Arça rayonı
| İxsa | |
|---|---|
| İdärä üzäge: | Arça ş. |
| Mäydanı: | 1843,7 km² |
| Xalqı: | 50,8 meñ keşe(2000) |
| Toraq punktları sanı | 128 |
| Gäzetläre | "Arça Xäbärläre", "Арский вестник" |
| Millätläre | Tatarlar – 90,3%, Ruslar – 8,4%(1989) |
| Xakimiät | |
| Rayon başı | ? |
| Xaritası | |
.svg) | |
Arça Rayonı (Rus: Арский район (Arskiy rayon)).
Tarixı
үзгәртүArça Daruğası (15.-18. yöz), Arça Öyäze (1708.-96.), Arça Kantonı (1920.-1930.)
Rayun 1930 nıñ 10 awgustında oyıştırıla. Oyışqan waqıtında Arça rayonına 63 awıl şurası, 64136 keşe (tatarlar - 48799, urıslar - 15312, başqa xalıqlar - 25) yäşägän 113 toraq punkıt kerä. Rayunnıñ çikläre häm mä'müri büleneşe berniçä tapqır üzgärä. 1940 ta mäydanı - 1087 km², xalqı - 54,3 meñ keşe, 34 awıl şurası, 112 toraq punkıt bula. 1944 neñ 19 fiwrälendä Arça rayunınıñ ber öleşe yaña oyıştırılğan Çürile rayunına birelä (1956 nıñ 14 mayında kire qaytarıla). 1960 ta rayon 1095,5 km² cir bili, tärkibendä bistä şurası, 16 awıl şurası, 111 toraq punkıt isäplänä. TASSR da mä'müri berämleklärne ereländerü säbäple, 1963 neñ 1 fiwrälendä Arça rayunına Baltaç, Tuqay rayunnarı häm Biektaw rayunınıñ ber öleşe quşıla. Rayunnıñ mäydanı - 3681 km², xalqı - 120,2 meñ keşe, 54 awıl şurası, 296 toraq punkıt bula. TASSR da mä'müri-tiritariäl büleneş üzgärü säbäple, 1965 neñ 12 ğinwarınnan rayun tirrituriäse 2527 km² ğa qädär kimi, xalqı - 87,2 meñ keşe, 38 awıl şurası, 208 toraq punkıt qala. 1990 nıñ 25 üktäbrennän Arça rayunınnan Ätnä rayunı ayırılıp çığa. 2005 yılnıñ 26 ğinwarında munitsipal rayon dip üzgärtelä.
Cäğrafiäse
үзгәртүTRnıñ tönyağında urnaşqan, Mari Respublikası belän çiktäş.
Öske yöze – qalqulıqlı tigezlek (bieklege – 170-266 m), yılğa üzännäre belän bülgälängän. Qazansu yılğası (quşıldıqları Atı, Biräzä, İä, Kesmäs), Aşıt, Şuşma yılğaları ağa. Cirläre kübäsençä aqsıl sorı urman, käsle kölsu häm köränsu sorı tufraqlı. Bilämä-urında 12,3% urmannar belän qaplanğan. Balçıq, but taşı, burtaş, qom, torf yatmaları bar.
İqtisadı
үзгәртүArçada şänäğät şirkätläre eşli.Yaña Kenär awılında ağaç eşkärtü häm yäşelçä kipterü zavodları, rayonda urman xucalığı. 2002. yılda awıl xucalığı 149,0 meñ ga cir bili, ş.i. 127,4 meñ ha sörü cire. Saban bodayı, arış, arpa, solı, borçaq igelä, bäräñge üsterelä. Mögezle ere terlek, sarıq asrala. Arça rayonı cirennän Qazan-Yekaterinburg timer yulı, Qazan-Permʻ, Olı Ätnä-Arça, Arça-Yaña Kenär automobil yulları uza.
Mädäniäte
үзгәртү2000. yılda 106 ğomumi belem birü mäktäbendä 8945, 2 hönär mäktäbendä 464 uquçı uqıy. 61 kitapxanä, 89 klub, 305 urınğa isäplängän 3 xastaxanä bar.