Wikipedia

Намибия

(Namibiä битеннән юнәлтелде)

Нами́бия (ингл. Namibia; 1968 елга кадәр – Көньяк-Көнбатыш Африка) – Африканың көньяк-көнбатышында урнашкан дәүләт. Төньякта Ангола һәм Замбия, көнчыгышта Ботсвана, ә көньякта КАҖ белән чиктәш. Көнбатышта Атлантик океан сулары белән юыла. Мәйданы 824,3 мең км². Халык саны 2,1 млн кеше (2009). Башкала – Виндхук шәһәре. Ил белән 5 елга сайланган президент һәм икепалаталы парламент идарә итә.

Намибия
ингл. Republic of Namibia
афр. Republiek van Namibië
алман. Republik Namibia
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 1990
Сурәт
Рәсми исем Namibia һәм République de Namibie[1]
Кыскача исем 🇳🇦
Гомер озынлыгы 64,388 ел[2]
... хөрмәтенә аталган Намиб[d]
Демоним namíbiai, Namibian, Namibiano, Namibiyänan, ناميبي, ناميبية, ناميبيون, נמיבי, נמיבית, namibieni, namibian, namibiană, নামিবীয়, namibiano, namibiana, namibiani, namibiane, namibian, namibianu, namibiana, Namibiano, namibià, namibiana, namibians, namibianes, Namibien[1], Namibienne[1], namibiana, namibiane, namibiani, namibian, Namibijec, Namibijka, ناميبي, ناميبية, ناميبيين, ناميبيات һәм Namabach[3]
Рәсми тел инглиз теле[4]
Гимн Намибия гимны[d]
Мәдәният Намибия мәдәнияте[d]
Шигарь тексты Unity, Liberty, Justice, Endless horizons һәм Undod, Rhyddid, Cyfiawnder
Дөнья кисәге Африка[5]
Дәүләт  Намибия
Башкала Виндһук[d]
Сәгать поясы UTC+02:00[6] һәм Africa/Windhoek[d][7]
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы Атлантик океан
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан Көньяк Африка
Иң көнчыгыш ноктасы 17°47′26″ к. к. 25°15′42″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы 16°58′ к. к. 13°09′ кч. о. һәм 16°57′49″ к. к. 13°10′07″ кч. о.
Иң көньяк ноктасы 28°58′09″ к. к. 19°07′12″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы 17°15′00″ к. к. 11°45′02″ кч. о.
Геомәгълүматлар Data:Namibia.map
Иң югары ноктасы Брандберг тавы[d]
Иң түбән ноктасы Атлантик океан
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Намибия республикасы президенты[d]
Ил башлыгы Нанголо Мбумба[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Намибия премьер-министры[d]
Хөкүмәт башлыгы Саара Куугонгельва[d]
Башкарма хакимият Намибия хөкүмәте[d]
Канунбирү органы Намибия парламенты[d]
Үзәк банкы Намибия банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Канада, Германия, Австралия, Исраил, Ангола, Ботсвана, Куба, Финляндия, Малайзия, Бөекбритания, Көньяк Африка Җөмһүрияте, Швеция, Кытай Җөмһүрияте, Замбия, Зимбабве, Америка Кушма Штатлары, Россия, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[8], Кытай, Һиндстан, Бангладеш һәм Кения
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Милләтләр Дуслыгы[9], АБ, Бөтендөнья сәүдә оешмасы[10], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Африка үсеш банкы[d], ЮНАМИД[d], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Интерпол[11][12], ХКТО[d][13][14], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[15], Африка көньягын үстерү җәмгыяте[d], Бөтендөнья почта берлеге[16][17], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][18], Бөтендөнья метеорология оешмасы[19], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[20], Көньяк Африка илләре таможня берлеге[d] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][21]
Балигълык яше 21 яшь
Никахка керү яше 21 яшь
Пенсия яше 60 яшь
Халык саны 2 533 794 (2017)[22]
Ир-ат халкы 1 181 378[23], 1 201 660[23], 1 221 166[23] һәм 1 238 563[23]
Хатын-кыз халкы 1 265 266[23], 1 287 438[23], 1 308 985[23] һәм 1 328 449[23]
Административ бүленеше Каприви[d], Эронго[d], Хардап[d], Карас[d], Көнчыгыш Каванго[d], Кхомас[d], Кунене[d], Охангвена[d], Омахеке[d], Омусати[d], Ошана[d], Ошикото[d], Очосондьюпа[d] һәм Көнбатыш Каванго[d]
Акча берәмлеге Намибия доллары[d] һәм Көньяк Африка ранды[d][24]
Номиналь тулаем эчке продукт 12 446 290 855 $[25] һәм 12 607 436 976 $[25]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,615[26]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,402[27]
Эшсезлек дәрәҗәсе 19 ± 0 процент[28]
Нәрсә белән чиктәш Ангола, Замбия, Ботсвана һәм Көньяк Африка Җөмһүрияте
Автомобил хәрәкәте ягы сул[d]
Челтәр көчәнеше 220 вольт[29]
Электр аергычы төре D төре[d][29] һәм BS 546[d][30]
Алыштырган Көньяк-Көнбатыш Африка (1915-1990)[d]
Кулланылган тел инглиз теле[31], инглиз теле[31], силози теле, кваньяма теле[d], Zemba[d], жуцъоан теле[d], экока къкунг теле[d], Наро теле, Kwambi[d], тһимбукушу теле, Намибия ишарә теле, гсирику теле, фве теле, Sekele[d], хойсан теленең хайлъом сөйләше[d], куһане теле, йейи теле, РуКвангали теле, Нама теле, ǃXóõ, африкаанс теле, Khwe[d], отҗиһереро теле, ндонга теле[d], тсвана теле, Mbalanhu[d] һәм алман теле
Кайда өйрәнелә Namibian studies[d]
Мәйдан 825 615 ± 1 км²
Рәсми веб-сайт gov.na
Һәштәге Namibia
Югары дәрәҗәле Интернет домены .na
Харита сурәте
Тематик география Намибия географиясе[d]
Феноменның икътисады Намибия икътисады[d]
Феноменның демографиясе Намибия халкы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны 91 819[32]
Джини коэффициенты 59,1[33]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 15 процент
Тулаем туулар коэффициенты 3,522[34]
Шәһәр халкы 1 248 816[23], 1 295 152[23], 1 341 107[23] һәм 1 385 057[23]
Авыл халкы 1 197 828[23], 1 193 946[23], 1 189 044[23] һәм 1 181 955[23]
Демократия индексы 6,52[35]
BTI Governance Index 6,01[36], 5,89[36], 6,05[36], 6,03[36], 6,17[36], 6,15[36], 5,49[36], 5,15[36] һәм 5,07[37]
BTI Status Index 7,15[36], 7,32[36], 6,99[36], 7,09[36], 7,05[36], 6,5[36], 6,46[36] һәм 6,49[37]
Туым күрсәткече 28,433[23], 27,876[23], 27,439[23] һәм 26,921[23]
Үлем күрсәткече 8,248[23], 8,475[23], 10,709[23] һәм 11,457[23]
Happy Planet Index score 36,8[38]
Илнең мобиль коды 649
Илнең телефон коды +264
Халыкара префикс 0
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 112[d] һәм 10111[d][39]
Номер тамгасы коды NAM
Диңгездәге идентификацияләү номеры 659
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Намибиядә җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Намибиядә төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Намибия Викиҗыентыкта

