Калып:Baş bit/Tanılğan şäxes/06

Bu Tanılğan şäxes proyektı asbite.
Ğinwar | Fevral | Mart | Aprel | May | İyün | İyül | Avgust | Sentäber | Oktäber | Noyäber | Dekäber

1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30

1

Merilin Monro (inglizçä Marilyn Monroe, tuğan Norma Jeane Mortenson, çuqınğannan soñ Norma Jeane Baker; 1926 - 1962, Los-Anjeles) - AQŞ kinoaktrisası, cırçı, model. Aenise 1934 yılda psixiatriä xastaxanäsenä eläkkännän sonh, yäş Norma ozaq waqıtta yätimnär yortında tora. 16 yäştä Norma eşçe Ceyms Dougerti kiäwgä çığa häm Columbia studiäse belän kontraktnı imzalıy. 1948 yılda (22 yäştä) berençe film rolen uynıy. Merilin 30 filmda uynağan, seks-simvol bulıp sanala. Üzgärtü

2

Ğata Kamskiy (çın iseme Ğataulla Röstäm ulı Sabirov; 1974 yılnıñ 2 iyünendä tuğan) — AQŞda yäşäwçe tatar şaxmatistı. / SSRBnıñ yegetlär çempionatında ike tapqır ciñüçese. Tiz şaxmat buyınça ğämäldäge Dönya çempionı. 1989 yıldan başlap AQŞta yäşi. 1996-2004 şaxmat eşçänlegennän çitläşä, belem ala — yurist diplomına iä bula, üzeneñ yuridik şirkäten açıp cibärä. Şaxmat buyınça AQŞ çempionı (1991, 2010). Üzgärtü

3

Nikoláy Mixail ulı Karamzin (1766 yılnıñ 12 dekäbere — 1826 yılnıñ 3 iyüne) — rus tarixçısı, istoriograf, yazuçı, şağir. Peterburg Fännär akademiäseneñ möxbir äğzası, «Mäskäw jurnalı» häm «Awrupa xäbärçese» möxärrire. «Rus säyäxätçese xatları» häm «Mesken Liza» äsärläre aşa rus sentimentalizmı ölkäsenä nigez sala. Üzgärtü

4

[[1]] Lena Ğalimcan qızı Şakircanova (Şağircan, 1945 yılnıñ 4 iyün, / SSRB, RSFSR, TASSR, Aqtanış rayonı Puçı awılı) — tatar şağiräse. 1968-1973 yıllarda, TASSR däwlät cır häm biü ansamblendä cırçı-artistka bulıp eşli, 1974 yılda ul Tatarstan radiokomitetına tärcemäçe xezmätenä küçä. Berençe şiğerläre mäktäptä uqığan yıllarında rayon gäzetasında basılalar. 1970 yıldan birle şiğri tsiklları belän daimi räweştä respublikanıñ köndälek matbuğat orğannarında qatnaşıp kilä. 1982 yılda “Mölderämä küñel” digän möstäqil kitabı dönya kürä. Üzgärtü

5

Adam Smit (inglizçä Adam Smith, 1723 -1790, Edinburg, Şotlandiä) - Şotlandiä iqtisadçısı, etik-fälsäfäçe, zamança iqtisadi teoriägä nigez saluçılarnıñ berse. Kerkoldi şähärendä tamğaçı ğailäsendä tuğan. Glazgo Universitetın tämamlağan, Oksford kölliätendä uqığan. Edinburg, Glazgo Universitetında uqıtqan. Smit iqtisadi qanunnar obyektivlığın yaqlağan. Smit eşkärtkän sistema irekle bazar eşen taswirlağan, eçke iqtisadi mexanizmnar (tışqı säyäsi idärä bulmağanda) nigezendä bazar mönäsäbätläre taswirlana. Bu qaraş älegä iqtisadi belem nigeze bulıp sanala. Smit "iqtisadi adäm" häm "tabiği tärtip" mäsläklären täğbir itkän. Bu qaraşı buyınça adäm - böten cämğiätneñ nigeze bulıp sanala, ä keşeneñ totışı şäxsi tabış häm fayda belän bäyle ikän dip taswirlana. Üzgärtü

