Новороссийск
Новороссийск (рус. Новороссийск, адыг. Цӏэмэз) — Россия шәһәре, Краснодар краеның халык саны буенча өченче шәһәр.
Новороссийск | |
рус. Новороссийск | |
Байрак[d] | |
Нигезләнү датасы | 1838 |
---|---|
Рәсми исем | Новороссийск |
Дәүләт | Россия[1] |
Нәрсәнең башкаласы | Муниципальное образование город Новороссийск[d][1], Черноморская Советская Республика[d], Черноморский округ[d], Кара диңгез гөбернәсе һәм Черноморский округ[d] |
Административ-территориаль берәмлек | Муниципальное образование город Новороссийск[d][1] |
Сәгать поясы | UTC+03:00 |
Хөкүмәт башлыгы | Владимир Ильич Синяговский[d] |
Халык саны |
960 (1853)[2], 434 (1866)[2], 1862 (1870)[2], 1622 (1873)[2], 7271 (1882)[3], 22 319 (1896)[4], 16 897 (1897)[2], 43 000 (1906)[2], 46 000 (1913)[5], 47 700 (1923)[5], 67 941 (1926)[6], 82 900 (1931)[5], 95 240 (1939)[7], 96 500 (1941)[2], 1209 (1943)[2], 93 461 (1959)[8], 123 000 (1967)[5], 132 744 (1970)[9], 141 000 (1973)[5], 150 000 (1975)[10], 150 000 (1976)[11], 159 135 (1979)[12], 168 000 (1982)[13], 176 000 (1985)[2], 179 000 (1986)[11], 179 000 (1987)[14], 185 938 (1989)[15], 188 000 (1990)[16], 189 000 (1991)[17], 190 000 (1992)[17], 192 000 (1993)[11], 194 000 (1994)[11], 203 000 (1995)[17], 204 000 (1996)[17], 204 000 (1997)[18], 205 000 (1998)[17], 204 300 (1999)[19], 203 300 (2000)[20], 203 300 (2001)[17], 232 079 (2002)[21], 232 100 (2003)[5], 231 500 (2004)[22], 231 100 (2005)[23], 230 700 (2006)[24], 229 200 (2007)[25], 227 900 (2008)[26], 228 243 (2009)[27], 241 952 (2010)[28], 241 800 (2011)[29], 246 687 (2012)[30], 251 013 (2013)[31], 256 580 (2014)[32], 262 250 (2015)[33], 266 977 (2016)[34], 270 774 (2017)[35], 273 278 (2018)[36], 275 197 (2019)[37], 274 956 (2020)[38], 262 293 (2021)[39], 261 626 (2023)[40] |
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 10 метр |
Кардәш шәһәр | Вальпараисо[41], Күстәнҗә[42], Гейнсвил[43], Плимут[44][45][46], Ливорно[47], Хихон[48], Пула[49], Брест[50][51], Варна[d][52], Самсун[53], Сур[d][54], Хуандао[d][55], Казашко[56], Гавар[d][57], Хант-Манси — Югра автономияле округы[58] һәм Фәрганә |
Бүләкләр | |
Мәйдан | 81,1 ± 0,1 км² |
Почта индексы | 353900–353925 |
Рәсми веб-сайт | admnvrsk.ru(рус.) |
Һәйкәлләр исемлеге | Список памятников культурного наследия Новороссийска[d] |
Җирле телефон коды | 8617 |
Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
Новороссийск Викиҗыентыкта |
Халык саны — 241 788 кеше, буйсындырылган торак пунктлары белән — 298 068 кеше.[59]
География
үзгәртүШәһәр Кара диңгезнең туңмый торган тирән сулы Цемес бухтасы яры 25 километр буйлап сузылган, Краснодардан 136 километр ераклыкта урнашкан. Новороссийск — эре транспорт үзәге. Шәһәрдә Россиянең һәм Кара диңгездә урнашкан иң эре порты урнаша; Краснодар — Новороссийск тимер юлының соңгы пункты, шоссе юллары төене. Россия хәрби-диңгез флотының базасы.
