авыл җирлеге
  18. Алат авыл җирлеге
  19. Семиозерка авыл җирлеге
  20. Суыксу авыл җирлеге
  21. Шәпше авыл җирлеге
  22. Ямаширмә авыл җирлеге
  23. Дачный авыл җирлеге
  24. Чернышевка авыл җирлеге
  25. Чыршы авыл җирлеге

Икътисады

үзгәртү

Сәнәгате

үзгәртү

Икътисад предприятиеләре «Усад спирт заводы» һәм «Ликер-аракы заводы» («Татспиртпром» филиаллары), «Касымов» сөт комбинаты, «Биектау» конфет фабрикасы, фармацевтика юнәлеше «Протек-10», «Ветфармгарант» (азык өстәмәләре) филиаллары,[34] «Винербергер Куркачи», «Казан лифт төзү заводы», «СафПласт», «Казансельмаш» һәм башка төзелеш компанияләре тарафыннан тәкъдим ителә.[35]

2007 елда Биектау районында «Казансельмаш» авыл хуҗалыгы техникасы җитештерү заводы эшли башлаган. Оештыручылар элеккеге сөт заводы җирләрен арендага алган. Шул ук елны компания Коркачык авылында үз базасын сатып ала алган. 2016 ел мәгълүматлары буенча, заводның табышы 50 млн. сумнан артык тәшкил иткән, ә продукция Россия һәм БДБ буенча 40тан артык дилерга җиткерелгән. 2020 елда предприятие хезмәткәрләренең уртача хезмәт хакы 52,3 мең сум булган.[36][37][38][39]

2008 елда районның иң зур «СафПласт» заводы файдалануга тапшырыган. 2010 елда ук компания әйләнеше 1,53 млрд. сум тәшкил иткән, ә 2011 елда «СафПласт» «Бизнес Online» басмасы төзегән «Татарстанның Топ-300 компаниясе»нә эләккән. 2018 елда компания, ел саен 15 млрд. м2 продукция эшләп чыгарып, экструзион полимер битләр җитештерү буенча Россиядә беренче урында тора. 2019 елдан башлап завод «хезмәт җитештерүчәнлеге һәм эш белән тәэмин итүгә ярдәм итү» милли проектына керә: аның хезмәткәрләре ташламалы кредитлар ала, алар өчен яңадан укыту һәм квалификация күтәрү курслары оештырылган.[36][40][41]

Коркачык авылында 2008 елдан бирле Wienerberger керамик материаллар җитештерүче Австрия компаниясе филиалы «Винербергер Куркачи» эшли. 2014 елда җитештерү киңәйтелгән, яңа җитештерү егәрлекләренә якынча 100 млн.сум инвестицияләнгән. 2018 елда компаниянең табышы 578,2 млн сум тәшкил иткән.[42][43]

2020 елның гыйнвар-сентябрь айларында районда 9 млрд. 731 млн. сумлык үз җитештергән товарлар төяп җибәрелгән.[44]

Авыл хуҗалыгы

үзгәртү

2015 елда Биектау районы Казан агломерациясендә өченче һәм авыл хуҗалыгы җитештерү күләме буенча Татарстанда 19 урында, ә 2019 елда алтынчы һәм 26 позициядә тора. Районда язгы бодай, көзге арыш, солы, арпа игелә. Терлекчелекнең төп тармаклары - сөт-ит терлекчелеге. Районның эре предприятиеләре - «Бөреле», «Серп и Молот», «Битаман», «Ватан», «Совет», «Татарстан» агрофирмасы, «Красная Заря» АХК.[4][7]

«Бөреле» авыл хуҗалыгы предприятиесе 1930 нчы елларда оеша, соңрак заводта кеш фермасы оештырыла. 2000 нче еллардан компания үсемлекчелек, җәнлекчелек, тегү һәм мех әйберләрен сату белән шөгыльләнә. 2010 елда «Бөреле» районда җитештерүне киңәйтү өчен 100 гектарга якын җир сатып алган, әмма 2016 елга фирма үз хезмәткәрләренә хезмәт хакы фондыннан 5,4 млн сум бурыч алган. Предприятие республика ведомствоара комиссиясе тыкшынуыннан соң бурычларын кайтарган. 2017 ел торышына «Бөреле» активында 22 мең га авыл хуҗалыгы җирләре, шул исәптән 17 мең га сөрүлек җирләре, 3,6 мең баш мөгезле эре терлек торган.[45][46][47]

