Разия Тимерханова
Разия Тимерханова, Разия Дәүләтша кызы Тимерханова (ире буенча фамилиясе Мөхәммәтҗанова, 1918 елның 18 июне, РСФСР, Казан губернасы, Казан — 1997 елның 22 гыйнвары, РФ, ТР, Казан) — җырчы (лирик сопрано), Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбленың әйдәүче солисты (1937—1962), Татарстан АССР атказанган артисты (1950).
| Разия Тимерханова | |
 | |
| Төп мәгълүмат | |
|---|---|
| Тулы исеме |
Разия Дәүләтша кызы Тимерханова |
| Туу көне | |
| Туу урыны | |
| Үлү көне |
22 гыйнвар 1997 (78 яшь) |
| Үлү урыны | |
| Эшчәнлек еллары |
1937-1962 |
| Дәүләт | |
| Һөнәрләр | |
| Моң |
лирик сопрано |
| Кораллар |
пианино |
| Жанрлар |
халык көйләре, композиторлар әсәрләре |
| Коллективлар | |
| Бүләкләр |
|
 Тышкы рәсемнәр
| |
|---|---|
|
Фотосурәтләр. |
Тәрҗемәи хәле
үзгәртү
1918 елның 18 июнендә Казанда дүрт балалы музыка сөюче гаиләдә туган. Әтисе Дәүләтша — «Зингер» тегү машиналарын төзәтүче оста, әнисе Гыйззениса — курай, кубыз, гармунда оста уйнаучы. Гаиләнең тамырлары Казан губернасы Тәтеш өязе (хәзерге Кама Тамагы районы) Олы Карамалы авылыннан[1]. Исмәгыйль Гаспринский исемендәге мәктәпне тәмамлагач, Казан музыка укуханәсенә укырга кереп, пианино (Мария Пятницкая классы) һәм җыр-вокал (Екатерина Ковелькова классы) бүлекләрен тәмамлый (1937)[2].
Иҗаты
үзгәртү1937 елда оешкан Татар дәүләт җыр һәм бию ансамблена башлап җырлаучы - солист итеп 19 яшьлек Разияне композитор Солтан Габәши алып килә. Композиторлар Александр Ключарев, Мансур Мозаффаров, Заһид Хәбибуллин, Җәүдәт Фәйзи ансамбль өчен татар халык җырларын эшкәрткәндә, нәкъ менә Разия Тимерханованың мелизмнарга бай, үзенчәлекле тембрлы көчле лирик сопрано тавышы мөмкинлекләрен истә тоталар[3]. Җырчының репертуары үзе эзләп тапкан, баянчы Рокыя Ибраһимова архивында сакланган халык көйләреннән һәм композиторлар (Салих Сәйдәшев, Сара Садыйкова, Әнвәр Бакиров, Александр Ключарев һ. б.) әсәрләреннән тора (ансамбль хоры белән): «Агач башы», «Бакалы», «Камәр», «Зиләйлүк», «Тәфтиләү», «Сакмар су», «Зөбәрҗәт», «Таң атканда», «Кар суы», «Сибелә чәчәк», «Бөдрә тал», «Салкын чишмә», «Каз канаты», Пуччининың Чио-Чио-сан ариясе һ. б. Сара Садыйкованың «Дөнья матур, дөнья киң» (Г. Афзал сүзләре), «Ак пароход» (Г. Зәйнәшева сүзләре), Җәүдәт Фәйзинең «Разия җыры» (М. Әблиев сүзләре) җырларын концертларда башкара. Әлеге җырларның күбесен халыкка беренче тапкыр җиткерүче Разия Тимерханова була. Татар халык җырларын интерпретацияләү белән таныла. Онытылып барган борынгы озын көйләрне барлый һәм тасмага яздыра. «Кәләү Гайшә», «Кылый кантон» — әнә шундыйлардан.
Бөек Ватан сугышы елларында Разия Тимерханова фронтның алгы сызыгындагы хәрбиләр, Казан госпитальләрендә дәваланучы яралы сугышчылар каршында бик күп концертлар бирә. Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбле белән Советлар Берлегенең барлык төбәкләрендә гастрольләрдә була: Урта Азия, Кавказ республикалары, Мәскәү, Ленинград, Архангельск, Мурманск, Владивосток һ. б.
1997 елның 22 гыйнварында Казанда вафат. Яңа бистәнең Татар зиратында җирләнгән.
Бүләкләре, мактаулы исемнәре
үзгәртүХәтер
үзгәртү- 2004 — Р. Тимерханова тарафыннан радиодан яңгыраган җырлардан төзелгән компакт-дисклар басылып чыга.
Гаиләсе
үзгәртүИре Сабир Мөхәммәтҗанов, фирка Казан шәһәр комитеты җаваплы хезмәткәре. Абыйлы-энеле диңгезче Галимҗан һәм Сабир Мөхәммәтҗановлар апалы-сеңелле ике бертуган кыз Мәрзия белән Разиягә өйләнгән.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ Кама Тамагы районы. Билгеле шәхесләр. Портал Союза малых городов Российской Федерации(рус.)
- ↑ Айсылу Кадыйрова. «Белый пароход» для Разии Тимерхановой. «Вечерняя Казань», № 97 (2619)(рус.)
- ↑ Традиционный концерт Госансамбля песни и танца РТ посвятили юбилярам. Татар-информ, 13.12.2018
Әдәбият
үзгәртү- Раил Сафиуллин. Разия Тимерханова.(үле сылтама) «Шәһри Казан», 2018 ел, 18 май.
- Эльмира Закирова. Аккош кебек ак пароход. «Сөембикә», 2019 ел, июль, 30-33нче битләр.
Сылтамалар
үзгәртү- Разия Дәүләтша кызы Тимерханова «Милләттәшләр» порталында
- Разия Тимерханова җырлары. Татар җырлары
- Разия Тимерханова «Мәңге яшисе килә», «Зөбәрҗәт» җырларын башкара.(үле сылтама) (аудио, 2:20; 3:23)