Климат
үзгәртүНовороссийск климаты | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Күрсәткеч | Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
Уртача максимум, °C | 6,1 | 5,7 | 8,7 | 14,1 | 19,2 | 23,7 | 27,4 | 27,0 | 22,3 | 17,0 | 11,2 | 7,0 | 15,8 |
Уртача температура, °C | 4,3 | 3,7 | 6,5 | 11,6 | 16,5 | 21,1 | 24,8 | 24,6 | 20,1 | 14,8 | 9,2 | 5,3 | 13,6 |
Уртача минимум, °C | 2,4 | 1,6 | 4,1 | 8,7 | 13,4 | 18,4 | 22,0 | 21,8 | 17,4 | 12,4 | 7,1 | 3,3 | 11,1 |
Явым-төшем нормасы, мм | 93 | 78 | 73 | 65 | 61 | 72 | 54 | 59 | 62 | 75 | 92 | 104 | 888 |
Чыганак: Метеостатистика Краснодарского края |
Сәгать поясы
үзгәртүНоворосийск халыкара стандарт буенча Moscow Time Zone (MSK/MSD) сәгать поясында урнаша. Бу сан, UTC системасы буенча исәпләгәндә, +4:00 гә тигез.
Тарих
үзгәртүНовороссийск 1838 елда Суҗук-Кале исемле төрек ныгытмамсы калдыклары урынында нигезләнгән. 1853—56 еллардагы Кырым сугышы вакытында инглиз-француз эскадрасы тарафыннан җимереп бетерелә; 1860 елда юкка чыгырыла.
1866 елда торгызыла, шәһәр статусын ала һәм яңа оешкан Кара диңгез округының административ үзәге итеп билгеләнә. 1896 елдан — Кара диңгез губернасының административ үзәге.
Шәһәрнең алдагы үсеше Екатеринодар — Новороссийск тимер юлы (1888 елда төзелә) һәм диңгез порты төзелеше (1896) белән бәйле.
Ватандашлар сугышы вакытында шәһәр каты сугышлар аренасы булып торган.
Бөек Ватан сугышы вакытында шәһәрнең өлеше алман-фашист гаскәрләре тарфыннан алынган (сентябрь 1942). 1943 елның 4 февраленә карышы төндә, Станичка бистәсе янында (Новороссийскидан көньяграк) диңгезчеләр десанты төшкән һәм плацдармны алган (соңрак — "Кече Җир", (Малая Земля)). 1943 елның 16 сентябрендә азат ителә.
1973 елда шәһәргә каһарман шәһәр дәрәҗәсе бирелә.
Халык
үзгәртү1897[60] | 1913[61] | 1926[61] | 1939[61] | 1959[62] | 1970[63] | 1979[64] | 1989[65] | 2002[66] | 2010[59] |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
16 897 | ~46 000 | ~66 200 | ~95 200 | 93 461 | 132 744 | 159 135 | 185 938 | 232 079 | 241 788 |
Милли состав (2002): руслар — 86,0%, әрмәннәр — 4,3%, украиннар — 3,6%, татарлар — 1,3%.[67]
Административ бүленеш
үзгәртүНовороссийск 5 районга бүленә:
- Үзәк районы
- Көнчыгыш районы
- Көньяк районы
- Новороссийск районы
- Диңгез буе районы
Галерея
үзгәртү-
Шәһәр урамнарында
Панорама
үзгәртүКардәш шәһәрләр
үзгәртүКызыклы фактлар
үзгәртү1797—1802 елларда Новороссийск исемен Украинадагы Днепр шәһәре йөрткән.[68]
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 ОКТМО. 185/2016. Южный ФО
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Население Новороссийска
- ↑ Новороссийск – от укрепления к губернскому городу // А. Герасименко, С. Санеев.- Краснодар: Эдви.- 1998.- С. 167-169.
- ↑ Энциклопедический словарь / изд. Ф. А. Брокгауз, И. А. Ефрон; под ред. К. К. Арсеньева, Ф. Ф. Петрушевского: Т. XXI: Нибелунги- Нэффцеръ.- Санкт-Петербург: Типо-Литография И. А. Ефрона, 1897.- 480 с.: ил.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Народная энциклопедия «Мой город». Новороссийск
- ↑ Поселенные итоги переписи 1926 года по Северо-Кавказскому краю — Ростов-на-Дону.
