Җаек (шәһәр)
Җаек (каз. Oral, Орал, рус. Уральск) — Көнбатыш Казакъстанның Европа өлешендә, Җаек елгасы янында урнашкан шәһәр. Җаек (Уральск, Орал) Көнбатыш Казакъстан өлкәсенең административ үзәге, Каспий буе түбәнлегенең төньяк өлешендә урнашкан. Гомуми мәйданы, тирә-яктагы шәһәр администрациясенә буйсынучы авыл территорияләрен кертеп, якынча 700 квадрат чакрым.
| Җаек | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ил | Казакъстан |
| Область | Көнбатыш Казакъстан |
| Координатлар | 51°13'21"N, 51°22'21"E |
| Аким | Уразов Сәмигулла Хәмзә улы |
| Нигезләнгән | 1584 ел |
| Элеккеге исемнәр | Яицкий городок, Уральск |
| Мәйдан | 700 км² |
| Климат | кискен-континенталь |
| Халык саны | 216 467[1] кеше |
| Милли состав | 54,62% казакълар, 38,14% руслар, 2,40% украиннар, 2,05% татарлар[2] |
| Сәгать кушагы | UTC+5 |
| Телефон коды | +7 7112 |
| Почта индексы | 090000-090013 |
| Кардәш шәһәрләр | Атырау, Плоешт, Искешәһәр, Острава, Ырынбур һәм Ростов-на-Дону |
Халык саны — 216 467 [1] кеше (2010). Шәһәрдә яшел утыртулар мәйданы 6000 гектар тирәсе. Торак фонды — 4 млн м²
ГеографияҮзгәртү
Җаек Урал елгасының урта агымында, уң ярыңда һәм Чаган елгасының түбән агымы, сул ярында урнашкан. Чаганның уң кушылдыгы Деркул елгасы шәһәр һәм Деркул поселогы яныннан үтә. Иң зур биеклек — Свистун-гора тавы.
КлиматҮзгәртү
- Уртача еллык температура — +6,2 °C
- Уртача еллык җил тизлеге — 2,9 м/с
- Уртача еллык һава дымлылыгы — 70%
| Җаек климаты | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
| Абсолют максимум, °C | 6,6 | 5,6 | 21,6 | 31,1 | 35,4 | 40,6 | 41,6 | 40,7 | 38,8 | 28,0 | 18,0 | 8,7 | 41,6 |
| Уртача максимум, °C | −6,5 | −6,2 | 0,4 | 14,1 | 22,7 | 28,1 | 29,9 | 28,2 | 21,6 | 12,0 | 1,5 | −4,7 | 11,8 |
| Уртача температура, °C | −10,4 | −10,6 | −4,1 | 7,9 | 15,7 | 21,0 | 22,9 | 20,9 | 14,4 | 6,3 | −2 | −8,2 | 6,2 |
| Уртача минимум, °C | −14,2 | −14,8 | −8,2 | 2,4 | 8,8 | 14,0 | 16,0 | 14,1 | 8,2 | 1,9 | −5,1 | −11,7 | 1,0 |
| Абсолют минимум, °C | −43,1 | −40,5 | −35,2 | −24,3 | −6,8 | −1,1 | 4,3 | 0,4 | −7,6 | −19,2 | −32,6 | −39,2 | −43,1 |
| Явым-төшем нормасы, мм | 28 | 20 | 23 | 21 | 29 | 32 | 43 | 26 | 28 | 40 | 29 | 29 | 348 |
| Чыганак: Погода и Климат | |||||||||||||
ХалыкҮзгәртү
| 1959[3] | 1970[4] | 1979[5] | 1989[6] | 1999[7] | 2009[8] | 2020[9] |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 103 914 | 134 162 | 167 352 | 199 835 | 221 855 | 247 236 | 234 155 |
Татарлар саны кими 2020 елда 4940 кеше тәшкил иткән.
| 2010[8] | 2020[9] | ||
|---|---|---|---|
| Казакълар | 54.64% | 68,74% | үсә |
| Урыслар | 38.14% | 26,72% | кими |
| Украиннар | 2.40% | 1,03% | үсә |
| Татарлар | 2.05% | 1,57% | кими |
| Әзербайҗаннар | 0,41% | ||
| Кореялар | 0,21% | ||
| Алманнар | 0,21% | ||
| Белоруслар | 0,20% | ||
| Үзбәкләр | 0,14% | ||
| Чиченнар | 0,11% | ||
| Әрмән | 0,11% | ||
| Башкорт | 0,05% | ||
| Бүтән | 0,50 % |
Атаклы кешеләрҮзгәртү
Җаекта туган, яшәгән яки шәһәр аша үткән шәхесләр:
- Александр Алябьев
- Александр Гумбольдт
- Владимир Даль
- Гавриил Державин
- Василий Жуковский
- Владимир Короленко
- Иван Крылов
- Александр Суворов
- Аркадий Столыпин
- Симон Петер Паллас
- Емельян Пугачёв
- Александр Пушкин
- Лев Толстой
- Тарас Шевченко
- Федор Шаляпин
КазакъларҮзгәртү
ТатарларҮзгәртү
- Сәлим Айткулов
- Нәҗип Җиһанов
- Гаяз Ишмөхәммәтов
- Габдулла Кариев
- Ләлә Кузнецова (1946), фоторәссам.
- Мотыйгулла Төхфәтуллин
- кызы Галия Кайбицкая
- улы Камил Мотыйгый
- Габдулла Тукай
- Абдулла Шаһиев
МәдәниятҮзгәртү
ДинҮзгәртү
МузейларҮзгәртү
ИскәрмәләрҮзгәртү
- ↑ 1,0 1,1 Cities & towns of Kazakhastan (казакъча)(ингл.)
- ↑ Численность населения по областям, городам и районам, полу и отдельным возрастным группам, отдельным этносам на 1 января 2010 года, archived from the original on 2012-06-27, retrieved 2011-03-22
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr59_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr70_reg2.php
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/ussr79_reg1.php
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2012-06-17, retrieved 2013-03-19
- ↑ http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng89_reg2.php
- ↑ 8,0 8,1 Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Население Республики Казахстан (том 1) (PDF), archived from the original (PDF) on 2013-02-27, retrieved 2013-03-19
- ↑ 9,0 9,1 Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2020 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. Дата обращения: 16 мая 2020.