Акмәсҗит
Акмәчет белән бутамагыз.
| Aкмәсҗит | |
|---|---|
  | |
 | |
| Ил | Русия/Украина[1] |
| Координатлар | 44°56'54.154"N, 34°6'0.140"E |
| Шәһәр башы | Геннадий Бабенко |
| Нигезләнгән | 1497 |
| Беренче телгә алу | 1508 |
| Мәйдан | 107,41 км² |
| НУМ биеклеге | ~350 м |
| Халык саны | 360,5 тыс кеше |
| Халык тыгызлыгы | 4 927 кеше/км² |
| Милли состав | урыслар, украиннар, кырым татарлары |
| Дини состав | Христианлык, Ислам, Яһүдилек |
| Телефон коды | +380-652 |
| Почта индексы | 95000 — 95490 |
| Рәсми сайт | simferopol-sovet.gov.ua |
| Кардәш шәһәрләр | Һайделберг[2][3], Новочеркасск[2], Кечкемет[2], Искешәһәр[2], Иркутск[2], Мәскәү, Омск[2][4], Улан-Удэ[3], Сейлем[2], Русе[d][2], Падова[2], Нижгар, Көньяк-Көнбатыш административ округ[2], Киреч[3], Донецк[2], Чернивси[2] һәм Bursa |
Акмәсҗит яки Симферополь (укр. Сімферополь, рус. Симферополь, кырымтат. Aqmescit, Акъмесджит) — Кырымда урнашкан шәһәр. Кырым Җөмһүриятенең идарә, сәнәгый, мәдәни, фәнни үзәге. Кырым ярымутравының үзәгендә урнаша. Кырымтатар Милли Мәҗлесенең урнаштыру урыны. Әүвәл заманда Aкмәчет урынында скиф мәркәзе, скиф Неаполе, Алтын Урданың Кирмәнчек шәhәре булган.
Кырым ярымутравында тагы Акмәчет исемле авыл бар, шуңа күрә рәсми чыганакта Симферополь Акмәсҗит дип йөртелә, ләкин татарча матбугатта Акмәчет атамасы ешрак кулланыла.
ГеографияҮзгәртү
Акмәсҗит Кырым ярымутравында, Салгир елгасында урнашкан. Тимер һәм автомобиль юллары төене.
Сәгать поясыҮзгәртү
Акмәсҗит Мәскәү вакыты (Moscow Time Zone, MSK) сәгать поясында урнашкан. UTC белән аермасы +3:00 сәгать тәшкил итә.
ТарихҮзгәртү
Алтын Урда чорында татарлар Кирмәнчек шәһәрен салалар, соңрак биредә ак мәчет төзелә һәм Кырым ханлыгы чорында кирмән Акмәчет дип йөртелә башлаган.
Кырым ханлыгы вакытында Бакчасарай ил башкаласы статусына ия булган, ләкин Акмәсҗит шәһәрендә калга (дәүләттә ханнан соң икенче башлык) йорты урнашкан булган.
1781 елда Кырым ханлыгы Русия империясе тарафыннан басып алына. 1783 елда урыслар Акмәчет исемен Симферопольгә үзгәртәләр.
Павел I шәһәргә татар исемен Акмәчет кайтара, ләкин Павел I не үтергәннән соң урыслар яңадан шәһәргә Симферополь исемен бирәләр.
1944 елда Акмәчет шәһәреннән кырым татарлары сөргенлеккә җибәрелә.
1945 елда Симферополь Кырым Мохтари Җөмһүриятенең башкаласы статусын югалта.
1954 елда Кырым өлкәсе Украинага тапшырыла.
2014 елда Кырым кризисы һәм Кырым статусы турында референдумнан соң Кырым Акмәсҗит башкаласы белән Русия Федерациясенә кире кайтарыла.
Хәзер Акмәчет шәһәрендә Кырымтатар Милли Мәҗлесе урнаша.
КлиматҮзгәртү
- Уртача еллык температура — +10,8 °C
- Уртача еллык җил тизлеге — 4,4 м/с
- Уртача еллык һава дымлылыгы — 74 %
| Акмәсҗит климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Абсолют максимум, °C | 20,4 | 21,9 | 28,7 | 31,5 | 34,2 | 37,7 | 39,3 | 39,5 | 37,2 | 33,3 | 28 | 25,4 | 39,5 |
| Уртача максимум, °C | 3,9 | 4,7 | 9,1 | 15,9 | 21,4 | 25,7 | 28,9 | 28,7 | 23,1 | 17 | 10,4 | 5,6 | 16,2 |
| Уртача температура, °C | 0,2 | 0,4 | 3,9 | 9,9 | 15,1 | 19,5 | 22,3 | 22 | 16,9 | 11,3 | 5,8 | 2 | 10,8 |
| Уртача минимум, °C | −2,9 | −3,2 | −0,2 | 4,8 | 9,5 | 13,9 | 16,5 | 16,1 | 11,6 | 6,8 | 2,2 | −1,1 | 6,2 |
| Абсолют минимум, °C | −26 | −30,3 | −18,4 | −11,1 | −8,4 | 0,7 | 3,6 | 3,8 | −5,1 | −11,4 | −21,7 | −23,2 | −30,3 |
| Явым-төшем нормасы, мм | 39 | 36 | 37 | 34 | 34 | 58 | 46 | 52 | 42 | 42 | 49 | 45 | 514 |
| Чыганак: Погода и климат | |||||||||||||
ХалыкҮзгәртү
| 1897[5] | 1926[6] | 1939[6] | 1959[7] | 1970[8] | 1979[9] | 1989[10] | 2001[11] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 49 078 | 86 145 | 142 634 | 187 623 | 249 053 | 301 505 | 343 565 | 363 597 |
Милли состав (2001): урыслар — 66,7%, украиннар — 21,3%, кырымтатарлар — 7,0%, беларуслар — 1,1%.
Административ бүленешҮзгәртү
- Киев районы
- Тимер юл районы
- Үзәк районы
МәдәниятҮзгәртү
Күренекле кешеләрҮзгәртү
- Измаил Фирдәүс, кырымтатарлардан беренче РКП (б) әгъзасы, сәясәтче.
- Шамил Аләдинов
ИскәрмәләрҮзгәртү
- ↑ Бу торак пункт Русия һәм Украина арасында территориаль бәхәс астында торган Кырым ярымутравында урнашкан. Ярымутрауны фактик рәвештә контрольдә тотучы Русия Федерациясенең административ-территораль бүленеше буенча, Кырым территориясендә Кырым Җөмһүрияте һәм Акъяр федерация әһәмиятендәге шәһәре урнаша; Украина административ-территораль бүленеше буенча, Кырым территориясендә Кырым Автономияле Җөмһүрияте һәм Акъяр махсус статуслы шәһәре урнаша.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 https://tass.com/politics/906463
- ↑ 3,0 3,1 3,2 https://www.heidelberg.de/hd/HD/Leben/Simferopol.html
- ↑ http://admomsk.ru/web/en/city/international/russian#simferopol
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=1424
- ↑ 6,0 6,1 http://pop-stat.mashke.org/ukraine-cities.htm
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php
- ↑ http://2001.ukrcensus.gov.ua/rus/results/total_population/structure_population/sel_1/?box=1.1W&k_t=01&rn=01101&id=&botton=cens_db
 |
Бу мәкаләнең сыйфатын арттырыр өчен түбәндәгеләрне эшләргә кирәк?:
|