Wikipedia

Казакъстан

күбесенчә Азиядә урнашкан дәүләт
(Казахстан битеннән юнәлтелде)

Казакъстан Җөмһүрияте (Казакъстан, шулай ук Казахстан, tat.lat. Qazaqstan(үле сылтама),; каз. Qazaqstan Respublikasy, Қазақстан Республикасы; [qɑzɑqˈstɑn]) — күбесенчә Азиядә урнашкан дәүләт. Россия, Кытай, Кыргызстан, Үзбәкстан, Төрекмәнстан илләре белән чиктәш.

Казакъстан
каз. Қазақстан Республикасы
каз. Қазақстан
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 1991[1]
Рәсми исем Қазақстан Республикасы, Республика Казахстан, Казахстан, Қазақстан, قازاقىستان һәм la République du Kazakhstan[2]
Кыскача исем 🇰🇿, Казахстан һәм 哈萨克斯坦
Гомер озынлыгы 72,3 ел[3]
... хөрмәтенә аталган казакълар
Демоним kasachisch, Kasache, Kasachin, Kazakhstani, kazah, Kazakh, Kazakstanano, kazaĥo, Kazakistänan, كازاخستاني, كازاخستانية, كازاخستانيون, казахстанцы, казахстанец, казахстанка, קזחי, קזחית, kazahi, kazah, kazahă, কাজাখ/কাজাকিস্তানী, kazako, kazaka, kazaki, kazake, cazac, kazaquistanín, kazaquistanina, kazakh, қазоқ, kazajo, Kazakhstanaise[2], Kazakhstanais[2], kazaki, kazaka, kazake, kazako, كازاخستاني, كازاخستانية, كازاخستانيين һәм كازاخستانيات
Рәсми тел казакъ теле[4][5][6] һәм рус теле[7][8]
Гимн Казакъстан гимны
Мәдәният Казакъстан мәдәнияте[d]
Шигарь тексты El meu Kazakhstan һәм Менің Қазақстаным
Дөнья кисәге Азия
Дәүләт  Казакъстан
Башкала Астана
Сәгать поясы UTC+05:00
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Урта Азия һәм Үзәк Азия
Иң көнчыгыш ноктасы 49°13′51″ т. к. 87°18′54″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы 55°26′ т. к. 68°58′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы 40°34′08″ т. к. 68°35′01″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы 48°26′01″ т. к. 46°29′40″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Kazakhstan.map
Иң югары ноктасы Хан Тәңре
Иң түбән ноктасы Карагие[d]
Идарә итү формасы президент җөмһүрияте[9]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Казакъстан республикасы президенты[d]
Ил башлыгы Касыйм-Җумарт Тукаев
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Казакъстан премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Әлихан Смаилов
Башкарма хакимият Казакъстан хөкүмәте[d]
Канунбирү органы Казакъстан парламенты[d]
Үзәк банкы Казакъстан республикасы милли банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Германия, Украина, Согуд Гарәбстаны, Кытай, Сербия, Бөекбритания, Беларусь, Гөрҗистан, Канада, Дания, Үзбәкстан, Төркия, Аурупа Берлеге, Малайзия, Пакьстан, Кытай Җөмһүрияте, Мексика, Америка Кушма Штатлары, Көньяк Корея, Россия, Әзербайҗан, Әрмәнстан, Греция, Һиндстан, Иран, Бангладеш, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[10] һәм Маҗарстан