- ↑ Великая Отечественная война. Юбилейный статистический сборник. 2015
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу — Демоскоп Weekly.
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. — Демоскоп Weekly.
- ↑ Российский статистический ежегодник, 1998 год
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Российский статистический ежегодник. 1994
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу. — Демоскоп Weekly.
- ↑ Народное хозяйство СССР 1922-1982 (Юбилейный статистический ежегодник)
- ↑ Народное хозяйство СССР за 70 лет — Москва: ЦСУ РСФСР. — 766 бит
- ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения РСФСР, ее территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу
- ↑ Российский статистический ежегодник.2002 : Стат.сб. / Госкомстат России. – М. : Госкомстат России, 2002. – 690 с. – На рус. яз. – ISBN 5-89476-123-9 : 539.00.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 Российский статистический ежегодник. 2001
- ↑ Российский статистический ежегодник. 1997 год
- ↑ Российский статистический ежегодник. 1999 год
- ↑ Российский статистический ежегодник. 2000 год
- ↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Численность населения субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более
- ↑ Российский статистический ежегодник. 2004 год
- ↑ Российский статистический ежегодник, 2005 год
- ↑ Российский статистический ежегодник, 2006 год
- ↑ Российский статистический ежегодник, 2007 год
- ↑ Российский статистический ежегодник, 2008 год
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года
- ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Том 1, таблица 4. Численность городского и сельского населения по полу по Краснодарскому краю
- ↑ Города с численностью населения 100 тысяч человек и более на 1 января 2011 года
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. Таблица 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов — Росстат, 2013. — 528 бит
- ↑ Оценка численности населения на 1 января 2014 года по муниципальным образованиям Краснодарского края
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года — 2018.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года — Москва: Росстат, 2017.
- ↑ Оценка численность населения на 1 января 2018 года по муниципальным образованиям Краснодарского края
- ↑ Оценка численности населения на 1 января 2019 года по муниципальным образованиям Краснодарского края
- ↑ Оценка численность населения на 1 января 2020 года по муниципальным образованиям Краснодарского края
- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года)
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2023 года (с учётом итогов Всероссийской переписи населения 2020 г.) — Росстат, 2023.
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/valparaiso-chili/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/konstantsa-rumyniya/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/geynzvill-ssha/
- ↑ http://www.visitoruk.com/Plymouth/20th-century-T1342.html
- ↑ https://www.plymouthherald.co.uk/whats-on/whats-on-news/plymouths-twin-cities-charming-things-3667510
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/plimut-velikobritaniya/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/livorno-italiya/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/khikhon-ispaniya/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/pula-khorvatiya/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/brest-belarus/
- ↑ https://city-brest.gov.by/ru/pobratim-ru/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/varna-bolgariya/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/samsun-turtsiya/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/tir-sur-livan/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/novyy-rayon-zapadnogo-poberezhya-goroda-tsindao-provintsii-shandun-kitayskaya-narodnaya-respublika/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/s-kazashko-varnenskogo-rayona-bolgarii/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/gavar-armeniya/
- ↑ https://admnvrsk.ru/o-gorode/goroda-pobratimy/khanty-mansiysk-khanty-mansiyskiy-avtonomnyy-okrug/
- ↑ 59,0 59,1 архив күчермәсе, archived from the original on 2011-06-27, retrieved 2013-12-04
- ↑ Населенныя мѣста Россійской Имперіи въ 500 и болѣе жителей. Санктъ-Петербургъ, 1905.
- ↑ 61,0 61,1 61,2 http://www.mojgorod.ru/saratov_obl/hvalynsk/
- ↑ 1959 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1970 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1979 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 1989 елның Бөтенсоюз җанисәбе. РСФСР, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 2002 елгы Бөтенроссия җанисәбе. РФ, аның территориаль берәмлекләренең, шәһәр җирлекләренең һәм шәһәр районнарының җенес буенча халык саны
- ↑ 2002 ел сан алу базасы, archived from the original on 2019-07-12, retrieved 2013-12-04
- ↑ http://enc.mail.ru/article/1900407474(үле сылтама)