6

Regiomontan (latinça Regiomontanus, çın iseme Johannes Müller) — alman astronomı häm matematiğı. 1472 yılda Awrupada berençe keşe bularaq Regiomontan Halley kometasın küzätä. Regiomontan tipografiä ısulı belän çığarğan berençe astronomik tablitsalarnı Vasko da Gama, Kolumb qullanğannar. Yohann 12 yäşendä Leyptsig universitetına uqırğa kerä, 15 yäştä Vena universitetına küçä. Ptolemeynıñ Älmagestın grekçadan latinçağa tärcemä itär öçen 25 yäştä kitapxanälärgä bay Rimğa kitä. Regiomontan ğäräp astronomnarı uylap tapqan astronomik qorallar turında kitap yaza: astroläbiä, qoyaş säğäte, armillär sfera (“meteoroskop”). Üzgärtü

7

Möämmär bän Möxämmät Äbü Mänyar Ğabdel Saläm bän Xämit äl-Qaddafi (7.06.1942 - 20.10.2011, Sirt, Liviä) — Liviä Cämähiriäse başlığı, palkawnik. Mäktäptä uqığan waqıtta uq ul, yäşeren säyäsi oyışmağa nigez salıp, antikolonial çaralar ütkärä başlıy. Mäktäptän soñ Qaddafi Böyekbritaniä xärbi kolledjında uqıy. Annarı Liviä elemtä ğäskärlärendä xezmät itä başlıy. 1967 yılda, Misır - İsrail suğışı däwamında, Liviä patşası İdris İ röxsäten almıyça, Qaddafi üz ğäskären Misırğa yärdämgä cibärä. 1969 yılda 27 yäşendäge Qaddafi Libiä xärbiläreneñ patşağa qarşı xäräkäten citäkli häm patşanı bärep töşerä. 1970 yıllarda isä Qaddafi üzeneñ «Yäşel kitap» dip atalğan mäşhür xezmätendä xalıqnıñ säyäsät häm iqtisad belän üzallı, xäkimiätkä ixtıyac kiçermiçä genä idärä itä aluın isbatlarğa tırışa. Ul bu teoriägä nigezlänep Liwiäne dä «Cämähiriä» (xalıqnıñ turı xäkimiäte) dip atıy başlıy. Üzgärtü

8

Ser Tim Berners-Li (inglizçä Sir Timothy John «Tim» Berners-Lee; 1955) - Böyekbritaniä ğalime, URI, URL, HTTP, HTML internet texnologiälären, Bötendönya Päräwezen uylap tabuçısı. Bötendönya Päräweze konsortsiumınıñ ğämäli başlığı. Semantik päräwez kontsepsiäseneñ avtorı. İnformatsion texnologiälär buyınça eşlärneñ avtorı. Üzgärtü

9

Luara Şakircanova - 1950 yılda Ätnä rayonınıñ Külle-Kime awılında uqıtuçılar ğailäsendä tua. Başta Qazan teatr uçilişçesın, annan Leningrad teatr, muzıka, kinematografiä institutın tämamlıy. İcat yulın Luara näfis süz ostası bularaq Ğ.Tuqay isemendäge filarmoniä estradasında başlıy. Qısqa ğına waqıt Q.Tinçurin teatrında töp röllär uynap, tamaşaçı küñelen yawlıy. Artistqa şulay uq Finländiä, Şvetsiä, Polşa, AQŞ tatarları yanında bulıp, spektakl'lär quyıp, alarnıñ milli ruxın üsterügä dä üz öleşen kertte. Üzgärtü

10

Lüdmila Zıkina - 92 ildä çığış yasap dan qazanğan rus çırçısı, Rusiä däwlät akademik xalıq muzıkası ansamblen oyıştıruçısı. Mäskäwdä, eşçelär ğailäsendä tua, balaçaqta oçuçı bulırğa xıyallana. Professional cırçı karyerası 1947 yılda Bötensoyuz yäş cırçılar bäygesendä finalğa çığuı belän başlana. Üzgärtü

11

Könneñ saylanğan şäxese (11.06.tuu yılı, Tuu urını - ülem köne.ülem yılı, ülem urını) — qısqa bilgelämä. 2-3 tormış faktı. Üzgärtü

12

Frederik Passi (fr. Frederic Passı, 1822 – 1912) – frantsuz säyäsi eşleklese. Xalıqara tınıçlıq Ligasına nigez saluçı häm anıñ berençe citäkçese, Xalıqara parlamentara berlekkä nigez saluçılarnıñ berse. 1901 yılda Tınıçlıq öçen Nobel premiäseneñ berençe laureatı. Üzgärtü