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, БДБ, ŞXO[11], Үзәк Азия илләре хезмәттәшлеге оешмасы[d], ОБСЕ, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[12], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Азия үсеш банкы[d], Интерпол[13][14], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][15], ХКТО[d][16][17], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[18], Group on Earth Observations[d], Бөтендөнья почта берлеге[19][20], Халыкара телекоммуникацияләр береге[d][21], Халыкара гражданнар иминлеген саклау оешмасы[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[22], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[23], Коллектив хәвефсезлек килешүе оешмасы[d], БДБ Ирекле сәүдә зонасы[d], Төрки дәүләтләр оешмасы һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][24]
Никахка керү яше 18 яшь һәм 17 яшь
Халык саны 19 002 586 (2021)[25]
Административ бүленеше Астана, Алматы, Акмулла өлкәсе, Актүбә өлкәсе, Алматы өлкәсе, Атырау өлкәсе, Көнчыгыш Казакъстан өлкәсе, Җамбыл өлкәсе, Караганды өлкәсе, Куштанай өлкәсе, Кызылурда өлкәсе, Маңгыштау өлкәсе, Төньяк Казакъстан өлкәсе, Павлодар өлкәсе, Көнбатыш Казакъстан өлкәсе, Төркестан өлкәсе, Чимкәнт һәм Байкуңгыр
Акча берәмлеге Казакъстан тәңкәсе
Номиналь тулаем эчке продукт 197 112 255 361 $[26] һәм 220 623 001 967 $[26]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,811[27]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,755[28]
Эшсезлек дәрәҗәсе 4 ± 1 процент[29]
Кардәш шәһәр Тойота
Нәрсә белән чиктәш Төрекмәнстан, Кытай, Кыргызстан, Үзбәкстан һәм Россия
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][30]
Челтәр көчәнеше 220 вольт[31]
Электр аергычы төре Europlug[d][31] һәм Schuko[d][31]
Алыштырган Казакъ Cовет Социалистик Республикаcы һәм СССР
Кулланылган тел казакъ теле, рус теле, уйгыр теле һәм Дунган теле
Мәйдан 2 724 900 км²
Рәсми веб-сайт gov.kz​(казакъ)​(рус.)​(ингл.)
Һәштәге Kazakhstan
Югары дәрәҗәле Интернет домены .kz һәм .қаз[d][32]
Харита сурәте
Тематик география Казакъстан географиясе[d]
Тимер юл хәрәкәте ягы уң[d]
Ачык мәгълүматлар порталы Open Data Kazakstan[d]
Феноменның икътисады Казакъстан икътисады[d]
Феноменның демографиясе Казакъстан халкы[d]
Кышкы күренеше
Мәктәптә укымаган балалар саны 24 659[33]
Джини коэффициенты 27,8[34]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 12 процент
Тулаем туулар коэффициенты 2,74[35]
Минималь температура −57 °C[36]
Демократия индексы 3,08[37]
BTI Governance Index 4,15[38], 4,71[38], 4,72[38], 4,67[38], 4,27[38], 4,41[38] һәм 4,56[38][39]
BTI Status Index 5,48[38], 5,53[38], 5,24[38], 5,13[38], 5,05[38], 4,88[38], 4,7[38] һәм 4,91[38][39]
Социаль медиаларда күзәтүчеләре 23 756
Happy Planet Index score 38,6[40]
Илнең мобиль коды 401
Илнең телефон коды +7[41]
Халыкара префикс 8
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 112[d], 101[d][42], 102[d][42] һәм 103[d][42]
Илнең GS1 коды 487
Номер тамгасы коды KZ
Диңгездәге идентификацияләү номеры 436
Шәрәфле ватандашлар төркеме Төркем:Казакъстан шәһәрләренең шәрәфле ватандашлары[d]
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Казакъстанда җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Казакъстанда төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Казакъстан Викиҗыентыкта