Тарих

үзгәртү

Хәзерге Намибиягә аурупалылардан иң беренче булып 1484 елда португал диңгезчеләре килеп төшкәннәр. Берничә гасыр дәвамында бу җирләр белән кызыкмаганнар. Фәкать 1802 елдан инглизлар Оранж елгасыннан төньяграк беренче миссияне төзегәннәр. 1878 елда Бөекбритания Уолфиш-Бей әйләнә-тирәсен үз милке дип игълан иткән. 1884 елда Алмания Намибия территориясен Алман Көньяк-Көнбатыш Африкасы (ККА) исеме белән үз протекторатына әйләндергән. Колонизаторлар үз хакимлекне урнаштыруда җирле кабилә башлыкларның үзара дошманлыгыннан файдаланганнар. 1904-1097 елларда гереро һәм нама кабиләләр тарфыннан оештырылган күтәрелеш булып үткән. Ул күтәрелеш рәвештә бастырылган: герероларның 80% өлеше һәм намаларның 50% өлеше юк ителгән, мәзкүр кабиләлрнең җирләре мөсадәрә ителгән.

Беренче бөтендәнья сугышы дәверендә ККАны Көньяк Африка Иттифагы (КАИ) басып алган. Сугыштан соң ул Милләтләр Лигасының мандатлар системасы составына кертелгән. 1920 елда ККА белән идарә итү мандаты КАИга бирелгән. [[Файл:|200px|thumb|right|]]

Дин

үзгәртү

Намибия ― нигездә, христиан иле.