13

Ceyms Klerk Makswell (inglizçä James Clerk Maxwell; 1831-1879, Kembric, Angliä) - Böyekbritaniä fizigı, matematigı, mexanigı. Şotland millätle. Makswell klassik elektrodinamika, gazlarnıñ kinetik teoriäse nigezlären sala, termodinamikağa häm molekulalar fizikasına zur öleş kertä. Tösle fotografiä mäsläkläreneñ avtorı. Makswellnıñ iñ zur açışı - üzgärüçän elektromagnitik qırda taypılma ağım buluı turındağı farazı häm şul faraznı isbatlawı. Üzgärtü

14

Ernésto «Çe» Gevára (isp. Ernesto «Çe» Guevara, 1928 - 1967) — latin-amerikalı inqıylabçı, Kuba inqıylabınıñ komandantese (1959), Kuba däwläteneñ eşleklese. 1955 yılda Meksika başqalası Mexikoda tabib bulıp eşlägändä, anda bertuğan Fidel häm Raul Kastro belän tanışa. 1957 yılda Çe citäkçelegendä Kuba inqıylabçıları Uvero bäreleşendä ciñälär. Kuba inqıylabı ciñgännän soñ, Ernesto Çe Gevara Kuba Milli Bankı prezidentı, soñraq - Kuba sänäğäte ministrı bulıp eşli. 1965 yılda Kongo-Leopoldville inqıylabına, 1966 yıldan Boliviä partizan törkemendä inqıylab köräşen däwam itterä. Üzgärtü

15

Kortni Koks (ingl. Courteney Cox, 15.06.1964, Birmingem, Alabama ştatı, AQŞ) – Amerika aktrisası. Kübräk "Duslar" serialındağı Monika Geller bularaq mäşhür. Üzgärtü

16

Salawat Yulayev (baş. Салауат Юлаев, 1754 – 1800) – başqort xalqınıñ milli batırı, şağir, Yemelyan Pugaçövnıñ köräştäşe, 1773 – 1775 yıllardağı Krestian suğışı citäkçeläreneñ berse. Üzgärtü

17

Robert Niğmätullin – tatar ğälime, Rusiä Fännär Akademiäseneñ P. Şirşov isemendäge okeanologiä institutı direktorı, fizika-matematika fännäre doktorı, akademik. Kärimä Niğmätullinanıñ atası. Üzgärtü

18

Lex Aleksándr Kaçínskiy (18.06.1949, Warşaw, Polşa — 10.04.2010, Smolensk ölkäse, Rusiä Federatsiäse) — poläk yuristı häm säyäsätçese, Varşava merı (2002—2005), Polşa prezidentı (2005-2010), «Xoquq häm ğädellek» firqäsı liderlarınıñ berse. Üzgärtü

19

Ann Hidalgo (fr. Anne Hidalgo; 19.6.1959, İspaniä) - Frantsiä säyäsätçese, 2014 yıldan Parij merı, Sotsialistik firqäneñ äğzası. Şähär tarixında Parij merı wazifasında berençe xatın-qız bulıp tora. Babayı - İspaniä kommunistı. Üzgärtü

20

Jak Offenbax (fr. Jacques Offenbach; 20.6.1819, Köln, / Prussiä — 5.10.1880, Parij, Frantsuz imperiäse) — frantsuz operettasına nigez saluçılarnıñ berse bulğan kompozitor. Üzgärtü

21

Berta Zutner (baronessa Berta Sofiä Feliçita Froyfraw fon Zutner, 9.6.1843, Praga – 21.6.1914, Vena, / Avstro-Vengriä imperiäse) — yazuçı, xalıqara patsifistik xäräkät eşleklese, Tınıçlıq öçen Nobel premiäseneñ 1905 yılda laureatı. Berta fon Zutner isemen Almaniä häm Avstriädä küp sanlı mäğärif oyışmaları yörtä. Berta fon Zutnernıñ äsärläre tatar telenä tärcemä itelmägän. Üzgärtü

22

Äminä Safiullina ( TASSRnıñ Arça kantonı Yamaşirmä awılı, RSFSR, / SSRB, 22.06.1925) — tatar jurnalistı, Tatarstan televidenieseneñ tarixında berençe diktor. Üzgärtü

