Казан Татар укытучылар мәктәбе
Казан татар укытучылар мәктәбе — рус-татар казна мәктәпләре өчен укытучылар хәзерләүгә хезмәт иткән уку йорты.
| Казан Татар укытучылар мәктәбе | |
| Нигезләнү датасы | 1876 |
|---|---|
 | |
| Дәүләт |
 Россия империясе |
| Административ-территориаль берәмлек | Казан һәм Казан губернасы |
| Урам | Габдулла Тукай урамы |
| Урын | Габдулла Тукай урамы, 73 |
| Гамәлдән чыгу датасы | 1917 |
| Мәдәни мирас һәйкәлләре исемлегенә керә | список объектов культурного наследия: Казань (часть 1)[d] |
| Мирас статусы | Төбәк әһәмиятендәге Россия мәдәни мирас объекты[d] |
| Адрес | 420087, РФ, Татарстан, Казан шәһәре, Габдулла Тукай урамы, 73 йорт |
| Ирешү | улица Габдуллы Тукая, 73 |
 | |
 Казан Татар укытучылар мәктәбе Викиҗыентыкта | |
Башлангыч чоры
үзгәртү1876 елның 13 сентябрендә Казанда сигезъеллык Татар укытучылар мәктәбе — «Татарская учительская школа» ачыла. Татар укытучылар мәктәбе башлангыч белем бирүче казна башлангыч татар мәктәпләре өчен мөгаллимнәр әзерләргә тиеш була. Шул төрдәге мәктәпләр арасында сан буенча өченче. Аңа кадәр шундыйрак мәктәпләр Уфа һәм Акмәчеттә ачыла. Мәктәп Бутягин йортында (хәзер Тукай урамы) урнаша.
Уку йортын булдыру — 1871 елда татар казна мәктәпләре инспекторы итеп билгеләнгән бөек тюрколог-галим Вилһелм Радлов башлангычы. Радлов мәктәп өчен программалар әзерли, дәреслекләр төзи, укытучыларны таба. Уку йортының төп максаты — «мөселман динендәге яшь егетләрне Казан губернасының татар мәктәпләрендә рус телен тарату өчен әзерләү».
1917 елның 14 июнендә Вакытлы хөкүмәт укытучылар мәктәбен укытучылар семинариясе итеп үзгәртелә.[1]
Уку-укыту процессы
үзгәртүМәктәптә уку 4 ел тәшкил иткән. Мәктәпкә 15 яшькә җиткән егетләр алынган. Укучылар хәрби хезмәттән азат ителә.
Уку-укыту программасына 1-нче сыйныфтан рус теле, математика, дин гыйлеме, табигать белеме, икенче сыйныфтан аларга тарих, география өстәлә. Өченче курстан педагогика һәм дидактика укытыла. Шулай ук рәсем дәресләре, сызым ясау, гимнастика дәресләре керә. Татар теле укытылмый.
Уку-укытуга абруйлы мөгаллимнәр җәлеп ителә. Күпчелек укытучылар руслар була. Татарлардан мәктәптә табигать белемен һәм рус телен Ибраһим Терегулов белән Каюм Насыйри, дини гыйлемнәрне Шиһабетдин Мәрҗани, аннары Таиб Яхин, рәсем һәм каллиграфияне Шакирҗан Таһиров укыта. Инспекторлар (хәзергечә — директор булыр иде): Мөхәммәтгали Мәхмүтов (1876-1881), Шаһбазгәрәй Әхмәров (1881-1900), Михаил Пинегин (1900-1907), В. П. Брюханов (1907-1911), В. А. Зеленецкий (1911-1912), И. М. Крестников (1912-1917).
Уку йортына шик белән караучы татар халкының ихтирамын яулау өчен укучыларның әхлак һәм тәртип якларына зур игътибар бирелгән. Укучылар биш вакыт намаз укырга, атнага бер тапкыр булса да мәчеткә барырга, мөселманча киенергә тиеш була. Моны мәктәпнең тәрбиячеләре даими тикшереп торган.