2006 елда Өле авылында куяннар фабрикасына нигез салганнар, акцияләрнең 90% ы Татарстанның баш инвесторы буларак, Инвестиция-венчур фондына карый. Бер елдан ферма директорларын бүлеп бирелгән акчаларның бер өлешен урлауда шикләнеп кулга алалар, ә завод 30 миллион сумга ИВФтан башка эшмәкәр сатып ала. Аның җитәкчелегендә компания берничә тапкыр «Россиянең иң яхшы 100 товары» рейтингына кергән һәм куян ите җитештерү буенча илдә иң эре заводлар рейтингында булган. 2018 елда предприятиегә якынча 560 млн. сум кертелгән, шул ук вакытта керем 122 млн. сум тәшкил иткән, шуның аркасында 2018 елда фирма үзен банкрот дип тапкан, аның милкен һәм бурычларын 227 млн. сумга бәяләгән.[48]

2012 елдан Биектау районында «Яшь фермерларга ярдәм итү» программасы эшли. Дүрт ел эчендә ул 17 млн. сумлык 12 проект тормышка ашырылган. Районга сыер абзарлары төзү буенча республика программасы да кагыла, әйтик, 2020 елда Биектау районында 390 башка исәпләнгән яңа сөт фермасы ачылган.[49]

Районда «Бәрәкәтле» маркасы астында сатыла торган кыска вакытлы саклау продуктларында специальләшә торган «Касымов» сөт комбинаты эшли. 2020 елда Биектау заводы 750 млн сумга Удмуртиянең «Ува-молоко» компаниясе сатып алган. Инвесторлар Удмуртиянең үзендә сөт аз һәм Татарстаннан заказ бирергә туры килә дигән дәлилләрне аңлаткан. Яңа хуҗалар заводка сөт эшкәртү егәрлеген тәүлегенә 70 тән 250 тоннага кадәр арттыру өчен 100 млн. сумга якын акча салырга планлаштыралар. Продукция чыгарыла торган бренд үзгәрешсез калачак.[48]

2020 елның гыйнвар-июнь айларында районның авыл хуҗалыгы җыелма продукциясе 604 млн 862 мең тәшкил иткән.[44]

Инвестицион потенциалы

үзгәртү

Район территориясендә ХЭФ компаниясе идарәсе астында сәнәгать мәйданчыгы эшли. 2019 елда анда дүрт резидент бар, алар 37,3 млн. сумлык продуктлар җитештергән. 2015 елда өч мәйданчык булган, алар арасында 17 резидент була (продукциянең гомуми бәясе — 6,2 млрд. сум). 2017 елда Татарстан турыдан-туры инвестицияләр фонды Биектау районында 100 га күләмендә «М7 Биектау» азык-төлек сәнәгать паркын төзү нияте турында хәбәр итә. 2020 елда Фондта 6-7 мең яңа эш урыны булдырып, 70кә кадәр резидент урнаша ала, дип белдерәләр. Инфраструктураны тәмамлау һәм резидентларны җәлеп итү 2021 ел башында планлаштырыла. Проект буенча, 2026 елга резидентлар һәм идарәче компанияләр инвестицияләренең гомуми күләме 25 млн. сум тәшкил итәргә тиеш.[8][50][51]

Район предприятиеләренә инвестиция кертемнәре күрсәткечләре, бюджет акчаларыннан тыш, 2019 елда 8 млн 339 мең сум һәм 2020 елның беренче яртыеллыгында 4 млн 608 мең сум тәшкил итә.[44][52]

Транспорт

үзгәртү

Биектау районы территориясе буйлап «Казан — Екатеринбург» федераль магистраль тимер юллары уза. Төп автоюллар: М-7 федераль трассасы «Идел» һәм «Казан — Малмыж» юлы Киров шәһәренә китә. Магистраль транспорт коммуникацияләре кисешүләренең үзәге - Казан транспорт төене, ул тимер юл төененнән тыш, Казан елга портын, автомобиль һәм республика юлларын, аэропортны үз эченә ала. Җирле әһәмияттәге гомуми кулланылыштагы автомобиль юлларының гомуми озынлыгы 678,7 км.[9][7]

