Арча

Bu mäqäläneñ latin älifbasındağı igezäge bar.

Арча (лат. тат. Arça, рус. Арск) — Татарстандагы шәһәр, Арча районының үзəгe.

Арча
Байрак	Илтамга
Нигезләнү датасы	XIII гасыр
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Арча районы
Административ-территориаль берәмлек	Арча районы
Сәгать поясы	UTC+03:00
Халык саны	20 421 (2021)
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	100 метр
Почта индексы	422000 һәм 422002
Җирле телефон коды	84366
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Арчада вафатлар
Арча Викиҗыентыкта

Халык саны — 20 046 мең кеше (2016).

География

Казансу елгасында урнашкан, Казаннан төньяк-көнчыгышка таба 65 км ераклыкта тора. Казан — Ижау тимер юлының станциясе.

Тарих

Риваять буенча, Арча XIII гасырда Батый хан тарафыннан нигезләнә. Рус елъязмаларында Арча турында беренче мәртәбә 1497 елда мәгълүмат очрый.

1552 елда руслар тарафыннан алына, 1606 елдан — рус ныгытмасы. 1781 елдан — Казан калгайлыгы Арча өязе үзәге, 1796 елдан — өяз үзәге булмаган шәһәр.

1856 елда Арча шәһәрендә 2 чиркәү, 265 йорт һәм 30 лавка (кибет) булган.

1926 елда Арча шәһәр статусын югалта.

1920—1930 елларда — ТАССРның Арча кантоны үзәге, 1930 елдан Арча районы үзәге булып тора.

2008 елда Арчага шәһәр статусы кайтарыла.

Халык

1840	1866	1897	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2002	2010
1 551	1 338	1 228	~2 600	~5 200	7 519	9 329	11 376	13 938	17 211	18 114

Төп милләтләр:

• 1989 елгы җанисәп буенча: татарлар — 83,7%, руслар — 15,0%.
• 2002 елгы җанисәп буенча: татарлар — 88,2%, руслар — 10,7%.

Икътисад

Кирпеч заводы, крахмал заводы, бәрәңге киптерү заводы, асфальт заводы, төзү материаллар комбинаты, мех фабрикасы, сөт комбинаты.

2006 елда «Милли аяк киеме» ААҖ ябылган.

Мәгариф

• Арча педагогика көллияте
• Арча агросәнәгать һөнәри көллияте

Мәдәният

• «Казан арты» тарих-этнография музее
• Әдәбият һәм сәнгать музее
• «Әлифба» музее

Монда туганнар

Шулай ук карагыз: Төркем:Арчада туганнар.

• Равил Айдаров (1950), КДАТУның Архитектура һәм дизайн институты график модельләштерү кафедрасы профессоры.
• Гөлнара Габдрахманова (1971), Татарстанның архив эше буенча дәүләт комитеты рәисе (2018 елның 4 маеннан). Татарстанның атказанган укытучысы (2016).
• Марат Гатин (1976), Россотрудничество хезмәткәре (2025 елга кадәр), ТР Рәисе ярдәмчесе (2025 елдан).
• Эрнест Дышаев (1938―2017), рәссам-карикатурачы.
• Ленар Сафин (1969), ТР транспорт һәм юл хуҗалыгы министры (2010 елның 22 апреленнән).

яңарт | SPARQL |сурәтләр тап

туу	Исем	әлма-матер	һөнәр төре	эш урыны	Викиҗыентыктагы төркем	үлем датасы
1896-08-04	Александр Сызганов	Казан (Идел буе) федераль университеты	хирург	Казан (Идел буе) федераль университеты		1980-10-08
1922-05-27	Валентин Ежков					1943-07-19
1931-11-08	Әлбирт Яхин					2010-10-02
1950-08-09	Равил Айдаров	Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты	мигъмар рәссам	Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты	Ravil Aidarov
1969-02-11	Ленар Сафин	Казан (Идел буе) федераль университеты	сәясәтче дәүләт эшлеклесе		Lenar Safin
1970-08-02	Лилия Хәмитова	Казан дәүләт мәдәният институты Арча педагогика көллияте	җырчы
1985-03-08	Искәндәр Насыйров	Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты	мигъмар			2024-04-09
1997-11-08	Гөлүсә Галиева

Галерея

• 
  Вокзал
• 
  Мәдәният йорты
• 
  Совет мәйданы
• 
  Әдәбият һәм сәнгать музее
• 
  «Казан арты» тарих-этнография музее
• 
  Арча педкөллияте. «Әлифба» музее да шунда урнашкан

Моны да карагыз

• Арча кыры
• Арча даругасы
• Пошалым чаналары