Бәяләмәләр
үзгәртүМәктәп оештыручылар тоткан максатны акламаган. Рус миссионеры Н. Ильминский, Ырынбур Татар укытучылар мәктәбе (1872-1890) ябылу уңаеннан язганча: «Мәктәпнең ябылуы — бик файдалы гамәл, чөнки бу мәктәп татар-мөселманнарны руслаштыру эшендә үзенең файдасызлыгын күрсәтте, (мәктәпләр) татар фанатизмын киметмиләр, бәлки татар зыялыларын тәрбиялиләр». Ильминский, шулай ук Казан укытучылар мәктәбен дә ябарга киңәш итә.[2]
Шәхесләр
үзгәртүҖитәкчеләре
үзгәртүУкытучылар
үзгәртү- Шулай ук карагыз: Төркем:Казан Татар укытучылар мәктәбе укытучылары.
| Түбәндәге төзмә кешеләр һәм роботлар аңларлык күп телле халыкара Викимәгълүмат белем базасында теркәлгән мәгълүматка нигезләнә һәм тулы түгел. Бәйле шәхес турында белем блокларын тутыру һәм соңыннан уң яктагы яңартка басу белән аны баетуда ярдәм итә аласыз. |
| туу датасы | Исем | әлма-матер | һөнәр төре | Викиҗыентыктагы төркем | үлем датасы |
|---|---|---|---|---|---|
| 1870-09-22 | Николай Ашмарин | Лазарев көнчыгыш телләре институты | телбелгеч lexicographer язучы |
1933-08-26 |
Тәмамлаучылар
үзгәртү- Шулай ук карагыз: Төркем:Казан Татар укытучылар мәктәбен тәмамлаучылар.
1876-1917 елларда эшләү дәверендә әлеге мәктәпнең көндезге бүлеген 396 кеше тәмамлаган. Беренче чыгарылыш 1880 елда була, ул елны мәктәпне 5 кеше тәмамлый. Укып чыгучылар юллама белән казна мәктәпләренә җибәрелә. Алар мәгърифәт министрлыгы учреждениеләрендә мәҗбүри 6 ел хезмәт куярга тиеш була.
Монда төрле елларда укыган шәхесләрдән язучы һәм сәясәтче Гаяз Исхакый, сәясәтче, II һәм III дәүләт думалары депутаты Садри Максуди, революционер Хөсәен Ямашев, шагыйрь Сәгыйть Сүнчәләй, татар профессиональ театрын оештыручыларның берсе Ильясбәк Кудашев-Ашказарский, галимнәр Мөхетдин Корбангалиев, Гыйлем Камай, Гыйбад Алпаров, педагог Нургали Надиев, дәүләт эшлеклесе Мирсәет Солтангалиев, мөгаллим, Хезмәт Батыры Габдрахман Рәфыйковны атарга була.
| Түбәндәге төзмә кешеләр һәм роботлар аңларлык күп телле халыкара Викимәгълүмат белем базасында теркәлгән мәгълүматка нигезләнә һәм тулы түгел. Бәйле шәхес турында белем блокларын тутыру һәм соңыннан уң яктагы яңартка басу белән аны баетуда ярдәм итә аласыз. |
| туу датасы | Исем | һөнәр төре | эш урыны | Викиҗыентыктагы төркем | үлем датасы |
|---|---|---|---|---|---|
| 1858 | Шакирҗан Таһири | язучы | Shakirdzhan Tagirov | 1918-01-14 | |
| 1882-01-29 | Галимҗан Сәйфетдинев | «Кызыл байрак» «Аваз» |
1918-09-10 | ||
| 1889-12-11 | Гариф Багданов | 1955-08-10 |
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ http://rustik68.narod.ru/kazan/1437_kazan_uchit_shkola_tukai-73.html
- ↑ Айдар Хабутдинов. Лидеры нации, archived from the original on 2017-05-01, retrieved 2017-01-28
Чыганаклар
үзгәртү- «Казанская татарская учительская школа — новое образовательное заведение для татар (по документам Национального архива Республики Татарстан)» 2017 елның 3 июль көнендә архивланган.
- Татар укытучылар мәктәбе бик күп татар зыялыларын формалашуга этәргеч биргән, дип саный галимнәр. 2016 елның 15 сентябрь көнендә архивланган.