Буа (Татарстан)

Буа
	Буа
	Илтамга
Нигезләнү датасы	1691
Рәсми исем	Буа
Рәсми тел	татар теле һәм рус теле
Дәүләт	Россия
Нәрсәнең башкаласы	Буа районы, Городское поселение город Буинск[d] һәм Буа кантуны
Административ-территориаль берәмлек	Буа районы, Буа өязе һәм Буа кантуны
Сәгать поясы	UTC+03:00
Халык саны	19 968 (2021)
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	80 метр
Мәйдан	7 км²
Почта индексы	422430–422435
Җирле телефон коды	84374
	Буа Викиҗыентыкта

Буа (рус. Буинск, чуаш. Пăва) — Татарстан шәһәре, Буа районы үзәге.

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Буа битенә күчегез.

Шәһәр статусын 1780 елда алган. Халык саны – 20 854 кеше. (2015)

География

Карлы елгасы буенда урнашкан. Казаннан 137 километр, Сембердән 80 километр ераклыкта урнашкан.

Тарих

Буа театры

Буа музее

Беренче тапкыр 1691 елда телгә алына.

1780 елдан Буа (Архангельский дип тә атала) авылына Сембер наместниклыгының (1796 дан - губерна) өяз шәһәре статусы бирелә. 1781 елда өяз мәхкәмәсе, хәйрия идарәсе, шәһәр башлыгы идарәсе, дворяннар опекунлыгы, земствоның түбән мәхкәмәсе, түбән хөкем органы, өяз казначылыгы, почта экспедициясе ачыла. 1800 елдан — рәтүш, 1832 елдан шәһәр магистраты эшли.

1859 елгы мәгълүматларга караганда, шәһәрдә 509 хуҗалык исәпләнә; чиркәү, мәчет, өяз һәм приход училищесе, шәһәр хастаханәсе, почта станциясе эшли. Халык төрле кәсеп — иген игү, терлекчелек, олаучылык белән шөгыльләнә, юлаучылар йортлары тота.

1913 елда Буада 829 хуҗалык, 2 чиркәү, 2 мәчет, хатын-кызлар гимназиясе, берничә училище һәм мәктәп, 2 мәдрәсә, земство хастаханәсе, гарипләр йорты була, пәнҗешәмбе саен — базар, ел саен Крещение (6-11 гыйнвар) һәм Покрау (27 сентябрь—5 октябрь) ярминкәләре үткәрелә.

1920 елда шәһәр өяз белән бергә ТАССР составына керә. 1920-30 елларда ТАССРның Буа кантоны, 1930 елның 10 августыннан Буа районы үзәге.

Халык

Халык саны
1856^[3]	1897^[3]	1913^[3]	1926^[3]	1931^[3]	1939^[3]	1959^[4]
3400	↗4200	↗5900	↘4700	↘3500	↗5900	↗9021
1970^[5]	1979^[6]	1989^[7]	1992^[3]	1996^[3]	1998^[3]	2000^[3]
↗14 852	↗15 610	↗16 800	↗17 200	↗18 000	↗18 500	↘18 400
2001^[3]	2002^[8]	2003^[3]	2005^[9]	2006^[10]	2007^[11]	2008^[3]
→18 400	↗19 736	↘19 700	↘19 676	↗19 792	↗19 972	↗20 000
2009^[12]	2010^[13]	2011^[14]	2012^[15]	2013^[16]	2014^[17]	2015^[18]
↗20 225	↗20 352	↗20 433	↗20 482	↗20 657	↗20 718	↗20 854

Төп милләтләр:

1989 елгы җанисәп буенча: татарлар — 62,3%, руслар — 25,5%, чуашлар — 10,9%.
2002 елгы җанисәп буенча: татарлар — 69,2%, руслар — 20,2%, чуашлар — 9,2%.
2010 елгы җанисәп буенча: татарлар — 71,1%, руслар — 19,2%, чуашлар — 8,4%.

Икътисад

Спирт заводы, электромеханка заводы, шикәр заводы, катнашазык заводы, ит комбинаты, май-сыр ясау заводы, чүпрә заводы.

Мәдәният

Буа сатира театры. 2007 елда шәһәрдә яңа театр бинасы ачыла. Бүген труппада 15 тән артык кеше исәпләнә. Хәзер театр репертуарында 16 спектакль бар^[19].
Буа туган якны өйрәнү музее

Мәгариф

Буада ветеринария техникумы, медицина училищесы, Социаль мәгариф академиясенең филиалы, М. Вахитов исемендәге гимназия, Р.З. Сәгъдиев исемендәге урта мәктәп, 2нче лицей, 5нче гимназия, лицей-интернат (сәләтле балалар мәктәбе), мәктәптән тыш эш үзәге, сәнгать мәктәбе, 1нче сәнгать мәктәбе, «Арктика» балалар-яшүсмерләр спорт мәктәбе, «Батыр» балалар-яшүсмерләр спорт мәктәбе, «Яшьлек» балалар-яшүсмерләр спорт мәктәбе эшли (2017)^[20].

