Розалина Шаһиева (1945)
Розалина Шаһиева, Розалина Гомәр кызы Шаһиева (1945 елның 28 июне, ТАССР, Юдино районы, Бикет ― 2024 елның 13 мае, РФ, ТР, Казан) — сәнгать белгече, шагыйрә, тәрҗемәче, рәссам. Татар һәм рус телләренә Гомәр Хәйям, Хафиз, Юныс Әмрә, Карачы Угълан әсәрләрен тәрҗемә иткән. Казан тарихы буенча китапларның гыйльми мөхәррире, тарихи пьесалар, либреттолар, мюзикллар, җырлар авторы. «Казан» милли-мәдәни үзәгендә Казанның 1000 еллыгына багышланган музейны оештыручы. ТР рәссамнар (1990), язучылар (2004) берлекләре әгъзасы. ТР атказанган сәнгать эшлеклесе (1993). «Казан утлары» һәм «Сөембикә» журналлары мөхәрририяте әгъзасы. «Казан» милли-мәдәни үзәге директорының фән буенча урынбасары (2008 елга кадәр).
Татарстан Республикасының Габдулла Тукай исемендәге дәүләт премиясе лауреаты (2017).
| Розалина Шаһиева | |
|---|---|
 | |
| Тугач бирелгән исеме: | Розалина Гомәр кызы Шаһиева |
| Туу датасы: | 28 июнь 1945 |
| Туу урыны: | Юдино районы, Бикет авылы, ТАССР |
| Үлем датасы: | 13 май 2024 (78 яшь) |
| Үлем урыны: | РФ, ТР, Казан |
| Ватандашлык: |  СССР РФ |
| Эшчәнлек төре: | язучы, тәрҗемәче |
| Иҗат итү еллары: | 1955 |
| Юнәлеш: | шигърият, тәнкыйть, тәрҗемә |
| Жанр: | шигырь, поэма |
| Иҗат итү теле: | татар, рус |
| Премияләр: |  (2017)  |
Тәрҗемәи хәле
үзгәртү1945 елның 28 июнендә Татарстан АССР Юдино районы (хәзерге Яшел Үзән районы) Бикит авылында[1] туган. Әтисе Гомәр Казан музыка укуханәсендә укыган, әнисе Маһирәҗәп. 1950 елда Шаһиевлар гаиләсе Казанга күчә. Сеңлесе Кәүсәрия белән Казандагы ул вакыттагы бердәнбер татар мәктәбендә укый. Урта мәктәпне алтын медальгә, «филолог» белгечлеге буенча Казан дәүләт университетының рус филологиясе бүлеген кызыл дипломга (1969), «әдәбият белеме» белгечлеге буенча Тел, әдәбият һәм сәнгать институты аспирантурасын (1981) тәмамлаган. «Татар әдәбияты һәм сынлы сәнгатьнең бер-берсенә йогынтысы» (рус. Взаимодействие татарской литературы и изобразительного искусства) темасына кандидатлык диссертациясе яклаган. Бер ел Казан дәүләт педагогия институтында рус әдәбиятыннан укыта. 25 ел ТР дәүләт сынлы сәнгать музеенда башта татар милли мәдәнияте бүлеге мөдире, соңрак өлкән фәнни хезмәткәр булып эшли. «Казан» милли-мәдәни үзәге директорының фән буенча урынбасары (2008 елга кадәр) булып эшли. Хәзерге көндә «Хәзинә» милли сәнгать галереясендә хезмәт куя.
2024 елның 13 маенда 78 яшендә Казанда вафат[2]. «Курган» зират комплексында җирләнгән[3].