  • 65,1 % ― протестантлар (43,7 % лютеран, 4,4 % җиденче көн адвентистлары, 17,0 % англикан чиркәве һ. б. протестантлык конфессияләре тарафдарлары);
  • 22,8 % ― Рим-католик чиркәве тарафдарлары;
  • 10,5 % ― христиан булмаган диннәргә ышанучылар (нигездә, Африка традицион диннәре, сөнни ислам, буддизм);
  • 1,5% ― атеистлар яки дингә мөнәсәбәтен белдермәүчеләр.

Ислам, яһүд дине, буддизм һәм бәһаи диннәре Намибиядә иң зур азчылык диннәр булып исәпләнә, гомумән алганда, әлеге дин тарафдарлары Намибия халкының (2,5 млн, 2020 елга бәяләмә) ~ 1 % ын гына тәшкил итә.

Ислам

үзгәртү
Төп мәкалә: Намибиядә ислам

Илдә тарафдарлары саны буенча кечкенә, әмма динамик үсештәге мөселман җәмгыяте эшчәнлек алып бара. 2009 елда Намибиядә мөселманнар саны 3000 нән 5000 кешегә кадәр дип бәяләнгән [40]. 2011 елда, бәяләүләр буенча, илдә 9000 мөселман исәпләнә[41] күбесе Нама(ингл.)татар. халкы. Нама халкының күпчелеге ― христианнар, шул ук вакытта ислам динендәге намалар Намибиядәге мөселманнарның күпчелеген тәшкил итә [42].

Административ бүленү

үзгәртү
 

Намибия өлкәләре:

  1. Каприви
  2. Эронго
  3. Хардап
  4. Карас
  5. Окаванго
  6. Кхомас
  7. Кунене
  8. Охангвена
  9. Омахеке
  10. Омусати
  11. Ошана
  12. Ошикото
  13. Очосондьюпа

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  2. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  3. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  4. ↑ 3 // Конституция Намибии
  5. ↑ https://www.workwithdata.com/place/namibia
  6. ↑ New Era — 1992.
  7. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa
  8. ↑ https://www.ncnk.org/sites/default/files/content/resources/publications/NCNK_Issue_Brief_DPRK_Diplomatic_Relations.pdf
  9. ↑ https://thecommonwealth.org/our-member-countries/namibia
  10. ↑ https://www.wto.org/english/thewto_e/countries_e/namibia_e.htm
  11. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  12. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Africa/NAMIBIA
  13. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  14. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/namibia
  15. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  16. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  17. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=208
  18. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  19. ↑ https://public.wmo.int/en/members/namibia
  20. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  21. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  22. ↑ база данных Всемирного банка — Бөтендөнья банкы.
  23. ↑ 23,00 23,01 23,02 23,03 23,04 23,05 23,06 23,07 23,08 23,09 23,10 23,11 23,12 23,13 23,14 23,15 23,16 23,17 23,18 23,19 23,20 23,21 23,22 23,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  24. ↑ https://www.met.gov.na/visit-namibia/currency-and-getting-around/101/
  25. ↑ 25,0 25,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  26. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  27. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  28. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  29. ↑ 29,0 29,1 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  30. ↑ World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  31. ↑ 31,0 31,1 Crystal D. English as a Global Language — 2 — Cambridge University Press, 2012. — 224 p. — ISBN 978-1-107-61180-1, 978-0-511-07862-0, 978-0-521-82347-0, 978-0-521-53032-3
  32. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  33. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  34. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  35. ↑ 2020 Democracy Index
  36. ↑ 36,00 36,01 36,02 36,03 36,04 36,05 36,06 36,07 36,08 36,09 36,10 36,11 36,12 36,13 36,14 https://www.bti-project.org
  37. ↑ 37,0 37,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/NAM
  38. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=NAM
  39. ↑ International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
  40. ↑ Чыганакка җибәрү хатасы: Неверный тег <ref>; для сносок IPS не указан текст
  41. ↑ Table: Muslim Population by Country. Pew Research Center (27 January 2011).
  42. ↑ Islam in Namibia, making an impact. Islamonline.net. әлеге чыганактан 2020-02-15 архивланды. 2021-11-05 тикшерелгән.

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Намибия&oldid=4251173