Экологиясе

үзгәртү

Район территориясендә «Чулпан» дәүләт табигый ландшафт тыюлыгы урнашкан. Ул Олы Кавал авылы янында урнашкан һәм 6054 гектар мәйданны били, нигездә, тыюлык авыл хуҗалыгы җирләреннән һәм урман полосасыннан гыйбарәт. Биредә Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән тугыз төр кош яши. Моннан тыш, районда җиде табигать һәйкәле бар, алар арасында биш күл, Эстача тау бите һәм «Җиде күл урманы». Республика хакимияте әлеге күлләр «Татарстан көзгесе» туристлык кластеры булачак проект эшләгән, бу концепция Россиядә экотуризмны үстерү буенча Бөтенроссия конкурсы финалисты булган. Проект экологик агарту һәм актив ял итү үзәген булдыруны, экосукмаклар үстерүне, спорт ялын кызыксындыру һәм лекторий оештыруны күздә тота. Эшләр 2021 елның язына билгеләнгән.[53][54]

Социаль өлкә

үзгәртү
 
Салих Сәйдәшев музее

2019 ел мәгълүматларына караганда, Биектау районында 88 мәгариф учреждениесе, 26 авыл клубы, 43 китапханә, өч балалар музыка мәктәбе, 117 мәдәни-агарту учреждениесе эшли. Биектау бистәсендә ике автодром, тау чаңгысы базасы, спорт комплексы урнашкан, анда милли көрәш, дзюдо, аэробика, атлетика гимнастикасы секцияләре үткәрелә. 2015 елда «Чыршы» балалар сәламәтләндерү лагерена нигез салына. 2020 елда Биектау авылында 1498,4 кв. м мәйданлы бассейн ачылган.[4][7][55]

Районда тугыз мәдәни мирас объекты урнашкан. Алар арасында Казан Изге Ана иконасы чиркәве дә бар: башта аны XVII гасырда ук салганнар, хәзерге гыйбадәтханәне 1809 елда төзиләр. Өчпрестоллы гыйбадәтханәнең төп өлеше Казан Изге Ана иконасы хөрмәтенә төзелгән, уң һәм сул яктан — изге благовер кенәз Александр Невский һәм Преподобный Макарий Желтоводский, Унженский хөрмәтенә ясалган. 1810 елдан 1821 елга кадәр гыйбадәтханәдә гыйбадәтләр ел әйләнәсе башкарыла, ә янәшәдәге таш Никольск гыйбадәтханәсен төзү белән бергә бары тик җәйге эшкә генә күчәләр. Совет чорында чиркәү биналары чебешләр һәм дуңгызлар үрчетү өчен файдаланыла. Гыйбадәтханә озак реставрацияләнгән. 2020 елда бинада беренче тапкыр озак вакыт эчендә беренче гыйбадәт була.[5][56]

