Мәләвез районы
Мәләвез районы (рус. Мелеузовский район) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Административ үзәге — Мәләвез шәһәре.
 Байрак
.png) Герб
| |
| Башкала | Мәләвез |
|---|---|
| Халык исәбе | 88 549 (2010, Җанисәп, даими яшәүче халык)  |
| Нигезләнгән | 20 август 1930 |
| География | |
| АТБ | Башкортстан |
| Мәйдан | 3,234 км² |
| Координатлар | 52.95°N 55.9333°E |
 | |
94 авылны 18 авыл Советы берләштерә.
ТарихҮзгәртү
1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән барлыкка килгән.
1930 елда Мәләвез 27 колхозны берләштергән район үзәге була. Бөек Ватан сугышы елларында Мәләвезнең 12 каһарманы Советлар Союзы Герое, ә ике фронтовик «Дан» орденының тулы кавалеры исеменә лаек була.
Сугыштан соңгы елларда биредә кирпеч, тимер-бетон конструкцияләр, шикәр заводлары, агач эшкәртү комбинаты, башка предприятиеләр ачыла. 1958 елда 17 мең кеше яшәгән Мәләвезгә шәһәр статусы бирелә. Республика әһәмиятендәге химия заводы һәм башка сәнәгать объектларының сафка басуы белән беррәттән, Мәләвездә берсеннән-берсе матур яңа микрорайоннар, торак кварталлары, мәктәпләр, балалар бакчалары, дәваханә шәһәрчеге һәм башка объектлар үсеп чыга.
ГеографияҮзгәртү
Мәләвез муниципаль районы республиканың төньяк өлешендә урнашкан. Мәйданы 3254 км² тәшкил итә. Мәләвез районы Стәрлетамак, Ишембай, Бөрҗән, Күгәрчен, Куергазы, Федоровка һәм Стәрлебаш районнары белән чиктәш.
ХалыкҮзгәртү
Иң эре торак урыннары: Җиргән (2009 елда 4,57 мең кеше яши), Воскресенское (1,86 мең), Нөгеш (1,28 мең), Нордовка (1,21 мең), Дарьино (1,02 мең), Корнеевка (1,02 мең).
ДемографияҮзгәртү
| 1939[2][3] | 1959[4][3] | 1970[5][3] | 1979[6][3] | 1989[7][3] | 2002[8][3] | 2010[9] | 1 гый 2018[10] | 1 гый 2019[11] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 44 070 | ↗57 968 | ↗63 821 | ↘30 281 | ↘26 509 | ↗26 723 | ↗88 549 | ↘83 202 | ↘82 000 |
Район җирендә туган танылган кешеләрҮзгәртү
- Закир Рәмиев — татар шагыйре,
- Мирсәй Әмир — татар язучысы,
- Фоат Булатов — җәлилче,
- Гариф Солтан — Азатлык радиосына нигез салучы,
- Гөлсем Исәнгулова — Татар академия театры артисты,
- Булат Рәфыйков — язучы, «Агыйдел» журналының баш мөхәррире (1988-1998), С. Юлаев премиясе лауреаты (1990).
- Динис Бүләков — башкорт язучысы, Г. Сәләм (1980), С. Юлаев (1993) премияләре лауреаты.
- Галим Дәүләтов — шагыйрь, тәрҗемәче, С. Чекмарев (1987), Б.Рәфыйков (2005) премияләре лауреаты.
- Тәлгать Шаһманов, журналист.
ИкътисадҮзгәртү
Соңгы елларда исә Мәләвездә мәдәният һәм зур спорт сарайлары, ике бизнес-үзәк, дүрт сәүдә комплексы, технологияләр һәм идарә итү буенча белгечләр әзерләүче Мәскәү университеты филиалы, социаль әһәмияттәге башка күп биналар сафка басты. Мәләвезлеләр торак төзелешенә дә игътибарны елдан-ел арттыра. Быел, мәсәлән, 44,3 мең квадрат метр торак төзелгән. Бу узган елдагы белән чагыштырганда 22 процентка күбрәк. Алдагы елларда яңа ТЭЦ, боз сарае төзү, шәһәр стадионын үзгәртеп кору күздә тотыла. Россия дәрәҗәсендәге әһәмияткә ия булган объект — елына 15 мең тонна күркә ите җитештерәчәк заманча комплексның беренче чираты эшли башларга тиеш.
Авыл хуҗалыгыҮзгәртү
Авыл хуҗалыгы продукциясе җитештерүдәге уңышлары буенча Мәләвез районы 2008 елда республикада икенче урынга чыкты. Бураларга 208,2 мең тонна ашлык салынды. Бу сан 2005 елдагы белән чагыштырганда 2,2 тапкыр күбрәк. Шикәр чөгендере үстерүдәге уңышлар да шатландыра. Ә көнбагыш игүдә исә мәләвезлеләр инде берничә ел иң алдынгылар исемлегендә. Районның «Трудовик», Салават исемендәге, «Ашкадар», «Сухайлы», «Дружба» хуҗалыклары, «Старт», «Маяк», «Атлант», «Горинское», «Флора» фермер хуҗалыклары аеруча югары җитештерүчәнле эшли.
Истәлекле урыннарҮзгәртү
Билгеле сәүдәгәр Хәбибулла Усманов 1905 елда Мәләвездә салдырган мәчет бинасы, мәсәлән, бүген дә тарихи кыйммәтен югалтмаган.
Иң зур истәлек — Нөгеш сусаклагычы.
ИскәрмәләрҮзгәртү
- ↑ Мәләвездән башка
- ↑ СССР җанисәбе (1939)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
- ↑ СССР җанисәбе (1959)
- ↑ СССР җанисәбе (1970)
- ↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
- ↑ СССР җанисәбе (1989)
- ↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
- ↑ Бөтенрусия халык санын алу, 2010
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019.