Әмир Чаныш
Әмир Чаныш(псевдоним, тулы исеме Әмир Идрис улы Чанышев, баш. Әмир Чаныш, Әмир Иҙрис улы Чанышев) – язучы, әдәбият галиме, татар.[1]
| Әмир Чаныш Әмир Чаныш | |
|---|---|
 Әмир Чаныш | |
| Тугач бирелгән исеме: | Әмир Идрис улы Чанышев |
| Туу датасы: | 15 гыйнвар 1909 |
| Туу урыны: | Чиләбе өлкәсе, Павловский (Бреды районы) |
| Үлем датасы: | 4 апрель 1996 (87 яшь) |
| Үлем урыны: | Уфа |
| Ватандашлык: |  Русия империясе
→ Русия |
| Эшчәнлек төре: | язучы |
| Иҗат итү еллары: | 1930-1996 |
| Юнәлеш: | проза, публицистика |
| Жанр: | роман, повесть, хикәя |
| Иҗат итү теле: | башкорт теле |
| Дебют: | «Юлда» (1930) |
| Бүләкләр: |  |
Тәрҗемәи хәлеҮзгәртү
1909 елның 15 гыйнварында Ырынбур губернасы Югары Урал өязе (хәзерге Чиләбе өлкәсе Бреды районы) Павловский бистәсендә туган. Яшьли ятим калып, Орск шәһәре балалар йортында тәрбияләнә. Уфада В.И. Ленин исемендәге интернат-мәктәпне, педагогия институтын (1932), Мәскәүдә Тел гыйлеме институты аспирантурасын (1939) тәмамлый. Филология фәннәре кандидаты (1949) диссертациясен яклый. 1932 елдан Уфада [[Тарих, тел һәм әдәбият институты|милли мәдәният гыйльми-тикшеренү институтында]] (1932 — директор, 1933 — директор урынбасары; директор – Габдулла Амантай) эшли.
Сәяси репрессияҮзгәртү
БАССР язучылар берлегендә әгъза була, ләкин 1936 елның 8 июлендә «әдәби тәнкыйть өлкәсенә Бухаринның зыянлы күрсәтмәләрен сөйрәп керткән өчен» берлектән чыгарыла.[2]
Бөек Ватан сугышындаҮзгәртү
1942 елдан алып сугышта рядовой солдат булып катнаша. Курск өчен сугышларда, Польша, Чехословакия, Маҗарстан, Алмания җирләрендә яу кырында тупчы була. II дәрәҗә Ватан сугышы ордены белән бүләкләнә.
Сугыштан соңҮзгәртү
Уфада дәүләт университетында (1945-1954), Бөре педагогия институтында (1954-1955), Төрекмәнстанның Чарджоу (хәзерге Төрекмәнабат) шәһәре педагогия институтында (1955-1957) укыта. 1957 елдан Уфада дәүләт университетында (1957-1977) эшли.[3]
ИҗатыҮзгәртү
ХХ гасырның утызынчы елларыннан ук тәнкыйтьче, прозаик буларак таныла. «Юлда» (1930), «Әйтүк» (1935), «Кавказ хикәяләре» (1940), «Хикәяләр» (1948) китаплары чыга. 1970 еллардан иҗаты активлаша. «Әрем чәчкәсе» (1978), «Бер йотым су» (1986) исемле хикәяләр җыентыгы чыгара. «Күңел түрендә» (1983) автобиографик повестен яза. «Чаңк-чаңк итә Ирәндек бөркете» (1976) романында, «Күк күкрәтеп, җир тетрәтеп» (1982) повестенда сугыш һәм тыл каһарманнары тасвирлана.
Фәнни хезмәтләреҮзгәртү
Фәнни хезмәтләре Мәҗит Гафури, Мостай Кәрим, Рәшит Нигъмәти иҗатларын өйрәнүгә багышланган. «Башкорт совет әдәбияты тарихы»ның (2 томда, 1963-1966) автордашы. Югары һәм урта уку йортлары өчен дәреслекләр төзүдә катнаша.
Моны да карагызҮзгәртү
Әмир Чанышның Уфада тарих, тел, әдәбият институтын булдырудагы хезмәтләрен искә дә алмыйлар
Бүләкләре, мактаулы исемнәреҮзгәртү
- II дәрәҗә Ватан сугышы ордены
- Хезмәт ветераны медале (1974)
ССРБ язучылар берлеге әгъзасы (1936 елда чыгарыла; 1979 елдан исәпләнә)
ЧыганакларҮзгәртү
1. Татарский энциклопедический словарь. Казан: Институт Татарской энциклопедии АН РТ, 1998.
2. Совет Башкортстаны язучылары (биобиблиографик белешмәлек). Уфа, 1988.(башк.)
СылтамаларҮзгәртү
- Милләттәшләр 2014 елның 16 апрель көнендә архивланган.
- Башкортстан (белешмәлек)(рус.)
ИскәрмәләрҮзгәртү
- ↑ Татарского мальчишку подняла на ноги Советская власть
- ↑ Башинформ, archived from the original on 2015-09-23, retrieved 2014-12-13
- ↑ Күгәрчен районы китапханәсе