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ ОКТМО
  2. ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
  3. ↑ 3,0 3,1 Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан. ТатарстанСтат (2020). әлеге чыганактан 2021-01-24 архивланды. 2020-11-18 тикшерелгән.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Высокогорский район. Татцентр.ру (2019). 2020-11-21 тикшерелгән.
  5. ↑ 5,0 5,1 Церковь Казанской Божьей Матери, 1809г.. Наследие Татарстана (2020). 2020-11-20 тикшерелгән.(үле сылтама)
  6. ↑ 6,0 6,1 Руслан Давлетшин (2014-09-13). Иске Казан – живой родник истории. Комсомольская правда. 2020-11-18 тикшерелгән.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Стратегия социально-экономического развития Высокогорского муниципального района Республики Татарстан на 2016-2021 годы и плановый период до 2030 года. Высокогорский муниципальный район. Официальный сайт (2016). әлеге чыганактан 2021-01-26 архивланды. 2020-11-18 тикшерелгән.
  8. ↑ 8,0 8,1 В Высокогорском районе запустят новый пищевой промышленный парк «М7 Высокая гора». Реальное время (2017-09-17). әлеге чыганактан 2019-11-02 архивланды. 2020-11-20 тикшерелгән.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Иванов, 2015
  10. ↑ Флаг Высокогорского района. Геральдика.ру (2006-12-06). 2020-11-15 тикшерелгән.
  11. ↑ Герб Высокогорского района. Геральдика.ру (2006-12-06). 2020-11-18 тикшерелгән.
  12. ↑ Иван Скрябин (2020-06-19). Без банка и переплат: на земли «коттеджного пояса» Казани дали беспроцентную рассрочку. Бизнес Online. 2020-11-18 тикшерелгән.
  13. ↑ Лев Жаржевский (2017-03-17). Образование ТАССР: от Татаро-Башкирской республики и штата Идель-Урал к 10 кантонам и 70 районам. Интернет-газета «Реальное время». әлеге чыганактан 2020-10-22 архивланды. 2020-11-21 тикшерелгән.
  14. ↑ Руководитель исполкома Высокогорского района Татарстана ушел с поста. Казань 24.ру (2018-04-02). 2020-11-21 тикшерелгән.
  15. ↑ Новым главой муниципального образования «Высокогорский муниципальный район» стал Нагим Сагдиев. Правительство Республики Татарстан. Официальный сайт (2007-06-25). әлеге чыганактан 2021-11-19 архивланды. 2020-11-21 тикшерелгән.
  16. ↑ Главу Высокогорского района переизбрали на новый срок. Татар-Информ (2020-09-23). 2020-11-07 тикшерелгән.
  17. ↑ Шайдуллин Дамир Фаритович. Татцентр.ру (2018). әлеге чыганактан 2020-09-25 архивланды. 2020-11-21 тикшерелгән.
  18. ↑ История района. Высокогорский муниципальный район. Официальный сайт (2020). әлеге чыганактан 2020-10-30 архивланды. 2020-11-18 тикшерелгән.
  19. ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. әлеге чыганактан 2012-02-03 архивланды.
  20. ↑ Административно-территориальное деление (АТД) за 2005 год. әлеге чыганактан 2015-03-29 архивланды. 2015-03-29 тикшерелгән.
  21. ↑ Административно-территориальное деление (АТД) за 2006 год. әлеге чыганактан 2015-03-29 архивланды. 2015-03-29 тикшерелгән.
  22. ↑ Административно-территориальное деление (АТД) за 2007 год. әлеге чыганактан 2015-03-29 архивланды. 2015-03-29 тикшерелгән.
  23. ↑ Республика Татарстан. База данных показателей муниципальных образований на 1 января 2008-2014 годов
  24. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. әлеге чыганактан 2014-01-02 архивланды. 2014-01-02 тикшерелгән.
  25. ↑ Численность и размещение населения республики Татарстан. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года
  26. ↑ Оценка численности постоянного населения Республики Татарстан на 1 января 2011 года. әлеге чыганактан 2015-04-04 архивланды. 2015-04-04 тикшерелгән.
  27. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. әлеге чыганактан 2014-05-31 архивланды. 2014-05-31 тикшерелгән.
  28. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). әлеге чыганактан 2013-11-16 архивланды. 2013-11-16 тикшерелгән.
  29. ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2014 года. Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан. Казань, 2014. әлеге чыганактан 2014-04-12 архивланды. 2014-04-12 тикшерелгән.
  30. ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2015 года. әлеге чыганактан 2015-04-17 архивланды. 2015-04-17 тикшерелгән.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Мустафин М.Р, Хузеев Р.Г. Всё о Татарстане (Экономико-географический справочник). — Казань, 1994