1997 елда Казакъстан башкаласы илнең көньягында урнашылган Алматыдан, исемен Астанага үзгәртелгән, үзәгендәге Акмола шәһәренә күчте. Башкала күчерүенең сәбәпләре арасында киләчәктә Алматыда җир тетрәү көтелүе иде. Моннан тыш, Нурсолтанда күбрәк казакълар яшәсә, Алматыда исә русларның өлеше зур.

Бердәм сәгать поясына күчү

үзгәртү

Казакъстан Хөкүмәтенең «Казакъстан Республикасы территориясендә вакытны исәпләү тәртибе турында»гы карарына ярашлы, 2024 елның 1 мартында 00:00 сәгатьтә бөтен ил территориясендә бердәм сәгать бүлгесе (UTC+5) билгеләнә. Ул Мәскәү вакытыннан 2 сәгатькә алдарак (МСК+2). Берничә шәһәрдә (шул исәптән башкала Астанада да) һәм 12 өлкәдә вакыт бер сәгатькә артка күчерелгән. Шуңа күрә хәзер республиканың көнбатышында урнашкан Җаекта да, көнчыгышында урнашкан Алматыда да вакыт — бер үк.[43].

Җәгъpафия

үзгәртү

Казакъстан — Азия һәм Аypyпa чигендә урнашкан трансконтиненталь дәүләт; территориянең күпчелеге Азиядә урнашкан.

Кырый ноктлалар

үзгәртү

Рельеф

үзгәртү

Казакъстанның территориясен күбесенчә чүлләр (36 %) һәм ярымчүлләр (18 %) били. Казакъстан территориясенең 35% өлешен далалар, 5,9 % — урманнар биләп тора.[44]

Илнең үзәк районнарында Казакъ кечкенә таулар тезмәсе (Казахсᴋий мелкосопчник) урнашкан. Казакъстанның төньягын Көнбатыш Себер тигезлеге биләп тора.

Идарә-җир төзелеше

үзгәртү

Дәүләти бәйрәмнәр

үзгәртү
  • 1—2 гыйнвар — Яңа ел
  • 8 март — Халыкара хатын-кызлар көне.
  • 21—23 март — Наурыз бәйрәме
  • 1 май — Казакъстан халкының бердәмлек бәйрәме
  • 7 май — Ватанны саклаучы көне
  • 9 май — Җиңү көне.
  • 6 июль — Башкала көне
  • 30 aугыcа — Казакъстан җɵмһүрᴎятсының Конституция көне
  • 10 Зөлхиҗҗә (Һиҗри тәкъвиме) — Корбан бәйрәм
  • 1 дᴎкәбеp — Казакъстанның беренче президенты көне
  • 16—17 дᴎкәбеp — Казакъстанның бәйсезлек көне

Казакъстанда туган танылган шәхесләр

үзгәртү
  Төп мәкалә: :Төркем:Казакъстанда туганнар
  Төп мәкалә: :Казакъстанда туган танылган шәхесләр

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ https://web.archive.org/web/20010122033300/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/belarus/by_appnc.html
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  3. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  4. ↑ http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=1008034
  5. ↑ 7.1 // Конституция Казахстана — 1995.
  6. ↑ https://www.ethnologue.com/language/kaz
  7. ↑ 7.2 // Конституция Казахстана — 1995.
  8. ↑ https://www.ethnologue.com/language/rus
  9. ↑ http://www.constcouncil.kz/rus/norpb/constrk/
  10. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  11. ↑ http://eng.sectsco.org/about_sco/ — ŞXO.
  12. ↑ https://www.oic-oci.org/states/?lan=en
  13. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  14. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Asia-South-Pacific/KAZAKHSTAN
  15. ↑ http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1 — Атом-төш чималны сатучылар төркеме.
  16. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  17. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/kazakhstan
  18. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  19. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  20. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=163
  21. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  22. ↑ https://public.wmo.int/en/members/kazakhstan
  23. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  24. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  25. ↑ база данных Всемирного банка — Бөтендөнья банкы.
  26. ↑ 26,0 26,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  27. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  28. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  29. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  30. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  32. ↑ Домен .қаз делегирован Казахстану — Координационный центр национального домена сети Интернет, 2012.
  33. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  34. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=KZ
  35. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  36. ↑ http://www.advantour.com/kazakhstan/weather.htm
  37. ↑ 2021 Democracy Index — EIU, 2022.
  38. ↑ 38,00 38,01 38,02 38,03 38,04 38,05 38,06 38,07 38,08 38,09 38,10 38,11 38,12 38,13 38,14 https://www.bti-project.org
  39. ↑ 39,0 39,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/KAZ
  40. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=KAZ
  41. ↑ http://countrycode.org/kazakhstan
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр береге
  43. ↑ Казахстан переходит на единый часовой пояс: что нужно знать. zakon.kz, 29.02.2024
  44. ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2009-11-30, retrieved 2011-11-22 

Сылтамалар

үзгәртү
 
Commons
Викиҗыентыкта бу тема буенча

Моны да карагыз

үзгәртү


Бу — география буенча мәкалә төпчеге.
Сез мәкаләне үзгәртеп һәм мәгълүмат өстәп,   Википедия проектына ярдәм итә аласыз.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Казакъстан&oldid=4247846