Иҗаты
үзгәртүКечкенәдән шигырьләр яза. 7нче сыйныфта укыганда шигырьләрен «Ялкын» журналы бастырып чыгара. 1966 елда Гомәр Хәйям шигырләрен татар һәм рус телләренә тәрҗемә итә башлый (2003 елда гына басылып чыкканнар). Берничә шигырь җыентыгы («Кара муенса» (1997), «Ниса» (2003)), «Чыңгызхан» һәм «Ефәк юлы» поэмалары авторы. Этнография буенча хезмәтләр яза, татар милли мәдәниятен пропагандалый, дөнья буйлап (Әбу-Даби (1995), Багдад, Мәскәү, Истанбул, Баку, Будапешт (1993), Петербург, Париж (2000), Һелсинки (2003) һ.б.) татар рәссамнарының күргәзмәләрен оештыручы-кураторы була, тәнкыйть мәкаләләре яза, көнчыгыш әдипләрен татарчага, татар шагыйрьләрен (Мөхәммәд Әмин, Кол Шәриф, Мөхәммәдьяр, Дәрдмәнд) русчага тәрҗемә итә.
Гыйльми эзләнүләре
үзгәртүТикшеренү даирәсе: Татар китабы сәнгате, шамаилләр, хәзерге заман сынлы сәнгате[4]. Татарстан сынлы сәнгатенә һәм аның аерым вәкилләренә багышланган уннан артык монографиясе, 200дән артык мәкаләсе бар.
Китаплары
үзгәртү| Китаплары |
|---|
|
Гаиләсе
үзгәртүИке тапкыр кияүдә булган, ике ире дә — рус милләтеннән булган[8]
кызы Карина (Булычева), журналист, шагыйрә, үз җырларының автор-башкаручысы, сценарийлар язучы, «Казан хәзинәсе» мюзиклы авторы.
- оныгы Дельфина
улы Радик, КХТИ тәмамлаган.
кызы Ирина-Иркә (Кулакова), филолог, икътисадчы белемнәре алган, хәзер Америкада яши.
|
Аның шигырьләрендә тарих гүләве һәм этнографизм, Идел елмаюы, Дәште Кыпчак далалары, Алтын Урда һәм Бөек Ханлык варислары тормышының эшлекле ритмы яңгырый | 
|
Бүләкләре, мактаулы исемнәре
үзгәртү- 1993 Татарстанның атказанган сәнгать эшлеклесе
- 2017 Г. Тукай исемендәге дәүләт премиясе — «Мәңгелек гөлләре. Розы вечности» китабы (Казан: «Заман», 2015) өчен.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Юкка чыккан авыл
- ↑ Рузилә Мөхәммәтова. Сәнгать белгече, шагыйрә Розалина Шаһиева вафат. Татар-информ, 13.05.2024
- ↑ Зилә Мөбәрәкшина. Сәнгать белгече Розалина Шаһиева белән хушлашуда балалары: Халкына хезмәт итеп яшәде. Татар-информ, 15.05.2024
- ↑ «Кто есть Кто в науке об искусстве» белешмәлегендә
- ↑ «Заман» нәшрияты сайтында
- ↑ РФ дәүләт китапханәсе сайтында
- ↑ Газета «Республика Татарстан»
- ↑ «Русский репортер», 13.11.2014, archived from the original on 2015-12-25, retrieved 2017-05-01
Чыганаклар
үзгәртү- Әдипләребез: биобиблиографик белешмәлек. 2 томда (төзүчеләре Р.Н. Даутов һәм Р.Ф. Рахмани). Казан: ТКН, 2009.
- Татарстан язучылар берлегенең рәсми сәхифәсендәге бите(үле сылтама)
Сылтамалар
үзгәртү- «Лица России» сайтында 2017 елның 29 апрель көнендә архивланган.
- С любовью к художнику. «Республика Татарстан», 02.04.2013 2021 елның 22 сентябрь көнендә архивланган.
- «Казань», 2004 ел, гыйнвар; 2009 ел, март.
- «Сөембикә», 1999 ел, ноябрь; 2002 ел, декабрь; 2004 ел, июнь.
- «Казан утлары», 1998 ел, апрель; 2004 ел, март.
- «Татар дөньясы», 2008, № 8 2016 елның 12 июнь көнендә архивланган..