23

Anna Axmatova (23.6.1889, Odessa, / Rusiä İmperiäse - 05.3.1966, Domodedovo, Mäskäw ölkäse, RSFSR, / SSRB) - Urıs şiğriätneñ "Kömeş Ğasırı" şağiräse. Urıs lirik ğöref-ğädätlären däwam itterüçelärneñ berse. Lev Gumilöv anası. Üzgärtü

24

Nikolay Nikiforov (24.6.1982, Qazan, TASSR, RSFSR, / SSRB) — Rusiä säyäsätçese. 2010—2012 yıllarda Tatarstan Respublikası mäğlümatläşterü häm elemtä ministrı, 2012 yılnıñ 21 mayınnan — Rusiä Federatsiäse elemtä häm massaküläm kommunikatsiälär ministrı. Üzgärtü

25

Qıyam Miñlebayev (25.6.1929, Bua kantonınıñ Keçe Çınlı awılı, TASSR, / SSRB - 3.9.2005, Qazan, Tatarstan Respublikası, Rusiä Federatsiäse) — tatar jurnalistı, täcribäle professional tärcemäçe (rus klassikası, çit il ädäbiäte häm sovet avtorları), Tatarstan kitap näşriäte redaktorı. Üzgärtü

26

Ogüst Beernart (26.6.1829, Ostende, Belgiä – 6.10.1912, Lütsern, Şweytsariä) – belgiäle säyäsätçe, 1884-1894 yıllarda Belgiä premyer-ministrı, 1909 yılda Pol d’Eturnel de Konstan belän bergä Tınıçlıq öçen Nobel premiäse laureatı, xoquq doktorı. Üzgärtü

27

Alsu Safina (27.6.1983, Bögelmä, TASSR, RSFSR, / SSRB) — arxitektor-dizayner, cırçı, Rusiä Federatsiäse estradasınıñ kürenekle wäkile, Tatarstan Respublikası xalıq artistı. 2000 yılda Şvetsiädä uzğan «Yevrovidenie-2000» Xalıqara estrada cırları bäygesendä II urın ala. Xäzerge waqıtta eşmäkär Yan Abramovta kiäwdä. Safina isemle qız bala tärbiäli. Üzgärtü

28

Jan-Jak Russo (frantsuzça Jean-Jacques Rousseau; 1712, Jeneva - 1778, Ermenonvil, Parij yanında) - frantsuz yazuçısı, fiker iäse. Xalıqnıñ däwlät eşe belän idärä itü formasın - turı demokratiäne uylap çığarğan, bu forma xäzergä köndä dä qullanıla, mäsälän Şweytsariädä. Şulay uq muzıka belgeçe, köyyazar, botanik. Russo qaraşı buyınça härber däwlät cämäğät kileşüe näticäsendä barlıqqa kilä. Xalıq - yuğarı xäkimiät iäse. Russo icatı tä'sirendä referendum töşençäse barlıqqa kilgän. Russonıñ iñ tanılğan muzıkal' äsäre - "Awıl sixerçese" operası (fr). Frantsiäneñ küpçelek kommunalarında Russo isemendäge uram bar, ilneñ "Jan Jak Russo" isemle köymäse bar. Üzgärtü

29

Sergey Vitte (29.6.1849, Tiflis - 13.3.1915, Petrograd, / Rusiä İmperiäse) - kürenekle Rusiä däwlät eşleklese, böyek Rusiä islaxçısı. Yullar elemtäse ministrı (1892), finans ministrı (1892—1903), ministrlar Komitetı räise (1903—06), Ministrlar Şurası räise (1905—06). Rusiädä "altın standart" kertkän (1897), Rusiä aqçasın nıq valütasın itep yasağan, Rusiägä çit illärdän investitsiälärne cälep itkän, ayıruça timer yullar tözeleşenä, TransSib tözeleşen buldıruçı, ağrar islaxnı icat itüçe. Üzgärtü

30

Mirza Fatali Axundzadä (30.6.1812, Şäki — 10.3.1878, Tiflis, / Rusiä İmperiäse) — kürenekle äzäri yazuçısı, şağir häm tärcemäçe, mäğrifätçe-fälsäfäçe, cämğiät eşleklese, äzäri dramaturgiäsenä häm ädäbi tänqitenä nigez saluçı. Üzgärtü