Буада туган күренекле шәхесләр

Марат Садыйков (1970―2023), Татарстанның атказанган табибы, Татарстанның Дәүләт премиясе лауреаты, ТР министры. ТР ДС депутаты.
Валентин Ефимов (1916-1981), Социалистик Хезмәт Каһарманы.
Александр Перов (1911-?), БЛКЯБ Татарстан өлкә комитеты беренче сәркәтибе (1937-1940).
Александр Казанкин (1900-1954), ССРБ Һава-десант гаскәрләре командиры.
Әлфинур Галиәкбәрова (1965), ЯЧДПУ ректоры (2018 елдан).
Рәшит Низамов (1957), техник фәннәр докторы, профессор. КДАТУ ректоры (2008 елдан).
Гүзәл Гафарова, драма актрисасы, Кәрим Тинчурин исемендәге Татар дәүләт драма һәм комедия театры артисты (2013 елдан).

Искәрмәләр

↑ ОКТМО
https://wikidata.org/wiki/Track:P764https://wikidata.org/wiki/Track:Q4330203
↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684906
↑ ^3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 ^3,11 ^3,12 Народная энциклопедия «Мой город». Буинск (Татарстан). әлеге чыганактан 2014-06-21 архивланды. 2014-06-21 тикшерелгән.
↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.
↑ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. әлеге чыганактан 2011-08-22 архивланды.
↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. әлеге чыганактан 2012-02-03 архивланды.
↑ Административно-территориальное деление (АТД) за 2005 год. әлеге чыганактан 2015-03-29 архивланды. 2015-03-29 тикшерелгән.
↑ Административно-территориальное деление (АТД) за 2006 год. әлеге чыганактан 2015-03-29 архивланды. 2015-03-29 тикшерелгән.
↑ Административно-территориальное деление (АТД) за 2007 год. әлеге чыганактан 2015-03-29 архивланды. 2015-03-29 тикшерелгән.
↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. әлеге чыганактан 2014-01-02 архивланды. 2014-01-02 тикшерелгән.
↑ Численность и размещение населения республики Татарстан. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года
↑ Оценка численности постоянного населения Республики Татарстан на 1 января 2011 года. әлеге чыганактан 2015-04-04 архивланды. 2015-04-04 тикшерелгән.
↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. әлеге чыганактан 2014-05-31 архивланды. 2014-05-31 тикшерелгән.
↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). әлеге чыганактан 2013-11-16 архивланды. 2013-11-16 тикшерелгән.
↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2014 года. Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан. Казань, 2014. әлеге чыганактан 2014-04-12 архивланды. 2014-04-12 тикшерелгән.
↑ Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2015 года. әлеге чыганактан 2015-04-17 архивланды. 2015-04-17 тикшерелгән.
↑ Буа театрының сайты, archived from the original on 2010-03-01, retrieved 2010-04-28
↑ Электронное образование в Республике Татарстан. Буинский район, archived from the original on 2019-07-03, retrieved 2017-05-18

Чыганаклар

БУА 2016 елның 5 март көнендә архивланган.
Буа.рф 2015 елның 20 октябрь көнендә архивланган.

[_6a22b84fef82b260-1] ОКТМО
https://wikidata.org/wiki/Track:P764https://wikidata.org/wiki/Track:Q4330203

[_7b3496f5f3a187b3-2] Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
https://wikidata.org/wiki/Track:Q126684906

[1856IP-3] 3,00 ^3,01 ^3,02 ^3,03 ^3,04 ^3,05 ^3,06 ^3,07 ^3,08 ^3,09 ^3,10 ^3,11 ^3,12 Народная энциклопедия «Мой город». Буинск (Татарстан). әлеге чыганактан 2014-06-21 архивланды. 2014-06-21 тикшерелгән.

[1959C-4] Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.

[1970E-5] Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.

[1979D-6] Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.. Демоскоп Weekly. әлеге чыганактан 2013-04-28 архивланды. 2013-09-25 тикшерелгән.

[1989C-7] Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения. әлеге чыганактан 2011-08-22 архивланды.

[2002B-8] Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более. әлеге чыганактан 2012-02-03 архивланды.

[2005E-9] Административно-территориальное деление (АТД) за 2005 год. әлеге чыганактан 2015-03-29 архивланды. 2015-03-29 тикшерелгән.

[2006I-10] Административно-территориальное деление (АТД) за 2006 год. әлеге чыганактан 2015-03-29 архивланды. 2015-03-29 тикшерелгән.

[2007U-11] Административно-территориальное деление (АТД) за 2007 год. әлеге чыганактан 2015-03-29 архивланды. 2015-03-29 тикшерелгән.

[2009D-12] Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, поселкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. әлеге чыганактан 2014-01-02 архивланды. 2014-01-02 тикшерелгән.

[2010M-13] Численность и размещение населения республики Татарстан. Итоги всероссийской переписи населения 2010 года

[2011P-14] Оценка численности постоянного населения Республики Татарстан на 1 января 2011 года. әлеге чыганактан 2015-04-04 архивланды. 2015-04-04 тикшерелгән.

[2012A-15] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. әлеге чыганактан 2014-05-31 архивланды. 2014-05-31 тикшерелгән.

[2013W-16] Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). әлеге чыганактан 2013-11-16 архивланды. 2013-11-16 тикшерелгән.

[2014BV-17] Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2014 года. Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Татарстан. Казань, 2014. әлеге чыганактан 2014-04-12 архивланды. 2014-04-12 тикшерелгән.

[2015AK-18] Численность населения муниципальных образований Республики Татарстан на начало 2015 года. әлеге чыганактан 2015-04-17 архивланды. 2015-04-17 тикшерелгән.

[19] Буа театрының сайты, archived from the original on 2010-03-01, retrieved 2010-04-28

[20] Электронное образование в Республике Татарстан. Буинский район, archived from the original on 2019-07-03, retrieved 2017-05-18

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]