  32. ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2017-11-11, retrieved 2013-10-05 
  33. ↑ архив күчермәсе (PDF), archived from the original (PDF) on 2012-11-21, retrieved 2013-10-05 
  34. ↑ Рейтинг крупнейших аптечных сетей Татарстана за 2017 год — Реальное время. әлеге чыганактан 2022-04-07 архивланды. 2020-12-21 тикшерелгән.
  35. ↑ Аккредитованный в Евросоюзе | Республика Татарстан. 2020-12-21 тикшерелгән.
  36. ↑ 36,0 36,1 Виктор Османов, Игорь Ким (2018-11-28). Кому принадлежит Высокогорский район: топ-50 компаний Заказанья. Бизнес Online. 2020-11-19 тикшерелгән.
  37. ↑ Президент РТ встретился с коллективом «Казаньсельмаша. Бизнес Online (2020-08-13). 2020-11-1-20 тикшерелгән.
  38. ↑ Елена Фадеева (2016-08-01). Рафис Мифтахов, «Казаньсельмаш»: «В России нет даже болтов машиностроительного класса!». Бизнес Online. 2020-11-20 тикшерелгән.
  39. ↑ В Татарстане планируют субсидировать 50% от стоимости приобретения самоходной сельхозтехники. The DairyNews (2020-11-10). 2020-11-20 тикшерелгән.
  40. ↑ Наталья Голобурдова, Эльвира Вильданова (2019-09-16). «Нам говорят: «Мы тебя и от работы освободим, но мы тебя и от зарплаты освободим». Бизнес Online. 2020-11-19 тикшерелгән.
  41. ↑ Топ-300 крупнейших компаний Татарстана. Бизнес Online (2011-12-20). 2020-11-19 тикшерелгән.
  42. ↑ Валентина Шистерова (2019-11-12). Голландцы с китайским акцентом, пиррова победа Ford-Sollers и турецкий марш в «Алабуге». Бизнес Online. 2020-11-19 тикшерелгән.
  43. ↑ Николай Явдолюк (2014-01-24). «Wienerberger Куркачи» не почувствовал международных осложнений. Бизнес Online. 2020-11-19 тикшерелгән.
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 Рейтинг социально-экономического развития муниципальных районов и городских округов Республики Татарстан за январь-сентябрь 2020 года. Министерство экономики Республики Татарстан. Официальный сайт (2020-11-02). әлеге чыганактан 2020-12-06 архивланды. 2020-11-25 тикшерелгән.
  45. ↑ Агрофирма «Бирюли» по требованию прокуратуры выплатила долги по зарплате в 4,5 млн рублей. Бизнес Online (2017-08-14). 2020-11-20 тикшерелгән.
  46. ↑ Дмитрий Катаргин, Лилиана Набиуллина (2020-02-06). «Королевский союз»: Миннахметов и «Унистрой» объединяют усилия на рынке жилья. Бизнес Online. 2020-11-20 тикшерелгән.
  47. ↑ ЗАО Бирюли. Реальное время (2020-08-27). әлеге чыганактан 2020-11-25 архивланды. 2020-11-20 тикшерелгән.
  48. ↑ 48,0 48,1 Современную молочную ферму на 390 коров открыли в Высокогорском районе. Татар-Информ (2020-10-07). 2020-11-20 тикшерелгән.
  49. ↑ Наталья Голобурдова, Александр Андреев, Елена Иванова (2020-02-05). «Бэрэкэтле» сохранится!»: удмуртам ушло еще два молзавода Татарстана. Бизнес Online. 2020-11-20 тикшерелгән.
  50. ↑ Екатерина Ларионова (2020-07-29). Новый агропромышленный парк на Высокой Горе откроется в следующем году. Татар-Информ. 2020-11-20 тикшерелгән.
  51. ↑ Оксана Сотник (2020-08-04). Конкурент «Казани»: фермеры высказались о первом частном агропарке в РТ. РБК-Татарстан. 2020-11-20 тикшерелгән.
  52. ↑ Инвестиции в основной капитал Республики Татарстан. Комитет республики татарстан по социально-экономическому мониторингу (2020-09-24). 2020-11-20 тикшерелгән.
  53. ↑ Наталья Герасимова (2020-10-27). Заповедники для всех. Как в России развивают экотуризм. Аргументы и факты. 2020-11-20 тикшерелгән.
  54. ↑ Екатерина Ларионова (2020-08-05). Голубые озера под Казанью превратят в туристический кластер «Зеркала Татарстана». Татар-Информ. 2020-11-20 тикшерелгән.
  55. ↑ Крытый плавательный бассейн в Высокой Горе готов к открытию. Татар-Информ (2020-07-24). 2020-11-20 тикшерелгән.
  56. ↑ Ксения Лукичева, Артур Тумаков (2020-07-20). Архитектурный ликбез. 10 заброшенных церквей недалеко от Казани. Инде. 2020-11-20 тикшерелгән.

Әдәбият

үзгәртү
  • Иванов Д.В. Экологический гид по зеленым уголкам Республики Татарстан. — Казань: Фолиант, 2015.
  • И.Р. Кузьмина. Историко-культурный атлас Высокогорского района республики Татарстан. — Казань: типография ИП Рогожин, 2013.

Тышкы сылтамалар

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Биектау_районы&oldid=4111467